III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı və yaxud müasir insanın teatr axtarışı

Konfransın varolma prinsipi

Tarixi mədəni olaylar müstəvisində Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransının mövcudluğu 2+2+2 prinsipi ilə təkrarlanan silsilə üzrə aktivləşdirilib: konfrans iki ildən bir Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin patronajlığı ilə keçirilir və cəmi iki günlük bir kəpənək ömrü yaşayır. Bu konfransın milli mədəniyyətin hadisəsi kimi təsdiqlənməsini, ildən-ilə daha geniş bir masştabda gerçəkləşməsini şərtləndirən faktor isə Azərbaycan Prezidentinin teatr sənəti haqqında imzaladığı son dərəcə mühüm iki sənəddir ki, onlar da milli teatrın, teatr düşüncəsinin perspektivini və inkişafını hədəfləyir, bu sənətin maddi bazasının qarantı olur.

Noyabrın 5-6-sı tarixində reallaşan bu dəfəki III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı əvvəlkilərdən bir qədər fərqlənirdi: öz miqyasına və coğrafiyasına görə, məzmuna münasibətdə fikir müxtəlifliyinə görə, kontekstinə görə...

Konfransın mövzusu

"Teatr sənətinin multikulturalizm - universal dəyərlər sistemində yeri" mövzusu III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransında dinləniləcək məruzələrin elmi-nəzəri platformasını müəyyənləşdirirdi. Qeyd edim ki, bu dəfə teatr problemləri müasir Azərbaycan üçün yetərincə aktual olan düşüncə modusunda konfransın gündəminə gətirilmişdi.

Mövzunun adında bir tərəfdən multikulturalizmin özünəxas elmi definisiyası (təyini) verilirdi və söylənilirdi ki, multikulturalizm universal dəyərlər sistemidir. Digər yöndən isə təklif edilirdi ki, bu sistem içrə teatrın rolu və funksional əhəmiyyəti barədə müzakirələr aparılsın. Nə bir artıq, nə bir əskik... olduğu kimi...

... və bu da gerçəkləşdi: konfrans fikirlər bolluğuna çıxa bildi.

Konfrans və dahi

Konfransa 45 məmləkətdən - dünya ölkələrinin təqribən dörddə birindən - 150 teatr mütəxəssisi qatılmışdı: razılaşaq ki, qədərincə təsirləndirici bir rəqəmdir. Noyabrın 5-i Teatr Konfransının açılış günü Musiqili Teatrın, yəni köhnə Tağıyev Teatrının müasir Avropa standartlarına uyğun təmir edilmiş binası ağzınacan adamla dolu idi: boş yer gözə dəymirdi, amma fotoqraflar, teleoperatorlar, jurnalistlər, işıqçılar dəyirdi bir-birinə... Çox, lap çox adam vardı teatrın tamaşaçı salonunda... və cəmi bircə nəfər dahi - Kşiştof Zanussi: kimin ki bir kinorejissor qismində dahiliyi dünya çapında təsdiqlənib. Hərçənd, qəribədir, əksər kinorejissorlar digər dahi polyak kinorejissoru Ancey Vayda kimi gec-tez bir gün teatra qayıdırlar... Kşiştof da istisna deyil...

Təbii ki, ilk plenar iclasda əsas söz sahibi odur: hamı ona orakulu (qeybdən xəbər gətirəni) dinləyən kimi qulaq asır. Çıxışında bir az pessimizm var: deyir ki, teatrın gələcəyini dumanlı görür. Ancaq ümidini tam itirməyib: söyləyir ki, əgər teatr öz ilkəlliyinə qayıtsa, bəlkə onda...

Ondan sonra mən dəvət olunuram məruzəmi oxumağa...

O, sinədəftər danışırdı...

Mənsə yazdığımı kağız üzündən səsləndirməliyəm...

Odur ki, öz mətnimi heç oxumaq istəmirəm artıq, başqa bir məsələdən danışmağı, fikirlərimi Kşiştofla paylaşmağı düşünürəm...

Bu dahi kinorejissora demək istəyirəm ki, bu il teatrşünaslığa qəbul olunmuş tələbələrin kurs rəhbəri mənəm. Onların hamısının 17 yaşı var: hamısı test imtahanlarından sonra özləri də arzulamadan, sadəcə, topladıqları balların miqdarına görə gəlib düşüblər teatrşünaslığa və bizim universitetin kandarından içəri addımlayana qədər bilməyiblər teatr nədir; nəinki bilməyiblər, heç vədə tamaşaya getməyiblər belə. Unikal bir hadisədir. Onları ilk dəfə mən təkidlə göndərdim teatra. Və möcüzə baş verdi: indi mənim tələbələrim ucdantutma vurulublar teatra; gördükləri tamaşalar, teatrın atmosferi onları heyran eləyib; heyran eləyib İnternet səhifələrində xırda balıqlar kimi üzən gəncləri. Hələ ki, mən onların rəylərinə, fikirlərinə qarışmıram, amma faktın özü məni optimist bir ovqata kökləyir. Deməli, teatrın özü haradasa tükənə bilər; teatrın sirri, sehri, cazibəsi isə tükənmir. Bu teatral sirr, sehr, cazibə sanki fitrətən, yaranışından bağışlanıb teatra və insanları apriori çəkir özünə... Bəlkə, həqiqətən də, elə bir zaman yetişib ki, teatrı teatra qaytarmaq lazımdır...

Di gəl ki, bunların heç birini dilimə gətirib söyləmirəm: səhnəyə qoyulmuş ağappaq kürsüdə başımı aşağı salıb "Teatr kollayder kimi" adlı məqaləmi konfrans iştirakçılarına təqdim edirəm...

