“Sil gözün yaşın...”

Unudulmaz nəğmələr

Olar-olmaz hər şeyin üstünə əlahəzrət zaman sığal çəkəndən sonra əsl mahiyyəti üzə çıxır. Müasir elm nisbi məfhum kimi qəbul eləsə də, Zaman aramla göstərir hakimi-mütləq olduğunu. Vaxtın “sığalı”, bəzən də “qamçısı” ilə – üstdən toz götürüləndə altında parıldayanın zərmi, yoxsa mahiyyət sayılanın da əslində elə sadəcə üstündəki tozmu olduğu bəlli olur. Əsrlərin sınağından çıxıb hələ də dipdiri qalan, hələ də inadla çağdaşlığın özüylə ayaqlaşan zər misalı çoxəsrlik xalq mahnılarını sevməyən tapılarmı? Biz zər deyildikdə də altun anlamışıq həmişə və bilmişik ki, “qızılı qara torpaqlar gizləsə də, yenə qiymətini saxlar, paslanmaz”. Zatən xalqın yaddaşı saxta zəri, müvəqqəti parıltını qəbul edib qorumazdı da. Zamana meydan oxuyan bu yaddaşın sirli dolanbaclarında nələr yoxdu?... Doğma dilimizin altun qatını, xalqımızın milli düşüncəsini, təfəkkürünü, yaşantısını, ağrısını, dünyagörüşünü və əzəli-əbədi eşq mövzusuna özünəməxsus baxışını qoruyub bugünə çatdıran milli xəzinəmizlə tanış olarkən buna hər kəsin öz yanaşması, öz yozumu ola bilər. Yozum deyərkən, bu, əlbəttə, çoxdan bəlli olanlara yeni yanaşmadan daha çox, xalqın yüzillərin sınağından çıxmış qiymətli zərinə, zərgər misalı, sevginin bir daha və bir daha nümayişini özündə ehtiva edir...

“Qaragilə”nin mətninə keçid etməzdən öncə, bu xalq mahnısının Rübabə Muradova, Qədir Rüstəmov, Akif İslamzadə, Səxavət Məmmədov kimi görkəmli sənətkarların ifasında daha çox dinlənib sevildiyini qeyd etmək yerinə düşər. Televiziya muğam müsabiqəsinin qaliblərindən də mahnını uğurla ifa edənlər az deyil. Amma “Qaragilə” mənə məhz Rübabə Muradovanın ifasında daha məhrəm, daha şirin təsir bağışlayır. Güneyli olmasına rəğmən, dövrün tələbinə uyğunlaşmaq məcburiyyətindən, mahnıda adını belə çəkə bilmədiyi Təbrizi xatırlatdığına, yaxud yalnız bu mərhum sənətkarın ifasında eşitdiyim fərqli bəndlərə görəmi, bilmirəm...

Bizim xalq mahnılarımızın əksəriyyətinin kişi yaxud qadın qəhrəmanın dilindən oxunması mətnlərindən aydınca hiss olunur. Amma buna baxmayaraq ifaçılar arasında mətnlərin cinsə görə dəyişdirilib oxunması da həmişə müzakirə və mübahisə mövzusudur. Rübabə Muradovanın misilsiz ifasına kölgə salmadan qeyd etmək lazımdır ki, əslində “Qaragilə” mahnısı bir aşiqin dilindən oxunan nəğmədir. Yəni, el diliylə desək, mahnı daha çox “kişi mahnısıdır”. Əlbəttə, sevginin cinsi olmaz, amma mətndə daha çox maskulin təfəkkürün öz əksini tapdığı da danılmazdır. Mahnını maraqlı edən cəhətlərdən biri də budur ki, mətn boyunca bəlli olmur, burada Aşiq sevgilisinə qara şanıya bənzər gözlərinəmi, yoxsa buğdayı, əsmər çöhrəsinin gözəlliyinəmi görə belə nəvazişlə, məhəbbətlə müraciət edir... Ya, bəlkə elə qızın adı Qaragilədir?

Gəlmişəm otağına

oyadam səni, Qaragilə,

Nə gözəl xəlq eləyib

Yaradan səni, Qaragilə.

Götürüb mən qaçırım

aradan səni, Qaragilə...

Bu mahnının ilk bəndi həmişə mövzusuna görə dartışılır, bəzən də hətta erotik çalarlı hesab olunaraq hardasa xəfif şəkildə etirazla qarşılanır. Amma hansısa cümləni kontekstdən çıxarmadan mahnını tam dinlədikdə və ümumən bu nəğmənin fəlsəfəsinə az-çox bələd olduqda anlaşılır ki, bu etirazlar əsassızdır. Yəqin ki, bu mahnıda ümumən söhbət Təbrizdə yaşanan bir eşq dastanından gedir. Təbrizin gözəl qızlarından birinə vurulan aşiqin sosial uyğunsuzluqdanmı, yaxud başqa hər hansı səbəbdənmi sevgilisini götürüb aradan çıxmasından başqa yolu qalmayıb. Aşiq də qızın otağına məhz onu qaçırmaq üçün gəlib, başqa hansı qara niyyətdən söhbət gedə bilər? Və yatmış sevgilisinin gözəlliyini görüb Yaradanın qüdrəti qarşısında heyrətini dilə gətirir: Nə gözəl xəlq eləyib Yaradan səni... Bu duyğulu mənzərə – şirin yuxunun təsirindən əsmər çöhrəsi daha da zərifləşən, üzünü dövrəyə almış pərişan tellərinə qarışıb yatan Qaragilənin dayanılmaz gözəlliyi qarşısında bu etiraf niyə təəccüblü, gözlənilməz, yaxud erotik görünür bəzilərinə, anlamıram.

