İki evdən Kiyevəcən

Ömrümün bir hissəsi yollarda keçib. Hesaba-kitaba vurub, ilini, ayını, gününü dəqiq saymamışam, amma bilirəm ki, xeyli vaxt eləyir. Gah rayonlarımıza, gah da ölkədən kənara düşüb güzarım. Bir-birindən maraqlı səfərlər, tədbirlər, görüşlər hamısı yaddaşımda iz qoyub.

Bu dəfə də yola çıxmışdım. Bərəkətli Ukrayna torpağına, qaim-qədim Kiyevə sarı üz tutdum. Orasını deyim ki, bu səfər tamam fərqliydi. İnşallah düşünüb-daşındığım bir layihənin tərkib hissəsi, başlanğıcıydı. İlk addım atılırdı - bu bir, ikincisisə ən azı yığcam heyətin görəcəyi işi təkbaşına üzərimə götürdüyüm üçün məsuliyyətli və ağırıydı. Di gəl, inandığın və gözlədiyin uğur naminə dözməkdən, bu çətinliyə qatlaşmaqdan özgə yol yoxuydu...

Tanışlarla üz-üzə

Hava limanındayam. Yüklərin qeydiyyatı nədənsə uzun çəkir. Əksəriyyət darıxır, xüsusilə də gənclər. Qərəz, bu prosedurdan qurtuluruq. Sonra əl çantamızla bərabər özümüz də yoxlama məntəqəsindən keçirik. Vaxta az qalıb. Gözləmə zalında Kiyevə və Moskvaya uçacaq sərnişinlər yanaşı oturub. Qəribədi, bu anda da təxəyyül adamı dinc qoymur: reallıqdakı rəsmi Moskva-Kiyev münasibətləriylə həmin şəhərlərə gedəcək bu adamların düşüncələri, yaşantıları arasında əlaqə axtarıram. Siyasət ölkələr, xalqlar arasına qan-qada salsa da, həyat onları bax beləcə - bir-birinə düşmən kəsilmədən yanaşı da oturdur... Və elə bu dəmdə gözümə tanış bir sima dəyir. Kinorejissor Oqtay Mirqasımla görüşürük. Adəti üzrə gülümsəyərək salamlaşmağın ardından bir-birimizin kef-əhvalını xəbər alırıq. Amma rahat danışmağa imkan yoxdu. Oqtay müəllm kimliyini bilmədiyim bir gənc oğlanla bayaqdan nə barədəsə söhbətləşir deyə, onları baş-başa buraxıram. Yalnız onu bilirəm ki, köhnə tanışım Moskvaya və ordan dərhal Kazana uçacaq. Qarşıdan onu kinofestivalda iştirak gözləyir. Uğurlar arzulayıram.

Bir azdan təyyarəyə minəcəyik. Gözümə yenə tanış bir adam dəyir. Zahid sabirabadlıyla üz-üzəyəm. Çoxdan bəri rastlaşmadığım bu şəxsi görən kimi tanıdım. Məşhur klarnet ifaçısıdı qarşımda. Onu ilk dəfə toyda gördüyümü xatırlayıram. Və bir də heç kimlə dəyişik düşməyəcək görkəmiylə yadımda qaldığını. Zahid surət baxımından rəhmətlik Telman Adıgözəlovun gəncliyidi elə bil. Şəxsi münasibət yoxdu deyə, hal-xoş eləmirəm. Hamının gözü sanki onun əlindəki iki balaca qutudadı. Kim bilməsə də, mənim o qutuların birində nə olduğundan xəbərim var: heç şübhəsiz bu klarnetdi. Demək, Zahid Ukraynaya toya gedir...

Ukraynalılardan ibarət gülərüz təyyarə heyəti bizi salamlayır. İlk elanlar səslənir. Və elə təyyarədəcə artıq gedəcəyim ölkənin dilində birinci kəlmələri eşidirəm. Bəziləri tanışdı və rus dilindən azacıq fərqləndiyindən, anlaşılandı. Eşitdiyim kəlmələrin, cümlələrin arasında xoşuma gələn və yaddaşımda ilişib qalan bir söz birləşməsi olur: şanovnı passajirı. Bizim dildə mənası hörmətli sərnişinlərdi. Bir azdan neçə gün boyunca ən çox eşidəcəyim söz olacaqdı bu...

