Qaspralının nəsihəti və vəsiyyəti:
"Dildə, fikirdə, əməldə birlik!"
30
oktyabr-1 noyabr tarixlərində YUNESCO tərəfindən elan
olunan "İsmayıl
Qaspıralı ili" çərçivəsində Türkiyənin Qara dəniz
bölgəsində - Bartında keçirilən
İsmayıl bəy Qaspıralının
ölümünün 100-cü anım günü birlik
günü kimi yadda qaldı.
XIX əsr
türk- müsəlman dünyasının böyük
düşüncə sahiblərindən biri, "Tərcüman"
qəzetinin naşiri, pedaqoq, ictimai xadim İsmayıl bəy
Qaspıralı ölümünün yüzüncü ilində
türkdilli xalqların aydınlarını "Dildə,
fikirdə, əməldə birlik!" hikməti ilə Bartında
bir araya gətirdi....
Fikir yolu gedəcəyimiz yoldan daha uzundu.
Aydın, azad, sağlam fikir zaman
tanımır, tükənməyən sərvətə
çevrilib nəsilləri işığa, birliyə, tərəqqiyə
aparır.
Yollar bizi
Türkiyənin qədim diyarlarından birinə - Bartına -
türk dünyasının oyanışı, birliyi, tərəqqisi yolunda mücadilələr, fədakarlıqlar,
çarpışmalarla dolu
ömür yaşamış İsmayıl bəy
Qaspıralının ölümünün yüzüncü
anım gününə aparır. İstanbuldan
Bartına 8 saatlıq yolçuluğumuz başlayır.
Gedəcəyimiz yeri internetin imkanlarından
istifadə edib tanımağa çalışıram. Bartın sözü
"Parthenia"dan Bartına dönən çayın qədim
adıdır. Parthenios Yunan
mifologiyasında tanrıların babası Okeanosun yüzlərlə
övladlarından biridir. Mənası
"Sular tanrısı", "Sular ilahəsi",
"Möhtəşəm axan su" deməkdir. İnancımıza görə su
aydınlıqdır. Biz su pərisinin
yaşadığı yerə gedirik...
...Hələ
ki, yoldayıq. Türkiyənin
göz oxşayan gözəllikləri könlümüzü
oxşayır, qardaş ölkənin qüdrəti bizə qol-qanad
verir. Obaların, qəsəbələrin, şəhərlərin
içindən keçdikcə yaşayış yerlərinin,
məkanların adları sıralanır - yolumuz Boludan,
"Koroğlu" parkından keçir. Nə
zamansa Bolu bəylə Koroğlunun məhz bu məkanda
qarşılaşdığına heç bir şübhəmiz
qalmır.
Bartındayıq. Türkdilli
ölkələrin nümayəndələri bir-birini ürəklə,
sevgiylə, yüz ilin həsrətlisi kimi salamlayır.
Tarixdəki
Qaspıralı və ya Qaspıralının tarixi
Oktyabrın
30-da Bartın Universitetinin konfrans salonunda YUNESKO, Bartın Valiliyi, Bartın
Universiteti, Türkcə danışan Ölkələr
Uluslararası Qəzetçilər Dərnəyi tərəfindən
təşkil edilən tədbirdə türk dövlətlərindən,
toplumlarından çoxlu sayda dövlət adamları, millət
vəkilləri, siyasətçilər, QHT-lər, mətbuat,
media qurumları, alimlər iştirakı ilə konfrans
başlayır.
Türkdilli Ölkələrin Beynəlxalq Jurnalistlər
Dərnəyinin (TÖBJD) rəhbəri, tanınmış
jurnalist Güngör Yavuzaslan qonaqları salamlayır,
Qaspıralının türk dünyasındakı xidmətlərindən
danışır.
Tarix ona görə ədalətlidir ki, haqqı
olanları unutmur. İsmayıl bəy
Qaspıralının həyatı, fəaliyyəti,
yaradıcılığı fərqli baxış
bucağından, fərqli yanaşmalardan, fərqli
düşüncələrdən süzülüb təhlil
olunur. 1883-cü il, "Tərcüman" qəzetinin fəaliyyətə
başlaması, İsmayıl bəyin ortaq türk ədəbi
dilinin yaradılması yolunda yeni tipli məktəblər
açması, müsəlmanların tərəqqisi, təhsili,
təkamülü üçün fədakarlığı,
bir türk aydınının 63 ilə sığan və əslində
sığmayan əfsanəvi həyatı...
