Uşaqların uçurumla
rəsmi
Adını sən qoy
Keçən yazıdakı filmlə
bağlı bircə jurnalist dostumuz Ağa Cəfərlidən
mesaj gəldi: “Mənə elə gəlir ki, mətndəki seçmə
fikirlər heç bir filmdən deyildi, mən adını “Dalğaları
yararkən” qoydum”. Olsun. Amma o sitatlar “Modilyani”dən idi. Mətn filmi tapmaq üçün
anlaşılmaz, qarışıq,
bəlkə də aidiyyatsızdı?.. Həyat da belə deyilmi?
Beləliklə, o yazının
adını belə qoyaq: Dalğaları yararkən.
Bu yazını 23 il
öncə – 1991-ci il
noyabrın 20-də Xocavənd
rayonunun Qarakənd kəndi yaxınlığında
vurulan hərbi vertalyotda həlak olanların uşaqlığına
ithaf edirəm...
Bu əsər müharibə
kimi başlar. Müharibə
isə... – uşaqların
uçurumun başında
rəsmidi.
Bu bildiyim mövzu
deyil. Bu həm
dəbildiyim mövzudu.
Bu, Yer üzündəki
bütün insanların
“müharibə nədir?”
sualına cavab çoxluğu-cavabsızlığıdı.
Necə ki, bütün sualların bircə cavabı var, o bircəni tapdınsa imtahandan keçdin, yoxsa, yerdə qalan bütün cavablar cavabsızlıq, yoxluq gətirir, yanlışların çoxluğuna
bir həqiqətin qurban getdiyi kimi. Savaşların
olmaması üçün
Yer üzündəki
bütün dillərdə
edilən duaların sözlərini lato kimi bir torbaya
töküb qarışdıraq
bəlkə, sonra hər sözdən birini çıxardıb yeni dil yaradaq:
ay müharibə, ay savaş,
dont, gəl, anlamıyormusun, we ne xotim səni, mı dont love you, gəlmə, proşu tebya...
“Savaş “gəlirəm”
deyib xəbərdarlıq
etməz”.
Uşaqlığı müharibəyə düşən,
amma onu görməyən mənim
kimi otuz iki yaşlılar üçün müharibə
bir üzündən şəkilləri, yazı
başlıqları kəsilmiş
qəzetlər kimidi, sənə qalan anlamsız sözlər, yarımçıq cümlələr,
yarımcan şəkillərdi. İndi
tap, yerinə qoy. Oxu görüm, oxuya biləcəksənmi? Tanı
görüm tanıyacaqsanmı,
bu şəkildəki
kim idi,
bu cümlə nə deyirdi, bu söz hardan
gəlirdi, hara gedirdi?
Səhər saat 04.30. Pəncərəmdən gördüyüm mənzərə elə mənzərəni xatırladır.
İllərdi dəyişmir, ara-sıra
təkəm-seyrək ağaclardakı
yarpaqların rəngindən,
sayından savayı.
Hava ala-qaranlıq, ala-toranlıq
– göyün üzünü
elə bil his basıb. Kimsə dizini atıb
göyün üzünə
rəngi açılana
qədər sürtür,
ağardır – səhər
yorğun-yorğun açılır.
Mənsə həmişə
deyirdim bu boyda Yerin bizim
evlərimizdəki ştepsellərdən
yoxudumu, bir toxunuşla oyanmaq istəyəndə hər
yer işıqlana, yatmaq istəyəndə zülmət ola?
Varmış demə-onun adı
müharibədi.
-“Onlara silah atmağı öyrətmə. Onlar riyaziyyat,
elm öyrənməlidirlər.
– Müəllim, onlar riyaziyyatı bilir. Bəs, necə vuruşacaqlar?”
Müharibə gəlib deyirdilər. Amma mən
onu nəsə görə bilmirdim. Necə ki, qonağın
gələr, tökülər
evinə çamadan-çamadan
paltarıyla; pencəyini
stolunun başında,
ayaqqablarnı qapının
ağzında, köynəklərini
zivəndə görərsən,
süfrəndəki artıq
nimçədən, artıq
fincandan, qaşıqdan
anlayarsan gələn olduğunu, görəcəyəm
deyib, hər qapı zənginə yüyürərsən, pilləkənlərdə
adamların üzünə
zillənib baxarsan, küçələrdəki adamları
sayarsan-sonalayarsan, hamı
gəlib gedər, amma sən onu
bu gələn-gedənin
arasından tapa bilmərsən. Axı o bizdən fərqli olaraq tək gəlib tək getməz Yerə...