Biletimizdə uçuşun müddəti dörd saat saat beş dəqiqə göstərilsə də, təyyarə hələ havaya qalxmamış üç saat yarımdan sonra Kiyevə - Borispol aeroportuna enəcəyimizi elan edirlər. Geriyə uçuş biletimdə də müddət indi elan olunandı: üç saat yarım. Necə deyərlər, otuz beş dəqiqə fərqi öz-özünə aradan qalxır...

Düz üç saat yarımdan sonra təyyarə Borispolda yerə endi. Burdan havaya qalxanda yerli vaxtla səhər saat 6:10 dəqiqəni göstərirdi. Dan yeri sökülməmişdi və bu məndə qaranlıqdan işığa doğru təəssüratı yaradırdı... İndisə ora vaxtıyla saat səkkizə iyirmi dəqiqə qalırdı. Heyət gülərüzlə bizi yola salır, Ukraynada xoş dəqiqələr, günlər arzulayır. Məmnun halda sağollaşırıq. Təyyarənin pilləkənindəcə Kiyevin xoş havası ciyərlərimə dolur. Günəşli, aydın havadı, amma sentyabr olduğu artıq duyulur. Əməllicə sərindi. Birdən Zahid sabirabadlını düz yanımda görürəm. "Salam, sabahınız xeyir! Həmişə xeyir işlərdə!" deməyimə bayaqdan heç kimlə kəlmə kəsməmiş həmyerlim sevinir və sanki dilinin qıfılı açılır. Bir anın içində ərklə "mənə köməyiniz lazımdı" söyləməyilə, macal vermədən, "rus dilində bilmirəm, bir yerdə çıxaq, sənədi yoxlanda nə soruşsalar, cavab verin, olar" - deməyi bir olur. Doğrusu, bu elə xahiş idi ki, etiraza yer yox idi. Necə deyərlər, onu qəriblikdə Allah ümidinə buraxası ha deyildim...

Sənədlərimizi qeydiyyatdan keçiririk. Nəzarətçi hərbi formalı yaraşıqlı xanımdı. Üzümə və sənəddəki bığlı şəklimə zənnlə baxıb, mehriban tonda kimliyimi və gəlişimin məqsədini xəbər alır. Mədəniyyət sahəsindən olduğumu biləndə, çöhrəsi daha da xoşallanır. Növbə Zahidindi. Ağzını açmağa qoymadan, onun da musiqiçi olduğunu söyləyirəm. Ardınca da arıqlığına və hündür boyuna işarəylə "görkəmindən klarnet çalan olduğu yəqin sizə əyandı" deyib, zarafatımdan qalmıram. Nəzarətçi xanım gülümsəyərək sənədlərimizə möhür vurur və artıq Ukrayna torpağına qədəm basdığımız rəsmləşir. Zahid məmnundu, sual-cavabdan canı qurtarıb. Amma maraq güc gəlir, soruşur ki, sənədləri yoxlayan qız nəyə güldü? Nə dedyimi onun üçün təkrarlayıram. Musiqiçi tanışımın Sabirabad ləhcəsiylə "o bilməz ey klarnet nədi, rusca saksofon deyirlər, elə söyləyəydin dənə" deməyinə uğunuram. İkicə saniyə sonra Zahid də öz dediyinə gülür.

