Mirzə Cəlilin "Ölülər"i gürcü teatrında

Qədim Tiflisin, adı əfsanələrlə bağlı olan, Mtasminda dağının (Müqəddəs dağ) döşündə, Gürcüstanın yazıçı, şair və ictimai xadimləri dəfn olunmuş Panteondan başlanan Besiki (keçmiş Davitovskaya) küçəsində yerləşən 24 saylı ev hər bir azərbaycanlı, xüsusən mətbuat işçisi üçün sevimli yerdir. Keçən əsrin 6-cı ilində "Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaşlarım!.." müraciəti ilə başlanan "Molla Nəsrəddin" jurnalı bu evdə dünyaya göz açıb. Bəli, məhz burada göz açıb, sonra da bütün Yaxın və Orta Şərqin gözünü açıb, onlara "Dostu düşməndən seçmək" yolunu göstərib. Cəlil Məmmədquluzadə burada bu ikimərtəbəli evin ikinci mərtəbəsindən Mollanın öz sadə dili ilə haqqın yolunu göstərib. Odur ki, müsəlman dünyasında Mirzə Cəlilin dostu,onun nəsihətlərinin eşidənlərin sayı artdıqca, düşmənləri də yağışdan sonrakı göbələk kimi çoxalıb. Onun ünvanına yağan hədələr də. Molla əmi belə hədələrdən qorxmurdu, bilirdi ki, haqq yolu tutub. Elə Q.Semyonov da Mirzə Cəlilin o böyük cəsarətini xüsusi rəğbətlə, sovet satirasına xas olan incə və duzlu bir yumorla qeyd edib.

1967-ci ildə Bakıda Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 100 illiyi yubileyi gecəsində "Krokodil" jurnalının baş redaktoru Q. Semyonov yazırdı ki, 1905-1907-ci illər Stolıpin irticası dövründə çar Rusiyasının Qafqaz kimi, dinin, zorakılığın, hərc-mərcliyin hökm sürdüyü ucqarında satirik jurnal buraxmaq müstəsna cəsarət idi. Mirzə Cəlil sözün əsl mənasında mərd və qorxmaz adam olub. Əsl mətbuat fədaisi! Bu böyük həqiqətdir!

Görkəmli demokrat yazıçı Mirzə Cəlilin əsərləri hələ yazıçının sağlığında başqa dillərə, o cümlədən gürcü dilinə tərcümə edilərək tamaşaya qoyulub.

Gürcüstanda bu işi ilk dəfə gürcü yazıçısı və jurnalisti, inqilabçı mübariz Məmməd bəy Abaşidze həyata keçirib. O, 1927-ci ildə M.Cəlilin "Ölülər" komediyasını gürcü dilinə çevirib, onun Batumi (Acarıstan) Dövlət Dram Teatrında tamaşaya qoyulmasında iştirak edib. Batumi sünni məscidinin müftisi Şavş əfəndi Xaşim oğlunun etirazlarına baxmayaraq komediya Batumi, Kobuleti, Çakva və Xulo rayonlarında gürcü dram dərnəkləri tərəfindən tamaşaya qoyulub. Maraqlı burasıdır ki, bu əsərin nəinki gürcü dilində, habelə acara tamaşaçıları qarşısında Azərbaycan dilində də nümayiş etdirilməsinə nail olub. Batumidəki S.Ağamalıoğlu adına Azərbaycan natamam orta məktəbin direktoru Əyyub Bağırov M.Abaşidzenin göstərişi ilə "Ölülər" komediyasını 1930-cu ildə Azərbaycan dilində tamaşaya qoyub. Müəllimlərin iştirakı ilə göstərilən bu tamaşadan əvvəl M.Abaşidze çıxış edərək komediya və onun müəllifi, öz qələm dostu M.Cəlilin yaradıcılığı və Bakıda nəşr olunan "Molla Nəsrəddin" jurnalının qoca Şərqin oyanması işində göstərdiyi böyük xidmətlərdən danışıb.

Həmin gün Bakıya M.Cəlilə təbrik teleqramı göndərən M.Abaşidze "Ölülər" komediyasının müəllifini alqışlayıb, ona Acarıstan xalqının salamını yetirib. Sonralar M.Cəlilin "Ölülər" komediyası Acarıstanın bir çox şəhər və kəndlərində hər iki dildə səhnəyə qoyulub.

Acarıstanın şəhər və kəndlərində komediyanı tamaşaya qoyan Əyyub Bağırov səhnədə Şeyx Nəsrullah, müəllim Cahangir Bağırov isə Kefli İsgəndər rollarını ifa ediblər.

"Ölülər" komediyasının gürcücəyə tərcüməsinin nəşri nədənsə 1972-ci ilə qədər gerçəkləşməyib. Yalnız həmin il M.Abaşidzenin 100 illiyi münasibətilə onun seçilmiş əsərləri gürcü dilində "Sabcota Acara"nəşriyyatında "Mitsvalebuli" ("Ölülər") adı ilə tamaşaçılara təqdim olunub.

Azərbaycan dilinə incəliklərinə qədər bələd olan M.Abaşidze həmin tərcümədə M.Cəlilə xas üslubi cəhətləri olduğu kimi gürcü oxucusuna çatdıra bilib.

Almaz YURDSEVƏR

525-ci qəzet.- 2014.- 19 noyabr.- S.7.