Bunu kim qoyub bura?

Mayın 5-də yazıçı dostumuz Əlabbasın ad günüdür. Dostlarla ilgili müxtəlif vaxtlarda başına gələn əhvalatları özü qələmə alıb bizə göndərib.

–Səndən yaxşı yazıçı yoxdu,-bir dostum həmişə belə deyir, amma bilirəm ki, bir cümləmi də oxumayıb, məni görəndən-görənə yadına düşür yazıçı olmağım. Bəlkə, elə varlığım da... Dediyini də ondan-bundan eşitdiklərinə əsasən deyir. Giley-güzarı da o olur ki, niyə ona kitab vermirəm. Zor-güc, axır ki, “Sonun başlanğıcı”nı ala bildi.

Bir-iki ildən sonra dostlarla bağına dəvət aldıq. O belə şeylərin bazıdı. Yemək-içmək olsun, demək, hər şeyin var.

Hərə bir işin qulpundan yapışmışdı. Mən manqalı qalayırdım. Bu əsnada otaqdan səsi gəldi.

–Ə, Bəkir, bir ayağını içəri qoy.

Hamıdan fağır Bəkir əlində ət doğradığını deyib soruşdu ki, Əlabbas gəlsə, olarmı?

–Ə, niyə olmur?

Şap-şapları ayağıma keçirib içəri adladım.

–Zəhmətindən keçib, əl at bunu çəkək yerinə,-dost ağır paltar dolabını gücənə-gücənə divarın dibinə itələmək istəyirdi.

–Dayan görüm,-deyib aşağı əyiləndə dördqapılı ağır şifonerin ayağının altında ortası çalalanmış kitabımı, nazikqabıq “Sonun başlanğıcı”nı gördüm. Duruxduğumu görüb o da əl saxladı.

Əcəb mənzərə idi: qalın kərpic, üstündə kitab, böyründə də tərifli müəllif!

–Ə, bunu kim qoyub bura? Yəqin, uşağın işidi. Qanırmı ki, kitab nədi? Heyvan oğlu, heyvan. Onda da günah yoxdu, elə bilirsən indikilər kitab oxuyur? Ay oxudular ha!

–Uşağı söymə, əşi, bu cür kitabın əsl yeri elə buradı,-hıqqana-hıqqana şifoneri yerinə çəkəndən sonra dedim,-heç olmasa burda bir şeyə yarayır, qoy dursun yerində...

Kitab və yol polisi

Tez-tez eşidirsən, kitab elə, kitab belə... Amma kim nə deyirsə, desin, o hələ də işə yarayır. Məsələn, mən yol polisi müfəttişləri ilə olan nəqliyyat münaqişələrimi uzun illər kitabla yoluna qoymuşam. Onların hətta ən tərsləri belə kitabla ram olunur.

İndi bir dəfə nə olub? Aeroport yolunda iti sürətə görə müfəttiş məni saxlayıb, əyilmişəm ki, salonun balaca saxlancından kitab çıxarım, görürəm, yavaşca çiynimə toxunur: “Qardaş, vallah, onnan vermisən, biri varımdı. İstəyirsən, adını da deyim: “Uçurum”.

Əlimin havada quruduğunu görən zərpaqonlu əməlli-başlı üstümə ayaq aldı:

–Sən də heç olmasa iki dəfədən birində lazım olan şeyi ver də... Hər dəfə kitab, kitab... İnsaf da yaxşı şeydi axı...

Balalayan kitablar

Kitabdan söz düşmüşkən, “Sonun başlangıcı”ndan mağazaya beş nüsxə qoydum ki, bəlkə, kimsə çaşıb aldı. Olur axı belə adamlar, bir də baxırsan, kitaba da pul verirlər...

Bir ay heç nəyi dəyişmədi. Daha iki ay gözləməli oldum və hər şey də elə o iki ayın tamamında üzə çıxdı: getdim ki, kitablar balalayıb: mənə sataşmaq istəyən dostlardan biri avtoqrafla ona bağışladığım kitabı mağazaya hədiyyə etməklə onların sayını altı eləmişdi.