Konfransın sonuncu plenar iclasında Beynəlxalq Teatr Tənqidçiləri Assosiasiyasının baş katibi Mişel Vais də özünün "İtirilmiş teatrallıq" adlı çıxışında məsələnin məhz bu aspektinə toxunur və sanki dairəni qapadır...

Konfransın konteksti

III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı özünü təkcə Musiqili Teatr binasının divarları arasındakı məkanla məhdudlaşdırmırdı: konfrans şəhərə və Azərbaycanın mədəni həyatına açıq idi və onun konteksti haradasa konfransın özündən daha maraqlı, daha canlı təəssürat oyadırdı, ilk növbədə, müxtəlif mühazirələrin, ünsiyyətin və “work-shop”ların hesabına.

Məsələn, elə tutalım, Beynəlxalq Teatr Tədqiqatları Federasiyasının İspaniya üzrə katibi professor Boris Daussa-Pastorun hind Kathakali teatrının xoreoqrafik özəlliyi ilə bağlı Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində keçirdiyi “work-shop”: onun xoreoqraf tələbələrlə məşqi bir performansa çevrildi, onlara da, Borisin özünə də çox-çox xoş oldu. Elə bu dəm bizə paralel qonşu otaqda Beynəlxalq Teatr İnstitunun ABŞ təmsilçisi, Treninq və Təhsil Komitəsinin vitse-prezidenti Piter Qoldfarb aktyor və rejissor sənətindən iki saatlıq mühazirə oxuyurdu: sonradan tələbələr mənə çatdırdılar ki, onun mühazirəsində hər şey əməli surətdə gerçəkləşdiyindən heç bir cıqqılı da darıxmayıblar.

Milli Dram Teatrında konfrans öncəsi Ukrayna Milli İncəsənət Akademiyasının akademiki Nelli Korniyenko postdramatik teatr dönəmində teatrşünaslığın bir elm kimi missiyası ətrafında söhbətləşmək üçün mass-media şəbəkəsində çalışan və birbaşa elmlə, müasir teatr prosesi ilə məşğul olan teatr bilicilərilə görüşdü və aktiv fikir mübadiləsində bulundu: indi orada nə deyildi, nə deyilmədi, mən hamısından yazsam məqalə qurtarmaz.

Konfrans sonrası Fransız İnstitutunun mədəniyyət işləri üzrə koordinatoru Elza Furtado Azərbaycan teatrı nümayəndələrini kiçik bir heyətdə və tələbələrlə birgə Fransada Avropa və Şərq mədəniyyətləri evinin əməkdaşı, bizim konfransa bir rəssam kimi dəvət almış Dominik Dolmyö ilə görüşdürdü. Bu görüşün mənə və ora yığışmış başqa insanlara heç bir praktiki faydası olmasa da, hər halda Dominik Dolmyö çağdaş dramaturgiya və tərcümə problemlərinə heç də birmənalı olmayan münasibət sərgilədi.

Konfransın önəmi və mənim şəxsi qənaətim

III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransının dəyəri heç də o deyil ki, kimlərsə gəlib bizə nəsə öyrətdilər. Əsla! Belə yanaşma tərzinin özü heç doğru-dürüst sayılmaz və artıq yetərincə köhnəlib. Söhbət bu ki, teatr konfransının iştirakçıları Azərbaycanın düşüncə məkanına, teatr məkanına müxtəlif fikirlər dağıtdılar, öz fərqli mövqelərindən məsələyə fərqli münasibət nümayiş etdirdilər, müasir dünya teatr prosesini fraqment-fraqment sanki bir mozaikaya yığmağa çalışdılar.

Şəxsi qənaətimsə, o qədər də zəngin olmayan konfranslar təcrübəmə əsasən, budur ki, bu sayaq beynəlxalq toplantılarda passiv resipiyent, biganə dinləyici kimi qalmaq konfransı az qala itirmək anlamına gəlir. Hər bir teatr sənətçisi və ya teatrın fikir işçisi konfrans müstəvisində gözləmə mövqeyi tutmayıb öz aktiv iştirakı ilə konfransın fakturasını canlandırmalı, onun çoxmənalılığının vahidinə çevrilməlidir.

Təbii ki, mənə dil məsələsinin nə dərəcədə mühüm olduğu aydındır. Lakin bunu bəhanə gətirib bir kənarda dayanmaq da təqdir edilə bilməz. Bir də qloballaşan dünyanın dili ingilis dilidir axı!!!

Konfranslar bilgi toplamaq üçün yox, ünsiyyət zamanı bilgilərlə, təcrübəylə, peşəkar vərdişlərlə paylaşmaq və düşüncə rəngarəngliyilə tanış olmaq üçün keçirilir.

Konfransın perspektivi

Mən konfransın təşkilat komitəsinin üzvüyəm. Bundan çoxlarının xəbəri var... Konfransa da difiramb oxumaq mənə yaraşmaz. Amma onu bilirəm ki, duyuram ki, bu konfrans bizə çox lazımdır: ən azından dünya teatr aləmində havanın hərarətinin neçə dərəcə olduğunu yəqinləşdirmək üçün...

Elə məhz bundan ötrü konfransın bağlanışı məqamında dövlət rəsmisi, Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini, konfransın təşkilat komitəsinin sədri Ədalət Vəliyev Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransının iki ildən sonra bir daha toplanacağını öz yekun nitqində bəyan edir. Busa təşkilat komitəsi üçün yenidən iki illik iş marafonu deməkdir!!!

Hamınıza uğurlar və sənət sevgisi!!!

Aydın Talıbzadə

525-ci qəzet.- 2014.- 12 noyabr.- S.7.