Simpoziumda
tez-tez Azərbaycanın, azərbaycanlı aydınların
adı çəkilir,
xatırlanır, yad edilir. Həsən bəy Zərdabinin
"Əkinçi"sindən 8 il sonra
İsmayıl bəy Qaspıralı türkdilli ölkələrin
ən nüfuzlu qəzetini "Tərcüman"ı
yaratdı. "Tərcüman" 34 il
türk dünyasının oyanışı, tərəqqisi,
birliyi üçün yorulmadan şüurlarda,
düşüncələrdə, fikirlərdə eynən
"Əkinçi" kimi yenilik toxumu əkdi. Sözün əsl mənasında, türk
uluslarının tərcümanına çevrildi. Türk uşaqlarının yeni tipli məktəblərdə
oxumasında, dünyəvi elmləri öyrənməsində
İsmayıl bəyin əvəzsiz xidmətləri oldu.
İsmayıl bəyin ən böyük arzularından
biri türkdilli xalqları ortaq dil ideyası ətrafında
birləşdirmək idi. Nə yazıq ki,
ölümündən yüz il sonra belə
bu ideya hələ də gerçəkləşməyib.
Krımdan,
Suriyadan,
Bolqarıstandan, Qazaxıstandan, Türkmənistandan
bir sözlə 10 türkdilli ölkədən gələnlər üç gün boyu Qaspıralının fikir
dünyasını günümüzə daşıdılar.
Professor Ramazan Kaplan, professorlar İlyas Doğan, Ersin Nazif
Gurdoğan, Sübhi Saatçı, Əli Arslan, qəzet
yazarları Mehmet Doğan, Lütfü Şahsuvaroğlu,
yazıçı Mehmet Kamil Berse, Kərkük Türkmən
Qardaşlıq Ocağının rəhbəri
Əbdülxaliq Hürmüzlü, Bolqar tüklərinin
nümayəndəsi Nurtən Rəmzi Həmid, jurnalist Nihal
Özergan, Türkmənli İnsan Haqları Dərnəyinin
rəhbəri Savaş Avcı, araşdırmaçı yazar
Ataalp Pınarer, yazıçı Fəxrəddin Çelik və
onlarca aydınlar Qaspıralı dünyasına müxtəlif
yöndən güzgü tutdular.
Konfransda "Qaspralı və Anadolu", "Dildə,
fikirdə, işdə birlik", "Türk dünyası və
Qaspralı" adlı sessiyalar keçirildi. Türk
dünyasında yeni medianın problemlərinə və roluna
toxunuldu. İsmayıl bəy Qaspıralının
Krımdan gələn dördüncü nəslinin nümayəndəsi
- nəvəsi Gülnar Seitvaniyeva "İsmayıl bəy
Qaspıralının həyatı və Krım"
mövzusunda məruzə etdi. "Türk
dünyası - yeni media" mövzusunda Azərbaycan media təmsilçiləri
adından Yazıçılar Birliyinin mətbuat katibi,
şair Xəyal Rza məruzə ilə çıxış
etdi.
Oktyabrın 31-də Bartın Universitetində türk
dünyasında kifayət qədər tanınan və sevilən
Azərbaycanın millət vəkili Qənirə Paşayeva
çıxış etdi. O, türk dövlət və
toplumlarından gəlmiş ziyalılara və ictimai-siyasi
xadimlərə səslənərək "bugünkü və
gələcək nəsillərə birlik və bərabərliyimizin
nə qədər vacib, önəmli olduğunu daha çox
anlatmalıyıq" deyə sözə başladı:
"Bunun üçün isə ilk növbədə biz
bir-birimizi daha yaxından tanımalıyıq, ortaq tariximizi,
köklərimizi, mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı,
musiqimizi, keçmişimizi və bu günümüzü,
problemlərimizi, gələcəyə
baxışlarımızı gənclərimizin daha
yaxşı bilməsinə
çalışmalıyıq". Bu gün Türk
dünyasının müxtəlif bölgələrində
türk kökənli insanların yaşadığı
ağrılardan, problemlərdən danışan millət vəkili
bildirdi ki, güc birlikdədir və bizə qarşı ədalətsizliklərə
qarşı birlikdə
mübarizə aparmalıyıq.
Qənirə
Paşayeva "İnsan haqları mükafatı"na layiq görüldü
Noyabrın
1-də Bartın Mədəniyyət Mərkəzində
"İsmayı Qaspralı bəy: qəzetçilik və
insan haqları mükafatları"nın
təqdimat mərasimi keçirildi. Müxtəlif
nominasiyalarda İsmayıl Qaspralı mükafatları təqdim
olundu.
"İnsan haqları özəl şərəf
mükafatı" Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin
prezidenti Dərviş Eroğluna təqdim olundu. Azərbaycan Milli Məclisinin
deputatı Qənirə Paşayeva, Krım türklərinin
lideri Mustafa Əbdülcəmil Krımoğlu, Krım Tatar
Milli Məclisi başqanı Refat Çubarov, İraq Türkmən
Cəbhəsi lideri və Kərkük millət vəkili
Erşat Salihi, Suriya Türkmən Məclisi başqanı
Əbdürrəhman Mustafa "İnsan haqları
mükafatı"na layiq görüldü.