Bilmirəm, doxsan neçənci
il idi.
Hansı
fəsil idi, yadımda deyil, qış deyildi amma. Başıma balaca qara yaylıq bağlamışdılar.
Ailəlikcə qatarla uzun yol getdik. Söz vaxtına çəkər
deyirlər. Elə bax
bu iyirmi noyabr iki min on dördüncü ilin səhəri kimi açılmışdı o səhər
də. Hava xoş idi.
Sonra taksiylə gəldik bir evə. İçəri keçdik. Adamlar tez-tez ora-bura gedirdilər. Onlara baxa-baxa
kresloda yuxu tutmuşdu məni. Səhərsə oyananda gördüm
hamı ağlayır.
Dedilər, Hüsaməddin şəhid olub.
O mənim əmim oğlu idi. Bərdədə qalırdı. Onunla bağlı heç bir xatırəm yoxdu. Heç cür xatırlaya bilmirdim onu. Qohumlar deyirdi ki, yadındadırmı, belə deyirdi sənə, sənlə belə oynayırdı, boyunu belə sevirdi. Ha baş sındırırdım, yadıma düşmürdü ki, düşmürdü. İndi yaxşı, o şəhid olub... yəni, şagird olub, tələbə olub? Bir uşaq üçün onu sevən qohumların arasında olmaqdan gözəl nə ola bilərdi? Özü də məmləkətin dörd bir tərəfindəki kəndlərindən, şəhərlərindən heç vaxt görmədiyin çoxlu-çoxlu qohumlar yığışıb gəlib. Fürsət düşən kimi boyunu sevirlər, əzizləyirlər, sözləşiblərmiş kimi eyni sualları verirlər, eyni zarafatları –özü də ehmalca- edirlər. Bəs bu adamlar, yanlarında qaçmağa, atılıb-düşməyə, bərkdən danışmağa, ucadan gülməyə çəkindiyim bığı burma kişilər niyə belə ağlayırdı? Sonra dedilər ki, o ölüb, Ağdamda, döyüşdə həlak olub. Bu mənim ölümlə ilk tanışlığım idi. Və bu böyük-böyük adamlar birdən gözümdə cılızlaşdılar, axı bildiklərinin doğru olmadığını bilmirdilər. Necə yəni insan birdən-birə YOX olsun. O, yəqin, küsüb dünyanın başqa yerinə, başqa ölkəyə gedib, axtaran olsa mütləq tapılar, mütləq. Amma adamlar buna inanmalıdır öncə. Onlarsa elə bilirdi ki... Niyə axı bircə nəfər də olsun bilmirdi ki... Eh...
“-Mənə kəndir lazımdır.
– Nə qədər?
– Üç metr”.
Səhər 6.10. Azan səsi gəlir. İndi dünyanın bir yerində dualar edirlər, bir yerində müharibə. Böyümək bir istəkdi, uşaq istəyi – bir həyətdə oynayıb qayıtmaq, bir dondurma alıb gəlmək, bir gölməçədə qurbağaya daş atıb qaçmaq kimi. Amma o istəkdən qayıdılmaz, dönülməz, qaçılmaz.
