Azərbaycan musiqisinin
tarixi, milli mədəni irsdə yeri və rolu
MUSİQİ
MƏDƏNİYYƏTİ DÖVLƏT MUZEYİNƏ
EKSKURSİYADAN ALINAN BİLGİLƏR VƏ
TƏƏSSÜRATLAR
(Əvvəli
ötən sayımızda)
Azərbaycan
mədəniyyətinin çoxəsrlik, qədim mədəniyyətlər
sırasında müstəsna yeri var. Burada mühüm yerlərdən
birini isə, zəngin və orijinal musiqi sənəti tutur. Azərbaycan
musiqi mədəniyyətinin nailiyyətləri özünəməxsus
ənənələrin çoxəsrlik tarixi formalaşma
prosesinin və inkişafının nəticəsidir.
Musiqimizin tarixi çox qədimlərə gedib
çıxır. Qədim
zamanlardan Qobustanda qayaüstü rəsmlərdən
(yallı-rəqs) başlayaraq Azərbaycanda melodiya və ritm
zənginliyi ilə fərqlənən çoxlu sayda
mahnılar, müxtəlif rəqslər, çobanların
tütəkdə çaldığı havalar musiqi tariximizin
qədimliyinə sübutdur. Azərbaycanda musiqi
yaradıcılığı nəsildən-nəslə ötürülərək
təkmilləşib, əhatə dairəsi genişlənib,
yeni-yeni janrlar mənimsənilərək zənginləşib.
Ölkəmizdə
musiqi tariximiz ilə bağlı materialların toplanması,
saxlanması, araşdırılması və təbliğı
ilə məşğul olan Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti
Dövlət Muzeyi fəaliyyət göstərir. Muzey 1967-ci ildə yaranıb.
İlk illərdə muzey İçərişəhərdə
Karvansarayda kiçik otaqlarda fəaliyyət göstərib.
1996-cı ildən R.Behbudov 7 ünvanına
köçürülüb.
Azərbaycan
Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin
filiallarından ən böyük ekspozisiya sahəsinə və
eksponatların sayına malik olanı böyük
musiqiçi, dirijor və bəstəkar Niyazinin mənzil
muzeyidir. Muzeyin təşkili haqqında əmr Mədəniyyət
Nazirliyi tərəfindən 1990-cı ilin dekabrın 28-də
verilib. Geniş tamaşaçı kütləsi
üçün muzey 1994-cü il sentyabrın 18-də
qapılarını açıb. Hal-hazırda muzeyin mudiri Rza
Bayramovdur.
Maestro
Niyazi (20.08.1912- 02. 08.1984) bu mənzildə (Bülbül pr.
21, mən. 24) 1958-ci ildən ömrünün sonunadək
yaşayıb–yaradıb. Mənzil muzeyi 5 otaqdan ibarətdir:
bunlardan 3-ü (yemək, yataq və iş otağı) memorial
otaqlardır. Onlar Maestronun dövründə olduğu kimi
qorunub saxlanılır. Digər 2 otaq – ekspozisiya və artistik
qonaq otağı məqsədilə istifadə olunur.
Ekspozisiya otağında Niyazinin uşaqlığından
başlayaraq həyatının son illərinədək həyat
və yaradıcılığını əks etdirən
foto–şəkillər, not əlyazmaları, afişalar,
proqramlar və s. eksponatlar nümayiş etdirilir. Qonaq
otağında Niyazinin ictimai fəaliyyətini əks etdirən
foto-şəkillər, müxtəlif illərdə Maestroya
bağışlanan və muzey tərəfindən əldə
olunan rəngkarlıq əsərləri nümayiş
etdirilir. Niyazi muzeyində hal-hazırda: 120 ədəd Niyazinin
not əlyazmaları; 2746 ədəd foto-şəkillər;
486 ədəd Niyazinin şəxsi kitabxanasında olan kitab və
notlar; 279 ədəd qramvallar; 5 ədəd digər bəstəkarların
əlyazmaları kimi dəyərli eksponatlar
saxlanmaqdadır. Bunlardan 1500-ə
yaxın material Niyazinin mənzil muzeyində nümayiş
olunur. Bu mənzildə mütəmadi
olaraq Niyazinin həyat və yaradıcılığına həsr
olunan tədbirlər-xatirə gecələri, konfranslar və
konsertlər təşkil olunur. Bundan əlavə
respublikamızın musiqi həyatında baş verən əlamətdar
hadisələrə həsr olunan müxtəlif tədbirlər
də burada keçirilir. Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti
Dövlət Muzeyində Niyaziyə aid 6200-dən artıq
materiallar saxlanılır.
Vaqif Mustafazadənin
mənzil muzeyi. 28 iyul 1989-cu ildə Vaqif Mustafazadənin xatirə
muzeyi yaradılıb. 1994-cü ildə muzey Azərbaycan Musiqi
Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin filialı statusunu
alıb. 1989-1997-ci illər ərzində V. Mustafazadə
muzeyinin müdiri onun anası Zivər Ağasəf
qızı Əliyeva olub. Muzeydə 1214 eksponat qorunub
saxlanılır. Bunlar V. Mustafazadəyə aid fotoşəkillər,
afişalar, qramvallar, müxtəlif sənədlər, rəsm
əsərləri, məişət əşyaları və
s. Mənzil muzeyi 3 otaqdan ibarətdir. Ekspozisiyada V.Mustafazadənin
həyat və yaradıcılığına aid fotoşəkillər,
müxtəlif sənədlər, şəxsi əşyalar və
s. təqdim olunur. Hal-hazırda muzeyin müdiri V. Mustafazadənin
dayısı qızı Afaq Əliyevadır. Afaq Əliyeva
eyni zamanda V. Mustafazadə adına mədəniyyət-xeyriyyə
fondunun təşkilatçısı və rəhbəridir.