Mərasimə tanınmış modelyer Gülnarə Xəlilovanın
hazırladığı Azərbaycan milli geyimi ilə
qatılan millət vəkili Qənirə Paşayeva "Dildə,
fikirdə, işdə birlik" deyərək bu gün də
bütün türk dünyasını birlik və bərabərliyə
səsləyən İsmayıl bəy Qaspralı
mükafatını aldığı üçün
çox duyğulandığını və bu
mükafatın onun üçün çox böyük mənəvi
önəm daşıdığını vurğuladı.
"Mən
bu mükafatı bu gün mənim burada ola bilməm
üçün Azərbaycanın müstəqilliyi, ərazi
bütövlüyü uğrunda canından keçən
şəhidlərimiz, fədakarcasına çalışan
böyük dövlət adamlarımız və aydınlar
adına, gözəl ölkəm Azərbaycan və gözəl
insanlarımız azərbaycanlılar adına, Ermənistanın
işğalı zamanı şəhid olan dostlarım,
bütün şəhidlərimiz, qazilərimiz adına, Ermənistanın
işğalı nəticəsində 20 ildən
artıqdır ki, öz evlərinə dönə bilməyən
və haqları tapdalanmaqda davam edən bütün
qaçqın və köçkünlərimiz adına
alıram və Allahdan mənə bu cür şərəfli
mükafata bütün ömrüm boyu layiq ola bilməyi nəsib
etməsini diləyirəm", - deyən millət vəkili
çıxışında Azərbaycanın ən
böyük dərdi Qarabağ problemindən, Ermənistanın
Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal altında
saxlamasından, ermənilərin törətdikləri vandalizm
aktlarından, Xocalı soyqırımından
danışdı. Qənirə Paşayeva bildirdi ki, harada
doğulmasından və harada yaşamasından asılı
olmayaraq, hər bir türk insanı Xocalı
soyqırımını, Qarabağ həqiqətlərini, Ermənistanın
işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarında törətdiyi
vandalizm aktlarını dünyaya çatdırmalıdır.
Tədbirin
təşkilatçılarından tanınmış jurnalist
və yazar Güngör Yavuzarslana isə tanınmış
modelyer Gülnarə Xəlilova tərəfindən
hazırlanmış Azərbaycan milli kişi geyimi hədiyyə olundu. Tədbirdə
türk dünyasının bir sıra media qurumları, o
cümlədən Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, Azərbaycan
Dövlət Televiziyası İsmayıl bəy Qaspralı
adına mətbuat mükafatı ilə təltif olundu. Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin mükafatı qurumun mətbuat
katibi, şair Xəyal Rzaya,
AzTV-nin mükafatı isə Azərbaycan
Televiziyasının Ankara bürosunun Türkiyə və Quzey
Kıbrıs təmsilçisi Yalçın Tahiroğluna təqdim
olundu.
Mükafatçılar arasında özəl bir
mükafat babasının adını daşıyan mükafat
İsmayıl bəy Qaspıralının Krımdan gəlmiş
nəvəsi Gülnar Seitvaniyevaya təqdim olundu.
Mərasim bir sıra maraqlı məqamlarla da yadda
qaldı. Dünya Köçəri
Oyunları ilə bağlı filmin nümayişi, Şimali
Türküstandan gələn 7 yaşlı Mücahit
Kaşqarlının söylədiyi şeir gecəyə
xüsusi rəng qatdı.
...
Türk dünyasının ürəyi üç gün
Bartında döyündü, İsmayıl bər
Qaspralının işıqlı arzuları hər kəsin qəlbində
yeni məşəllər yandırdı, Bartından hər kəs
zəngin təəssüratlarla ayrıldı...
Bartından yeni yollar
başlayır. Yol boyu yaddaşımı Kərkük
Türkmən Qardaşlıq Ocağının rəhbəri
Əbdülxaliq Hürmüzlünün dediyi bayatı
döyəcləyir:
Qara bax,
Dağ
üstündə qara bax,
Qəlbimdə
iki həsrət var,
Bir Kərkük,
bir Qarabağ.
Həsrətlərə son qoymaq, babalarımızın
bizə miras qoyduqları torpaqları qoruyub saxlamaq, ruhumuzu
oyatmaq, ayağa qalxmaq, qüdrətli olduğumuzu bütün
dünyaya sübut etmək üçün birləşməliyik. Dildə, fikirdə, əməldə
birliyin sonu böyük Türk Dünyasının birliyi
olacaq, böyük Türk Dünyası birləşəndə
göy qübbəsinin altında ədalət bərqərar
olacaq, XXI əsr Türk Əsri olacaq!
Bakı-Bartın-Bakı
Təranə VAHİD
525-ci qəzet.-
2014.- 13 noyabr.- S.4.