O zamandan bilmirəm nə qədər keçdi. Aymı, ilmi, illərmi?... Kiçik qardaşım üç gün idi ki evdə yox idi. Müharibə vardı, deyirdilər. Adamlar tez-tez yoxa çıxırdı, “oblava” var deyirdilər. OMON-lar, çeçen döyüşçüləri, bir də “Qara volqa” kabusu – qorxurduq. Qardaşım da üç gün idi evə gəlmirdi. Bilmirəm, yeddidəmi oxuyurdu, səkkizdəmi? Mobil telefon da yox. Rayona, qohumlara zəng etmək üçün poçtda uzun-uzadı gözləməli idin. Atamın, qohumların qaçmadıqları ünvan, axtarmadıqları yer qalmamışdı. Polisə verməyi düşünürdülər, sonra da “daha bir gün gözləyək” deyə fikirlərindən daşındılar. Atam sonra fotoşəkilləri gətirib stolun üstünə tökdü. AzTV-də elan üçün şəkil seçirdi. Soraqlayırdılar, araşdırırdılar. Tez-tez məndən onun getməzdən qabaq bir söz deyib-demədiyi haqda soruşurdular. Mən də hər dəfə çiynimi çəkirdim. Amma deyəsən nəsə demişdi axı. Axırıncı dəfə çəkmələrini geyinəndə mən dəhlizdən otağa keçirdim. Gülə-gülə dedi ki, gəl öpüm, gedirəm Qarabağa. Ondan qabaq nəsə cırnatmışdı məni, elə bilmişdim könlümü almaq istəyir, “eee..” deyə, əlindən dartınıb qaçmışdım. Amma mən niyə demirdim ki, bunu atama? Üçüncü gün bir də necəsə oldu mənə eyni sualı verdilər: “Sənə bir söz demədi ki, qardaşın?” Hıqqına-hıqqına: “Nə bi-lim, deyəsən axı, de-di gedirəm Qaara-baağa”. Evdəkilər duruxub baxdılar bir-birinin üzünə. Mən də dərslərimi oxuyub, başımı atıb yatdım. Səhər sinfimizə yeni gələn qaçqın uşaqlar müharibədən danışacaqdı.
-“Sənə bir mesaj var. Sabah hər şey bitəcək.
– Savaşmı bitəcək?
–Bilmirəm. Dedi, hər şey bitəcək”.
Səhəri gün axşam vaxtıydı. Qapımız açıldı. Ayaq səsindən, qapının
şıqqıltısından bildim ki, o qayıdıb.
Əslində qaçıb özümü
qucağına atmalıydım.
Amma geri, otağa qayıdıb atamın dizlərini qucaqladım...
ki vurmasın. Atam ona əl qaldırmadı. Qaçdım mətbəxə yemək
gətirməyə. Qazandan xörək
çəkdim, üstümə,
yerə dağıda-dağıda
gətirib qoydum süfrəyə. Sonralar o haqda
heç söhbət
açmadıq deyə,
elə o vaxt evdəkilərə danışdıqlarından
yadımda qalanları
xatırlamağa çalışıram.
Deyirdi, Tərtərə yollanmışdı
qatarla. Onda Tərtərdə aramsız döyüşlər
gedirdi. Hərbi hissəyə çatanda
bunu aparıblar komandirin yanına. Deyib, könüllüyəm. Nəsə söhbət
ediblər ordan-burdan.
Sonra yemək yedirdib, cibinə də yol pulu qoyub,
qatarla yola salmışdılar Bakıya.
Hərbidə xidmətə
yaşı çatmırdı...
Sonradan hamının
kefi açılmışdı. Bircə özündən
başqa, qanı qara idi. Bir az keçmiş qapı açıldı, dayım
idi gələn. Qabağına qaçıb boyunu
qucaqladım sevinclə.
Sonra keçdim mətbəxə
ki, çay süzüm. Birdən qəfil
gələn səsdən
diksindim. Elə bil...kiməsə bərk şillə dəydi.
Səhər açılıb,elə
bil bir az
yuxusuzdu, ya mənə elə gəlir? Bu yazı
bitməz müharibələr
bitməyincə. Bu günsə bir dildən dərsim var. Yer üzündəki bütün dilləri öyrənmək lazımdı,
müharibənin dilini
bilənə, müharibənin
dili kəsilənə
qədər.
Müharibə, Yer, İnsan – biri daş, biri kəndir, biri dərya. Hansını hansının
boynuna bağlayıb hansında boğasan... ki qurtulasan?..
Sitatlar bir filmdəndi. Hansı olduğunu tapmadınsa, üzülmə. Adını sən qoy. Bu əsər başlayar-başlamaz ağlına ilk bu gələr: Müharibə uşaqların uçurumla rəsmidi. Bir qayçı olsaydı...
Feyziyyə
525-ci qəzet.-
2014.- 22 noyabr.- S.23.