Yüklərimiz təyyarədən boşaldılıb, amma gəlişi bir azca yubanır... yolunu gözləyirik. Zahid artıq məndən ayrılıb, yükü yoxdu deyə, çıxışa doğru - onu qarşılayacaq adamı axtarmağa gedib. Beş dəqiqə sonra məşhur klarnetçini bir sarışın alagöz oğlana nəyisə başa salmaq istədiyi məqamda görürəm. Yenidən rastlaşmağımıza sevinir, həmyerlisinin dadına yetişəcəyinə arxayındı. "Başuva dönüm, məni qarşılayası adam gəlib çıxmayıb, buna denən ki, o göstərdiyim telefon nömrəsinə zəng vursun. Narahat olmasın ey, hörmətini eləyəcəm" deyir. Adı Nikolay olan təzə sürücü tanışım, etirazsız-filansız nömrəni yığır, amma zəng çatmır. Belədə Zahid Bakıyla əlaqə saxlamaq məcburiyyətində qalır. Və yenə də Kolyanın telefonundan istifadəyə ehtiyac duyur. Qərəz, beş-on dəqiqəlik cəhddən sonra musiqiçi eloğlumuzu qarşılayacaq şəxslə əlaqə yaranır. Az sonra həmin adamın aeroportda olacağını öyrənirik. Sağollaşıb gedərkən, Zahid köməklik üçün minnətdarlıq edəndə Kolya yarı təbəssümlə "bəs təsadüfən siz olmasaydız, o burda dil bilmədən necə baş çıxaracaqdı" soruşur. "Allah böyükdü, o bəndəsini darda qoymur" deməyimi ən tutatlı dəlil sayıb da, susmağa üstünlük verir Kolya.

Şəhərə sarı gedən, rahatlığına görə taksidən geri qalmayan xudmani "Mersedes" avtobuslar düz aeroportun qarşısında dayanıb. Onların dəmir yol vağzalınacan getdiyini burdaykən öyrənmişəm. Günün istənilən vaxtı 50 qrivnaya - bizim pulla təqribən üç manata - nə qədər yükün olsa belə bu avtobusla gedə bilərsən. Bakıda yalnız gündüz, o da böyük fasiləylə işləyən bircə avtobusu nəzərə almasaq, mənzil başına çatmaq üçün ordakı qiymət xeyli münasibdi.

Binəylə müqayisədə Borispol şəhərdən daha uzaqdı. Amma yol darıxdırıcı deyil. Şəhərin girişinəcən olan magistral yol demək olar büsbütün xiyabandı. Həm gözəllik, həm təmiz hava - bundan yaxşı nolar? "Mersedes" bizi əzəmətli Dnepr çayının üstündəki körpüdən keçməklə, sol sahildən sağ sahilə aparır.

Təqribən bir saat yol gedəndən sonra dəmir yol vağzalındayam. Bəzi tanışların dediyinə görə, üç yerli mobil operatordan ən sərfəlisi sayılan Life-dən nömrə alıram. Qiyməti bizim pulla heç bir manat da deyil. İlkin olaraq, təqribən iki manat yarımlıq kontur yükləyirəm. Bu eyni operatorla pulsuz, digər operatorlarla isə bizdəkindən xeyli münasib tariflə danışmaq imkanı verir.

Vağzalın qarşısında gündəlik ev kirayəsiylə məşğul olan yaxası elanlı üç qadın dayanıb. Biri heç yaxınlaşmamış, alıcı quş kimi başımın üstünü kəsdirir. Kreşatik, ya da Politexnik İnstitutu metrosu həndəvərində evlərin qiymətiylə maraqlanıram. İnternetdə rastlaşdığım və tanışlarımın dediyi qiymətlərdən xeyli baha söyləyir. Razılaşmadığımı görüb, dilə tutmağa və məni təklifinin ən münasib olduğuna inandırmağa çalışır. Amma ortaq məxrəcə gələmmirik. Qəfil bir xanım yaxınlaşır. Onun kirayə verdiyi evin şəraiti və qiyməti barədə dedikləri daha cəlbedici görünür. Həmin xanımın maşınında evə baxmağa gedirik. On-on beş dəqiqə sonra artıq razılığa gəlirik. Mənzil münasibdi, təmizliyinə, zəruri avadanlıqla təchizinə görə məni qane edir. Evini kirayə verən Natalya adlı xanım bəri başdan pulu almağı və vizit kartını stolun üstünə qoyub sağollaşmağı unutmur.

Az keçmiş müvəqqəti mənzilimin beş dəqiqəlik məsafəsindəki metronun qarşısındayam. İrəlicədən bloknota qeyd etdiyim telefon nömrələrinə zəng vurmağa başlayıram. İlk iş günümdü, hər şey yenidi, bircə peşəmdən və ünsiyyətə, hər yerə tezcə alışmaq bacarığımdan savayı...

