Mərdliyin profilləri- Con F.Kennedi

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Lakin Qanunvericilik bundan keçmədi. Fevralın 4-də hər iki Palatadan keçən Qətnamə Lamara belə bir təlimat verdi ki, Blend Gümüş Billinə səs versin və Missisipi naminə onun səsvermədən keçməsinə əmin olmaq üçün sözçü kimi bütün lazım olan cəhdlərdən istifadə etsin.

Lamar bu hərəkətdən dərindən narahat oldu. O, bilirdi ki, Qanunvericilik təlimatlarını əlaqələndirmək hüququnun möhkəm kökləri Cənubdadır. Onu təyin etmiş Qanunvericiliyin tələbləri barədə arvadına yazdığı məktubda o, etiraf edirdi ki, “mən bunu edə bilmərəm. Mən bundansa siyasətlə həmişəlik qurtara bilərəm”. O, Qanunvericilik orqanında olan dostuna izah etməyə çalışırdı ki, o, federal siyasətin məsələləri üzrə öz rəyini ifadə edən orqanın hüququnu tanıyır və Senatorun vəzifəsi, o, hansı kursla davam edəcəyinə şübhə etdikdə, həmin ekspressiyalara dözməkdir. Lakin bu xüsusi hadisədə o, təkid edirdi ki, “onların arzuları bütün həyatın inandırdıqları ilə birbaşa münaqişədədir; və mən (Metyu Qətnaməsinə) göstəriş əsasında səs versəm, mən onda ilk səsimi öz vicdanım əleyhinə verəcəyəm”.

“Əgər (Senator) vətəndəki öz dostlarının rəyləri tərəfindən idarə olunmasına imkan versə, o, necə özünü onlara, onlar isə ona özlərini həsr edə bilər, o, əvvəlki hazırlığın və təhsilin zəngin nəticələrini kənara atacaqdır və onlardan bir neçə gün ərzində dəyişilə bilən hisslərinin sadəcə bayağı eksponentinə çevriləcəkdir... Belə kurs istənilən adamın dövlət xadimliyini karlik ölçüsündə edəcəkdir və onun səsi sadəcə gözlənilən tək olacaqdır, kamil dəqiqliyin nəticəsi olmayacaqdır”.

Buna baxmayaraq, mərdlik fəlsəfəsi ilə razılığı onun siyasi həyata qayıtmasını idarə etdi, Lamar qət etdi ki, öz bölməsi ona sadəcə əks mövqedə olduğuna görə geri dönməsin. O, belə qənaətə gəlmişdi ki, köləlik xətti vasitəsilə özü və sektsiyası üçün Şimalın hörmətini satın almayacaqdır; lakin ləyaqəti əsas götürərək qərara almışdı ki, qanun layihəsi düzgün deyildir, o, Cənubda dövlət xadimliyinin ölmədiyini və ya Cənubun milli borc və şərəfdən əl çəkməyin arzu olunmayan olduğunu millətə nümayiş etdirmək qayğısını çəkirdi. O, hiss edirdi ki, bu məsələdə xüsusi əhəmiyyəti olan odur ki, Cənub hərəkətin dar sektsional kursunun arxasınca getməyəcəkdir. İllər ərzində o, mübahisə etmişdi ki, Cənub Demokratları Birləşmiş Ştatlar hökumətinin Vətəndaş müharibəsi ərzində irəli sürdüyü vəzifələrin ləğv olmasını axtarmayacaqdır. Lamar Cənub Demokratları arasında Corciyadan olan Senator Ben Hill istisna olmaqla, yeganə adam idi ki, “Sərbəst Gümüş” hərəkatının əleyhinə çıxdı. Ben Hill demişdi ki, müharibə ərzində onun etdiyi ən yaxşı şey o idi ki, Birliyin istiqraz vərəqəsini altmış sentə almış, verdiyi altmış senti də itirmişdi, bu vaxt isə ona vəd edildiyi dolların ödənilməsini istəyirdi.

