"Gənclərin geologiya
elminə marağı çox
azalıb"
Müsahibimiz - AMEA-nın Geologiya İnstitutunun baş elmi işçisi, geologiya-minerologiya elmləri
doktoru Məcid Bağmanov 1953-cü ildə
Azərbaycan Sənaye
İnstitutunun (indiki
ADNA) geoloji kəşfiyyat
fakültəsini bitirib. Sonra göndərişlə bir
il dənizdə
işlədikdən sonra
Neftçalaya göndərilib.
Hər iki yerdə baş geoloq kimi çalışıb.
Daha sonra Bakıya gələrək
aspiranturaya qəbul olub, Dağlıq Talışın Paleogen çöküntülərinin stratiqrafiyası ilə bağlı mövzu üzərində 3 il tədqiqat aparıb, elmi işini müdafiə edib:
- Elmi iş çox
tezliklə təsdiqləndi,həm Bakıda, həm də Moskva Attestasiya Komissiyasında bəyənildi.
Mənə qədər həmin
ərazidə 5 növ
məlum idi, mən isə ordan kitab formasında
çap edərək
75 növ aşkara çıxarmışam. Bu,
sensasiya idi. Talışın Paleogen çöküntülərində Eosen epoxası zamanı, təxminən
38 milyon il
əvvələ aid 3-4 santimetr
uzunluğunda köpək
balığı dişləri
tapmışdım. Hazırda Tarix
Muzeyində eksponat kimi saxlanılır.
Bundan başqa vaxtilə Naxçıvan dənizinin
indiki Aralıq dənizi ilə bir olduğunu və burada Aralıq dənizi faunasının inkişaf
etdiyini sübut etmişəm. Bizim qarşımızda
100 ildən çoxdur,
bir problem durur. Orta Erosen deyilən bir yarım şöbə var. 100 ildir
deyilir ki, bu, bir mərtəbədən
ibarətdir. 1969-cu ildə Naxçıvanda apardığım tədqiqatlarla
ilk dəfə orta eroseni iki mərtəbəyə
böldüm və onu paradaş mərtəbəsi adlandırdım.
Bu dünyəvi problemin həllini həmin ildə yazdığım bir məqalədə işıqlandırmışam.
13 il sonra,
1982-ci ildən etibarən
isə bütün dünyada orta eosen iki mərtəbəyə
bölündü. Bunlardan əlavə,
mənim 1969-cu ildə
Qərb ölkələri
üçün etdiyim
düzəlişləri son 30 ildə özləri təsdiqlədi. 1955-ci ildə Bakıda keçirilən konfransa V.Menner, R.Yansin kimi görkəmli alimlər gəlmişdi.
Mənim
də iştirakımla
SSRİ-nin cənub ərazilərini birlikdə
gəzdik və qərara alındı ki, etalon kimi Krım kəsilişləri
götürülsün. Yüksək
ixtisasçılar bu
ərazinin bütün
fauna komplekslərini təkrar
öyrəndilər və
1962-ci ildə Krım
şkalası işıq
üzü gördü.
Lakin mənim 1969-cu ildəki materialımla sübut olundu ki, bu
şkala düzgün
tərtib olunmayıb.
Bu səbəbdən bir kitab hazırladım.
Burada bütün dünyanın
şkalasını və
Azərbaycanın geologiyasını
təqdim etdim. Kitabın redaktoru isə akademik V.Menner oldu. O, mənə bəzi məsləhətlərini
verdi və
mən 2 il bu kitab üzərində
yenidən işlədim.
2 il sonra
onun yanına bir daha gedəndə
bildirdim ki, kitabı ikili imza ilə çap
etdirmək istəyirəm.
Lakin o, kitaba yalnız redaktorluq etməyə razılıq
verdi və
1980-ci ildə mənim
bu monoqrafiyam nəşr edildi. Beləliklə, V.Menner mənim
kitabımı oxuyarkən
Krım şkalasının
düzgün tərtib
edilməyini gördü
və SSRİ-nin hazırladığı bu
şkala ləğv olundu. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, bütün dünyada istifadə olunan şkalanı hazırlamışam, lakin
ölkəmizdə bu
kəşflərin mənə
məxsus olduğu ilə bağlı məlumat yoxdur. 85 yaşım olmasına
baxmayaraq hələ bir dəfə də olsun yubileyim
keçirilməyib.
- Bu mövzuda sizi hansı məsələlər
narahat edir?
- Bir daha qeyd
etmək istəyirəm
ki, Naxçıvar
MR-in eosen faunası dünyada yeganədir. Bu fauna hətta keçmiş
SSRİ-nin belə heç bir bölgəsində yoxdur.