Gərək yenə baş çəkəm o yanlara. Nəyim də olmasa, zarafatcıl və baməzə dostlardan bolam axı...

Heyvagülü

90-cı illərin ortalarında Tofiq Qaraqaya avtosisternlərlə Naxçıvana yanacaq daşındığını biləndə az qaldı başıma od ələsin ki, niyə indiyəcən bunu ona deməmişəm, əməlli-başlı varidat yiyəsi ola bilərdik. Nə gizlədim, xeyli danlaq-dansaqdan sonra bərk şirnikdim. Yubanmadan işə girişdik. Amma bədənimizi başımız girməyən yerə soxmaq istəyimiz bizə çox baha başa gəldi: od qiymətinə aldığımız maşının İranda motoru tökdü, səkkiz min manatımızı Moskvada yedilər, başımızı qəzilləyib şirin dillə Naxçıvanda əlimizdən üç min manatı bir dəqiqəyə aldılar, bir ətək pulumuz da Sumqayıtda batdı. Axırda Tofiq yenicə aldığı evini satası oldu. Təkcə min arşın quyunun dibinə yox, həm də girdabı ondan az dayaz olmayan məhkəmələrin qapısına düşdük.

Yazıçı olmağımız da başımızın bir bəlası idi. Üzüyumşaq adamı da aldatmaqdan asan nə var dünyada? Bir işin dalınca yüz dəfə getdiyimiz vaxtlar oldu. Təqribən iki ilin müddətində əriş-arğac yollarda işlətdiyimiz yanacağın qiyməti alacağımız borcu açıq-aşkar üstələyəndə bir gün, axır ki, Tofiqə özümü asacağımı dedim.

–Buna bir bax, puldan ötrü özünü asır!

–Əziyyətini halal elə,-dedim,-daha mən gedər oldum.

–Gedər oldu! Gedər oldu! Bə bu borcları kim alacaq?-deyib üstümə düşəndə Ceyranbatanla üzü Sumqayıta, həmişəki kimi yenə də borc dalınca gedirdik.

–Özümü də bədbəxt elədim, səni də. Befərasətin buynuzu olmur ki!-deyib olub-keçənləri bittə-bittə bir daha sadalayası oldum,-bir ana lazımdı enimizi qoyub, uzunumuzu ağlaya, ta hansı gündən ötrü yaşamalıyam?

Bu heyndə yolun kənarı ilə istidə yorğun-arğın gedən zurnaçılar gözümə sataşdı. O qədər sürətlə şütüyürdük ki, üç nəfərlik dəstə bircə anda uzaqlarda qaldı. Yanacağı tükənməkdə olan qırmızı “011”i beqafil yerə necə mıxladımsa, Tofiq müvazinətini əllərini şüşəyə dirəməklə birtəhər saxladı:

–Ağlın çaşıb sənin, belə də maşın sürərlər?

–Ə, qağa, haralısan?-maşını geri verib çalğıçıların yanına çatanda zurnaçıya ilk sualım bu oldu.

–Ermanstannıyıq.

Belə də dedi: Ermanstannı.

Bilirdim ki, yersiz sual verirəm, amma yenə soruşdum:

–”Heyvagülü” çala bilirsən?

–Çala bilirsən nədi, anasını da ağladıram,-deyib zurnaçı daha nəsə gözləmədən başının dəstəsinə işarə elədi...