Və... Aşiqmi oyadır sevgilini, yoxsa qız özümü oyanır gözəlliyi qarşısında lal-dinməz donub qalmış sevənin hənirindən- burası da bəlli deyil... Bəlli olansa budur ki, Qaragilə deyəsən, bu ani, radikal qərara- qoşulub qaçmağa razı deyilmiş kimi təsir bağışlayır; yel vuran qızılgül kimi əsir, gözünün yaşı selə dönür... Aşiqin dilə tutmaları, inandırmaları da işə yaramır, səbrin kəsilən məqamıdır:

Qızılgül əsdi,

Səbrimi kəsdi,

Sil gözün yaşın, Qaragilə,

Ağlama, bəsdi...

Mahnıda sevilən gözəl hisslərini büruzə vermir. Zaman belə tələb edirdi. Qadın öz sevgisini açıq deyə bilməzdi. Hətta bunu sevdiyinə belə aydınca sezdirmək qəbahət imiş...

Dərbənd aralı,

Könlüm yaralı,

Bir yar sevmişəm – Qaragilə

Təbriz maralı...

Uzaq Dərbənddən gəlib Təbriz gözəlinə vurulan aşiqin onsuz da doğma ocağından iraq düşdüyünə görə könlü yaralıdır. Üstəlik, sevdiyinin kədəri, göz yaşı da bir yandan... Evindən, ailəsindən, elindən uzaqlara getmək istəmədiyindənmi, yoxsa artıq Aşiqə qoşulub qaçmağa qərar verdiyindənmi, valideyn xeyir-duası olmadan, “Gəlinatlandı” sədası altında qapıdan çıxmadığındanmı gözünün yaşı qurumur Qaragilənin? Kim bilir... Yoxsa ümumiyyətlə, Qaragilə onu sevmir, amma inadkar Aşiqin vaz keçməyəcəyini anladığından gözünün yaşı seylaba dönüb? Kim bilir?... Bəlkə elə bu bilinməzlikdədir mahnının şirinliyi də... Eynən həyat kimi...

Boynuna salmısan zülfündən zəncir,

Qaragilə,

Mən sənin əsirinəm, bir məni dindir,

Qaragilə.

O şirin sözlərindən məgər kim incir,

Qaragilə...

Bəlkə də sevilən inanmır deyilənlərə, sevginin bunca böyüklüyünə:

Ağac olaydım,

Yolda duraydım,

Sən gələn yola Qaragilə,

Kölgə salaydım...

İndicə aləm töküləcək, hamı biləcək dəli Aşiqin, ölümü belə gözə alıb, Qaragilənin otağına girdiyini, inandırmalar, dilətutmalar nəticə vermir, qızın tərsliyi, göz yaşları da bir tərəfdən... Belədə Aşiqin əli yerdən-göydən üzülməsin neyləsin? Həyatını belə təhlükə altına qoyaraq sadəcə ötəri ehtiras naminə deyil də, taleyini ömürlük birləşdirmək istədiyi Təbriz gözəlinə küsməsinmi, tərs, sevib-sevmədiyini inadla bəlli etməyən, bəlkə də aşiqinin hisslərini sadəcə ötəri bir ehtiras dalğası olduğunu düşünən Qaragiləni qınamasınmı:

Təbrizin küçələri

dolanbadolan, Qaragilə,

Sən ki məni sevmədin,

get, ayrı dolan, Qaragilə,

Nə mənə qız qəhətdi,

nə sənə oğlan, Qaragilə...

Bəlkə də bu bənd ilk baxışdan inciməyin, sevdiyindən üzü dönməyin-yəni, “məni sevmədin, eybi yoxdu, mənə qız, sənə oğlan qəhətliyi deyil, səndən əlimi üzərəm” mənasını da verə bilər. Ancaq fikrimcə, son bənd küskünlüyün, vaz keçməyin deyil, məhz hisslərin ötəri olmadığının və əsl sevginin isbatıdır: yəni, “ötəri ehtirasa qalsa, dünya qurumayıb, qəhətlik deyil, Qaragilə, amma mən məhz səni sevirəm, məni sənə sonsuz bir eşq bağlayır...”

...Və o yerdə ki, eşq var, həqiqət də ordadır:

“...eşq olmasa, varlıq bütün

əfsanədir...”

Sevinc Mürvətqızı

525-ci qəzet.- 2014.- 4 oktyabr.- S.16.