Şimal,
cənub və ekvator boyu ölkələrin,
həmçinin okeanların
fauna qruplarının növ
və cins tərkibi uzlaşmır.
Naxçıvan faunası bütün
qitələrin bir-biri
ilə müqayisəsini
təmin edir. Mənim kəşflərimin hamısı
bu fauna əsasında
yaranıb. Naxçıvan kəsilişini 3 ölkənin
mütəxəssisləri öyrənib və mənim ən yüksək qiymətlərimi
təsdiq ediblər.
Təəssüf ki, adını
çəkmək istəmədiyim
bir nəfərin vasitəçiliyi ilə
kəşf etdiyim paradaş mərtəbəmi
heçə endirməyə
çalışıblar və
xəbərim olmadan bir məqaləmə rəy yazıb, çap etdiriblər.
- Hazırda Azərbaycanda
aparılan geoloji tədqiqatlara münasibətiniz
necədir?
- Hazırda SSRİ zamanı
aparılan tədqiqatların
heç 5 faizi aparılmır. SSRİ dağıldıqdan sonra bu işlərə yatırılan maliyyə vəsaiti kəsilib.
Ekspedisiyaya getmək üçün
mütləq maliyyə
ayrılmalıdır. Faktiki olaraq nəzəri məsələlərlə məşğul
olur, məqalə, kitab nəşr etdiririk.
Azərbaycan təbii sərvətlər
ölkəsidir desək,
yanılmarıq. Gəlin özümüzə sual verək, nə yoxdur bizdə? Nə olduğunu sadalasaq
bitməz. Yalnız bunu
düşünmək kifayətdir
ki, kiçik bir ölkə bütün dünyanı
qazla təmin edir. Nefti isə ən
keyfiyyətli marka kimi xeyli miqdarda
satılır. Hazırda dünyaya
ixrac etdiyimiz neft Xəzər dənizi, Abşeron yarımadası və Neftçala ərazilərindən
çıxarılandır. Bu məhsuldar neftdən
digər ərazilərdə
yoxdur. Lakin Kür çökəkliyi
boyu, Kiçik Qafqaz və Böyük Qafqazın Quba-Qusar rayonlarında zəngin lütes neft yataqları var. Bu ərazilərdə uzun illər neft yataqları 6 mərtəbəni
əhatə edən çöküntülərdə axtarılıb. Bu səbəbdən lazım
olmayan çoxsaylı
quyular qazılıb, yaxud neftli horizonta
çatmamış qazma
işləri dayandırılıb.
Naxçıvan MR-də isə
neft olmadığına
görə axtarış
və kəşfiyyat
işləri dayandırılsa
da, mən iddia edirəm ki, orada lütes
neft yataqları var. Burada axtarış işləri neftli laylar olmayan yerlərdə aparılıb.
Mənim
doktorluq dissertasiyam məhz Naxçıvanla bağlıdır.
- Geologiya elminə yeni qədəm qoymuş gənc geoloqlara bir mütəxəssis kimi hansı məsləhətləri
verərdiniz?
- Bir qədər özümün bu elmə marağımın
necə yaranması barədə danışmaq
istərdim. Mən onuncu sinifdə
oxuyanda fakültəmizin
dekanı doğulduğum
Ağstafa rayonunun dəmiryolu məktəbinə
gəlmişdi. O bizə
geologiya elmi barədə maraqlı məlumatlar verməklə
bu elmi təbliğ
etdi. Məhz onun yaratdığı
maraq sayəsində bizim məktəbdən üç nəfər geologiya elminə üz tutdu.
Bu gün gənclərin
geologiya elminə marağı çox azalıb. Çünki təbliğat aparılmır.
Heç kim
bu elmlə məşğul olmaqda maraqlı deyil. Mən bir məsələni qeyd etmək istəyirəm ki, aspirantlar üçün
bir neçə faktor nəzərə alınarsa, ölkəmizdə
bu elm xeyli inkişaf edər. Maddi baxımdan vəziyyət yaxşılaşdırılsa, təbliğat işləri
aparılsa və elmi rəhbər düzgün seçilsə
böyük nəticələr
əldə etmək olar. Əks təqdirdə bu
sahənin gələcəyi
şübhə altında
qalır. Düzü, mən
bizdə geologiya elminin gələcəyindən
bədbinəm. Dünyada qəbul
olunub ki, elmə ən güclü alimlər rəhbərlik etməlidir.
Bu qayda pozulanda
qeyri-peşəkarlar rəhbərliyə
keçir. Buna yol vermək olmaz.
Nigar SƏMƏDLİ
525-ci qəzet.-
2014.- 19 noyabr.- S.5.