“Qanun naminə” filmində Kamilovun havası hansı sənətkarın ifasındadı bilmirəm, amma çəkinmədən deyərdim ki, məni əlüstü duyan, başa düşən, anlayan bu hal əhli yerin-göyün od tutub yandığı o qızmar yay günündə, Ceyranbatan düzünün tən ortasında, bəlkə də, əşrəfi-kainatın icad etdiyi ən kamil və mükəmməl bir rəqs havası səsləndirməkdə idi. Yoox, tək ona görə yox ki, iri, tüklü ovurdlarını gülməli tərzdə şişirdib hərdən boşaldan qaraşın dəmçi də, nağaranı can-dildən döyəcləyən keçəl toyçu da o hal əhlinin özü kimi od eləyirdi, həm də ona görə ki, bu hava mənim də ömrümdə oynadığım ən gözəl hava idi. Həmişəkinin əksinə olaraq mən nizamla rəqs eləmir, necə gəldi atılıb-düşürdüm. Qəhr-qəzəbimi tökür, hirs-hikkəmi soyudur, gözgörəti ürəkdən tikan çıxarırdım. Məni araya alıb əl çalanların əhatəsində tər axan dabanımla kotan kimicə yer şumlayırdım.

Arada Tofiqin əl çala-çala:

–Oyna, oyna, qoy ürəyin soyusun!-deyən səsini də eşidirdim, maşınlardan düşüb tamaşamıza dayanan adamların hal əhlinin döş cibinə pul basan əllərini və başının hərəkəti ilə onlara minnətdarlıq edən adamın “sağ ol” deməsini də görürdüm, biri dümdüz, o biri başı əygəmli iki nazik ağ çubuqla tarım dərili nağaranın anasını ağladan toyçunun çıxardığı oyun da gözlərim önündə idi, sifətindən puçur-puçur tər axan rəqqası əcaib baxışlarla süzüb də çəpik çalmaqla ruhlandıran seyrçilərin razılıq dolu, anlaşılmaz pıçıltıları da arada qulağıma dəyirdi, amma niyəsə elə bilirdim ki, bu pəstahların hamısı yarım saat əvvəl maşında çəkinə-çəkinə, qısıla-qısıla Tofiqə dediklərimi yaddan çıxarmağım üçündü:

–Özümü də bədbəxt elədim, səni də!... Səni də!... Əziyyətini halal elə!... Əziyyətini halal elə!...

Səslər uzanır, gödəlir, qırılır, arada tam qeybə çəkiləndə isə yerini Tofiqin təsəllisi tuturdu:

–Oyna, oyna, qoy ürəyin soyusun! Özünü asan olub... Buna bir bax!

Söz verdin, belədi də

Eyvaz Zeynalov məndən xəbərsiz hekayələrimi Türkiyə jurnallarından birinə göndərəndən sonra zəng vurub ki, qardaş, bağışla, deyəsən, əliuzunluq eləmişəm, bəs belə-filan...

–Sənin əliuzun qadanı alım,-dedim,-elə şeylərdən nə qədər bacarsan, çox elə, onsuz da məndə fərasət yoxdu.

Sonralar Bişkekə və Kazana göndərilən hekayələrimin də başına həmin “oyun” bu təmənnasız dostun “uzun əli ilə gətirildi”...

Eşidən kimi zəng vurub “borcundan çıxdım”:

–Bir də səni nərddə udsam, məndən pis adam yoxdu.

...İşə bax ki, üç aydı Eyvazı bir tas da uda bilməmişəm, hər dəfə uduzub ayağa duranda:

–Söz verdin belədi də... Gərək əməl eləyəsən,-deyib, məğlubiyyətimə haqq qazandırıram. Amma bu adam insaf eləmir də. Nə qədər can atsam da, hər dəfə xoruzumu qoltuğuma verib yola salır.

Ayıqlıq dərəcəsi

Digər stolüstü oyunlar kimi Avdı Qoşqar şeş-beşin də bərk azarkeşidi. Hərdən başı elə qızışar ki, rəqibin nə oynadığının əsla fərqinə varmaz. Bundan istifadə edib bir dəfə çətin vəziyyətdə daşı özümə sərf edən xanaya qoydum. Fikir vermədiyini görüb beş-altı zərdən sonra daha bir kələk işlətdim. Gözləmədiyim halda əl saxlayıb imtahan götürən müəllim kimi sifətimə baxdı, mənalı-mənalı:

–Niyə elə eləyirsən?-soruşdu.