Ümummilli
lider Heydər Əliyevin qərarı ilə Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin sərəncamına əsasən,
muzeyin nəzdində 1996-cı ildən Qədim Musiqi Alətləri
Ansamblı da fəaliyyət göstərir. Ansamblda 15 nəfər
musiqiçi fəaliyyət göstərir. Ansamblın
yaradıcısı mərhum sənətkar, Xalq artisti Məcnun
Kərimov olub. Qeyd etmək lazımdır ki, Qədim Musiqi Alətləri
Ansamblı həm respublikada həm də xarici ölkələrdə
Azərbaycan musiqisini yüksək səviyyədə təmsil
edir.
Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin əməkdaşları bir çox beynəlxalq tədbirlərdə, seminarlarda ölkəmizi layiqincə təmsil ediblər. 2010-cu il aprelin 7-də Heydər Əliyev Fondunun Rusiya Federasiyasındakı nümayəndəsi Leyla xanım Əliyeva və Rusiya Federasiyasındakı Azərbaycan səfirliyinin iştirakı ilə M.İ. Qlinka adına Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Mərkəzi Muzeyində “YUNESKO inciləri Moskvada: “Azərbaycan muğamı” adlı tədbir keçirilib. Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi və M.İ. Qlinka adına Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Mərkəzi Muzeyi arasında birgə əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağlanılıb. Müqaviləni Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi tərəfindən muzeyin direktoru Alla Bayramova və M.İ. Qlinka adına Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Mərkəzi Muzeyinin direktoru Mixail Arkadyeviç Brızqalov imzalayıblar. 2011-ci ildə M.İ.Qlinka adına Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Mərkəzi Muzeyinin təşəbbüsü ilə Musiqi Muzeyləri və Kolleksiyaları Beynəlxalq Assosiasiyası yaradılıb. Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi, M. İ. Qlinka adına Musiqi Mədəniyyəti Mərkəzi Dövlət Muzeyi və Sankt-Peterburq Dövlət Teatr və Musiqi Muzeyi arasında birgə mədəni əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağlanılıb. Hər üç muzey Musiqi Muzeyləri və Kolleksiyaları Beynəlxalq Assosiasiyasına təsisçi qismində daxil olublar.
2013-cü il 9-19 mart tarixlərində Bakı şəhərində “Muğam Aləmi” III Beynəlxalq Muğam Festivalı keçirilib. III Beynəlxalq “Muğam Aləmi” elmi simpoziumunun 14 mart 2013-cü il tarixli işində muzeyin direktoru Alla Bayramova “Milli musiqi alətləri: mətn və ikonoqrafiyanın düzgün oxunuşu haqqında” mövzusunda, muzeyin Qədim Musiqi Alətləri Anasamblının artist-ifaçısı Təranə Əliyeva “Azərbaycan muğam ifaçılıq sənətində qanun aləti” adlı məruzələr ilə çıxış ediblər.
Muzeydə həmçinin, elmi-maarif işi aparılır. Muzeydə və onun filiallarında mütəmadi olaraq tədbirlər keçirilir və sərgilər təşkil olunur. Muzeyin təşkil etdiyi elmi-kütləvi tədbirlər sırasında Klassik Muziqi Həvəskarları Klubunun işini xüsusi qeyd etmək lazımdır. 2008-ci ildən muzeydə Klassik Musiqi həvəskarları Klubu fəaliyyətə başlayıb. Əsas məqsəd klubun iştirakçılarını klassik musiqi sahəsində maarifləndirməkdir. Klubun tədbirləri ənənəvi olaraq maestro Niyazinin musiqi ocağı olan onun mənzil muzeyində keçirilir. Klassik Musiqi Həvəskarları Klubunun fəaliyyət göstərdiyi vaxtdan bu günə kimi 70-dən çox tədbir keçirilib.
Əbəs yerə deməyiblər ki, musiqi ruha qidadır. Bir də deyirlər ki, gözəllik dünyanı xilas edəcək. Amma bura əlavə etmək olar ki, dünyanı gözəllik və həyat üçün incəsənət xilas edəcək. Bu yolda rəssamların, şairlərin, yazıçıların və musiqiçilərin əməyi böyükdür. Musiqi ruhun qidası, xəstəliklərin dərmanıdır. Klassik musiqilər xəstəlikləri müalicə edir, beyni, ürəyi rahatladır. Musiqilər hər bir insana görə müxtəlif təsir gücünə malikdilər. Kiminsə kefini qaldıracaq, kimdəsə isə sakitlik, həzinlik...ən əsası budur ki, burda insan sakitləşəcək və hisslər də harmoniya təşkil edəcək. Bütün dünyanı və ürəkləri fəth edən musiqiçilərin əsərləri bu gün sağlamlığımız üçün də xeyirli bir vasitədir. Və bu da həmin şəxsiyyətlərin dahiliyini bir daha sübut etmiş olur. Musiqinin insanda necə təəssüratlar yaratdığını və insanı sağaltdığını bu gün araşdırmalar da sübut edir. Amma biz özümüz də bunun şahidi ola bilərik. Məgər biz hansısa bir musiqini dinlədiyimiz vaxt hansısa bir hiss keçirmirikmi? Musiqi həqiqətən də canlı orqanizm üstündə güclü təsirə malikdir. Sevimli musiqi ürəyi sağlam saxlayır. Biz də çalışaq, belə dəyərli musiqilərimizi mütəmadi dinləyərək qoruyaq və sağlam olaq – sözün həm fiziki, həm də mənəvi mənasında.
Samirə QULİYEVA
525-ci qəzet.- 2014.- 29 noyabr.- S.30.