Bir həftə sonra Blend Gümüş Billi axırıncı səs vermə üçün Senat qarşısında qoyuldu. Debat sona çatanda gözlənilmədiyi halda Senator Lamar ayağa qalxdı. Onun əlində heç bir qeyd nişanəsi yox idi, çünki o, Senatda nə vaxtsa mövcud olmuş ən parlaq improvizasiya ilə çıxış edən natiqlərdən biri idi (“Qələm mənim ağlımdakını söndürəndir” – o, deyirdi – və “əsəblərimə işgəncədir”). Qeyd əvəzinə əlində Missisipi ştatının böyük möhürünü gəzdirən rəsmi sənədi tutmuşdu və bunu səhifə-səhifə stolun üstünə qoyurdu. Öz kolleqalarına tərif dedikdən sonra Senator Lamar izah etdi ki, Gümüş Billi barədə artıq öz baxışlarını bildirməsinə baxmayaraq, o, “özünün bir borcunu da icra etməlidir; ən ağrılı cəhət olmasına, baxmayaraq ki, aydındır”. Sonra o, xahiş etdi ki, stolunun üstünə qoyduğu qətnamələr oxunsun.

Senat əvvəlcə təəccübləndi və sonra məmur Missisipi Qanunvericiliyinin Blend Gümüş Billinə Senatorların səs vermələri barədə ekspress-iradəsini oxuyanda, zalda diqqətəlayiq bir sakitlik yarandı. Məmur təlimatları oxuyub başa çatdıranda, bütün gözlər Lamara dikildi, lakin bircə adam onun gözlədiyinə əmin idi. Vaşinqtonun “Capitol” qəzetinin reportyoru bunu belə təsvir edir:

“Qəbul olunacaq qanun layihəsi ilə bu centlmenin utancaq mövqeyini nəzərə alaraq, hər bir Senator o dəqiqəcə diqqət verməyə başladı və zal qəbir kimi sakitliyə çevrildi”.

Senat zalında iri bədənli, lakin tənha fiqura olan Lutsius Lamar sakit, lakin güclü səslə danışırdı, səs “emosiya ilə titrəyərək qalxırdı, onun bədəni də təşviqata uyğun qaydada yırğalanırdı”.

“Mister Prezident, bu qətnamələrlə mənim əqidələrim arasında böyük uçurum vardır. Mən onları qəbul edə bilmərəm... Mənim vəziyyətimin üzərində gənclikdə təhsilə kömək etmək imtiyazım olduğundan, mən daim çalışmışam ki, öz inamım və həqiqət saxtakarlıqdan, vicdanlılıq siyasətdən, mərdlik qorxaqlıqdan yaxşı olduğuna görə onları ifadə edim. Bu gün aldığım dərslər mənə qarşıdır. Bu gün mən ya düzgün, ya da saxta, vicdanlı və ya hiyləgər, öz xalqına sədaqətli ya da sədaqətsiz olmamalıyam. Hətta bu saat onların qanunvericiliyinin narazılığı və bəyənməməsi qarşısında da olduğum bir vəziyyətdə mən bu qətnamələrə səs verə bilmərəm.

Öz səsimin səbəblərini mən öz xalqıma izah etməliyəm. Onda bu onlara qət etməyə imkan verəcəkdir, vicdanlı şəkildə öz məsləkimə sadiq olmağım onları təmsil etməyi dayandıracaqdır. Çətin və mürəkkəb məsələ barədə rəy müxtəlifdirsə, ona görə mənə səbir, uzun davam edən və vicdanlı qaydada öyrənmək lazım gəldi, buna bütöv vicdanlılığı və məqsədimin yeganəliyini tabe etmişəm, buna görə mən qüdrətli Allahın mənə verdiyini sərf etməklə, sizdən ayrıldığımı bildirirəm;... lakin onların iştirakı ilə qərar necə olacaqsa, həm də bilirəm ki, həmin vaxt uzaqda olmayacaqdır ki, o zaman mənim bu günkü hərəkətimin müdrik və ədalətli olduğunu onlar etiraf edəcəklər; və öz borcumun vicdanlı məsləki ilə silahlanaraq sakitcə nəticələri gözləyəcəyəm, çünki böyük Amerikanın “Həqiqət hər şeydən qüdrətlidir və ictimai ədalət şübhəsizdir” kəlamına inanıram”.