O saat təslim olmadım ki, şübhəyə düşməsin:

–Ayıqlığını yoxlayıram,-dedim.

–Bir dəfə yoxladın, bəs eləmədi?-cavabını elə verdi ki, hər şeyə əvvəlcədən göz qoyduğunu bilib xeyli gülüşəndən sonra partiyanı onun xeyrinə qarışdırası olduq.

Bu oyundan xəbərin yoxdu

Aslan Quliyev Bakıya gələndə dəm-dəstgahlı bir nərd məclisi qurmaq aramızda çoxdan adət halını alıb. Eyvaz Zeynalovun özünü tərifləməklə qətiyyən arası yoxdu. Asta və sakit oynayır, rəqibi cırnatmır.

Mən də özümə “sənətkar” deməyin bazıyam. Tələsik və sürətli oynayıram, daşları şappıldatmaqla aram sazdı. Ələlxüsus da, döşünə döyənlərin qənimiyəm.

Aslan isə görüşdən əvvəl mütləq, canınıza yazığınız gəlsin, deyir, mitiləvurma kampaniyasına start vermişəm, sonra inciməyin. Deyin görüm, marsla başlayaq, ya oyunla? Yardımlıdan Bakıya qədər olan yolu gəlməkdə məqsədinin nərdi icad eləyəni axtarmaq olduğunu tez-tez təkrarlamaq rəqibin gözünü qırmağın ən əlverişli üsuludu. Nərddə belələrinə “rəqibi dili ilə udan” deyirlər.

–Demək, nərdi icad eləyəni axtarırsan? Çox yaxşı... İndi səni onunla tanış edərik. Canlaradəyən bir oğlandı,-deyib təzə-təzə tanış olduğumuz vaxtlarda stol arxasında oturduq və folklor dili ilə demiş olsaq, bir hərbə-zorba başlandı ki, gəl görəsən. Tərifin biri bir qəpik. Sinəsinə döyən kim, bəhsləşən kim, qonaqlıqdan mərcləşən kim... Qərəz ki, qan su yerinə axır. Deyib-gülən, dadlı-duzlu lətifə söyləyən və pul xərcləyən adamın həm də nərdin azarkeşi olmağından necə ləzzət almaya bilərsən?

–Ə, bə deyirlər, sən zəif oynayırsan!-oyun yarı, Aslan mars ərəfəsində olanda özümü heyran olmuş kimi göstərərək zərləri nərdtaxtanın ortasına qoyub başımı bulaya-bulaya elə ciddi ahənglə dilləndim ki, o həm də nərd aşiqlərinin onun barədə hansı qənaətdə olduğunu bilib:

–Ə, onlar nə bilir nərd nədi, at gəlsin,-dedi,-belə şeyi sənətkar bilər.

“Sənətkarın” da anası ölməsin, elə bunu gözləmirdimi?

–Sənin kimi oyunçuya da zəif deyllər? Vallah, adamın ağzı əyilər.

Onu deyəcəyim fikrə tam səfərbər edim deyə sözümü bir də təkrarladım:

–Sənin istəməyənin nə çoxmuş, balam, bu da ədəbiyyat meydanı deyil ki, paxıllığını çəkələr. Burda da sənə rahatlıq vermirlər, a kişi. Sənə qətiyyən zəif demək olmaz. Sən zəif deyilsən.

Rəyimdən necə ruhlandısa:

–Qağanın canı, düz deyirsən, oyunumu bəyənmirlər,-dedi və soruşdu ki, bir sənətkar kimi onun haqda fikrim nədi?

–Kim deyirsə, sən zəif oyunçusan, vicdansızın yekəsidi,-deyib tək ona qol-qanad yox, həm də üzümə müdrik bir görkəm verdim,-zəif olsaydın, nə vardı ki? Sənin nərd elmindən, ümumiyyətlə, xəbərin yoxdu...

Əlabbas

525-ci qəzet.- 2014.- 3 may.- S.24.