İki evdən Kiyevəcən

Hə, söhbətimizin şirin yerində vaxtilə bu torpaqlarda mövcud olmuş Kiyev Rus Dövləti haqqında ekskurs etmək yerinə düşər. Əvvəla, ondan başlayaq ki, salnaməçilərin yazdığına görə, şəhərin adı bu yeri bina edən üç qardaşdan ən böyüyü Kiyin adından götürülüb. Amma digər versiya həqiqətə daha yaxın hesab olunur. Bu ehtimala söykənsək, Kiyev şəhərinin əsasını qədim türklərin qoyduğu üzə çıxır və "Kiyev" sözünün qədim türk dilində "ki" yəni "iki", "yev" ya da "ev" türk ləhcələrində geniş yayılmış "ev" kəlmələrindən yarandığı iddia olunur. Tarix boyu Kiyevin boynuna şərəfli və məsuliyyətli vəzifə düşüb. Bu qədim və müasir şəhər polyanların, Kiyev Rusiyasının, Kiyev knyazlığının, Ukrayna Xalq Respublikasının, Ukrayna Dövlətinin, Ukrayna Sovet Sosialist Respublikasının və 1991-ci ildənsə müstəqil Ukraynanın paytaxtı olmaq qisməti yaşayıb.

Kiyev Rus Dövləti Moskvadan xeyli əvvəl yaranıb. Belə ki vı - vııı əsrlərdə ruslar, beloruslar və ukraynalılardan ibarət Şərq slavyanlarının əmlak bərabərsizliyi baş verəndə, ilk tayfa ittifaqları meydana çıxır. Üstündən bir qədər ötür, Şərq slavyanlarının erkən feodal dövləti olan Kiyev Rus Dövləti yaranır. Şərq slavyanlarının erkən feodal dövləti halında birləşməsinə onların arasında inkişaf etməkdə olan ticarət əlaqələri çox kömək edir. Məsələn, şərq slavyanlarının torpaqlarını və vilayətlərini öz ətrafında birləşdirən Kiyev dövlətinin nəinki xarici, eləcə də daxili ticarətinin ən mühüm yolu varyaqlardan yunanlara gedən böyük yol idi. Kiyevlə Novqorodun birləşməsi ilə Kiyev dövlətinin yaranması başa çatır. 862-ci ildə Oleqin başçılıq etdiyi drujinaların Novqoroddan Kiyevə yürüşü nəticəsində varyaqlardan yunanlara gedən yolboyu dövlətin bu iki mühüm mərkəzi birləşdirilir. Kiyev knyazı şərq slavyanlarının torpaqlarında dayaq məntəqələri yaratmağa, onlardan xərac toplamağa və yürüşlərdə onların iştirakını tələb edir. Amma şərq slavyanlarının çoxunun hələ Kiyevə bağlılığı yox idi. Kiyev dövləti isə Dneprdən, Lovatidən, Volxovdan keçən böyük su yolu boyunca şimaldan cənuba doğru nisbətən ensiz zolaq kimi uzanıb gedirdi. XI əsrin axırları, XII əsrin əvvəllərində Kiyev dövləti geniş ərazini əhatə etməyinə baxmayaraq, möhkəm deyildi. Kiyev knyazlığından varlı və güclü knyazlıqlar meydana gəlmişdi. Natural təsərrüfatın yaranması və feodalların iqtisadi müstəqilliyə can atması, yerli boyar və knyazların siyasi hakimiyyətinin güclənməsi, şəhərlərin siyasi və mədəniyyət mərkəzi kimi meydana gəlməsi nəticədə feodal dağınıqlığına səbəb olur.

XII əsrdə monqollar Rusiyaya hücum edirlər. Böyük ərazini işğal edən monqollar Kiyevəcən irəliləyirlər və 1240-cı ildə oranı tuturlar. Daha sonra Avropaya soxulurlar. Bu arada onlar rus knyazlıqlarının bütünlüklə işğalına nail olurlar. Rusların 240 il monqolların hakimiyyəti altında qalması dövrü başlayır. Uzun müddət bu torpaqlarda qərarlaşan türk kökənli monqollardan tarixdən silinməyəcək çox şeylər, o cümlədən Ukraynada neçə-neçə yer adları qalır...

Seymur ELSEVƏR

525-ci qəzet.- 2014.- 2 oktyabr.- S.4.