Qanun layihəsinin hər iki tərəfində olan Senatorlar o saatca onun stolunun yanına yığışdılar ki, igidliyini tərifləsinlər. Lamar bilirdi ki, onun natiqliyi və səs verməsi, Blend Billinin çoxluğunun səsi ilə qəbul edilməsinin və prezident Heysin vetosunu da keçərək onun sonradan qüvvəyə minməsinin də qarşısını ala bilməyəcəkdir. Həm də onun məqsədli və qəribə bir mərd qaydada öz seçicilərinin iradəsinə tabe olmaması da bütünlüklə əbəs deyildi. Bütöv Şimalda nitq yüksək qaydada tərifləndi. Cənuba qarşı etimadsızlıq və onun milli borca və milli etibara münasibətinə şübhə azalmışdı. “Harper`s Weekly” Lamarın “öz ştatının möhkəm və ümumi ictimai hissiyyatına” əks olaraq səs verdiyini qeyd edərək, bunu belə yekunlaşdırırdı:

“Heç bir Senator mister Lamar kimi özünün ümumi hörmətə daha çox layiq olduğunu göstərməmişdi; öz ştatının ən nüfuzlu etirazı qarşısında, öz prinsiplərinə görə heç nə üçün daha bütöv insan kimi dayanmamışdı... Missisipidən Demokratik Senator Amerikan dövlət xadiminə çevrilməklə kişilik mərdliyi göstərdi”.

“The Nation” Lutsius Lamarın qısa çıxışını, öz ştatının təlimatlarına məhəl qoymamasını izah etməklə, insanlığa, ləyaqətə, “Konqressdə heç vaxt ötüb keçilməyən pafosa görə” nəşr etdi.

Əvvəlcədən irəlini görmənin baş tutacağı yəqin ki, görünürdü. Missisipidə Senatora hücum qəfləti və güclü idi. O, öz xalqına və sektsiyasına arxasını çevirdi. Bir siyasi natiqin sözlərinə görə, o, “çox tələsik düşmən sıralarına birləşdi, beləliklə öz həlak olmuş yoldaşlarının qəbirlərinin üstündə büdrədi”. Köhnə dostu Cefferson Deyvis Lamarı Qanunvericiliyin təlimatlarına məhəl qoymamaqla “bizim siyasi sistemin əsasına” və Cənub Demokrat partiyasının uzun müddət mövcud olan təcrübəsinə hücum edən kimi, onu dərindən yaralamaqla, ictimai qaydada məhkum etdi. İmtina etmək, ya tabe olmaq, yaxud da vəzifədən istefa vermək, onun seçiciləri belə qaydada “eləsini seçməli idilər ki, o, həqiqətən onları təmsil etsin”. Deyvis deyirdi ki, idarə etmək üçün fərasətlilərin sayı barədə xalqın tələbi vardır (Lamar öz keçmiş rəhbərinin münasibətindən ağır zərbə almışdı, lakin bir neçə gün sonra bir qeydini işıqlandırdı. Bu vaxt Senator Hoar qanun tərəfindən Deyvisə Meksika müharibəsinin iştirakçısı kimi verilən pensiyanı ləğv etməyə çalışanda, Lamar Konfederat lideri barədə unudulmaz və müdafiəedici bir çıxış etdi:

“Ser, bu heç bir mərdlik göstərməyi tələb etmir; mən inanıram ki, centlmen xristian dövlət xadimləri arasında rütbə əldə edir. O, mifologiyanın səhifələrindən daha yaxşı dərs ala bilər. Prometey qayaya mıxlananda, bu, qurbanın həyati orqanlarına öz dimdiyi ilə işgəncə verən qartal deyildi, o quzğun idi”.

Müasir şəraitə uyğun olaraq, Lamar mızıldanırdı: “O, quzğun idi”, onun sağ əli kənara tuşlanmışdı və barmağı birbaşa Hoarı göstərirdi).

Hamı razılaşdı ki, Lamar bir seçki müddətindən sonra siyasi meyiddir və yeganə məsələ isə məhz kimin onun varisi olacağı idi. Lamar Missisipini sevirdi və ştatın tənqid edilməsi onu dərindən ağrıdırdı. O, arvadına yazırdı ki, elə maliyyə vəziyyətində olmağı arzulayır ki, öz ailəsinə ədalətsizlik etmədən öz vəzifəsindən gedəydi:

“Bu dünya yalnız səninlə əlaqə istisna olmaqla kasaddır. Mən Şimaldan çox sayda tərifli məktublar alıram, çox az sayda məktubu isə Missisipidən alıram. Bu həqiqət ola bilərmi ki, Cənub onun əsl maraqlarını güdənlərin, özünün zirehsiz döşünü səhvin müdaxiləsinə qarşı maneə kimi təklif edənlərin qərəzsiz məhəbbətini məhkum etsin?... Bu həqiqətən də ictimai adamın ürəyinin üstünə qoyulan ağır xaçdır ki, ondan öz seçicilərinin uzaqlaşan məhəbbətinin və etimadının səbəblərinə qarşı dura biləsən”.

Lakin özünün məşhur əmisi, texaslı Mirabo Lamar və ailəsinin digər üzvləri kimi Lutsius Tsintsinnatus Lamar aşıb-daşan əllaməliklərdən qorxmurdu. Etiraf edildiyi kimi, o, Qanunvericiliyin təlimatlarını pozdu, o, deyirdi: “Mən suveren xalqa, mənə təlimat verən qanunvericilik ustalarına müraciət edəcəyəm”.

Bu bəyanatla Senator Lamar Missisipi üzrə uğurlu səfərinə başladı. Dolu zallarda və açıq tarlalarda minlərlə adamla, camaatla danışaraq, Lamar səmimi surətdə bəyan edirdi ki, ona agahdır ki, seçicilərin xoşuna gəlməyəcəkdir; o, həm də bərabər qaydada hali idi ki, istifadə edilməli asan yol sektsional səbəb idi, o, da daim özünü buna həsr etmişdi, lakin onun məqsədi ondan ibarət idi ki, sektsional təzyiqlərə məhəl qoymadan milli marağa səs verməklə Şimalla Cənub arasında etimad hissini və qarşılıqlığını yaratmağa kömək etsin.

Saat üçdə ya dörddə onun ehtirama və təxəyyülə əsaslanan istedadlı nitqi, onu ələ salmağa gəlmiş kütlələri heyran etdi. Sonralar bir neçə müşahidəçi yazırdı ki, “axında daşları süpürüb atan dağ çayı kimi, onun xəttinə müxalif olmağa cəhd edənlərlə də o, həmin qaydada danışırdı”.

Lakin Lamar məsələdən yan keçmək üçün emosiyaları qızışdırmaqdan ötəri natiqlik hiyləgərliyindən istifadə etmirdi. Əksinə, onun çıxışları mövqeyini öyrənməyə kömək edən izah idi, Senatın konstitusional tarixi ilə və onun ştat qanunvericilikləri ilə əlaqəli və dövlət xadimlərini və Börkün, Kalhounun, Uebsterin və digər məşhur Senatorların nümunələrini, hansılar ki, Qanunvericilik təlimatları ilə razılaşmırdı, irəli aparırdı: “Öz adlarını vermiş məşhur adamların nümunəsi ilə hərəkət etmək, populyar qışqırığa hörmət etdikdə, bütünlüklə ədaləti və məsləki tərk etməkdən daha yaxşıdır”.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 24 may.- S.22.