Sözümüzün, ədəbiyyatımızın, nəşriyyatımızın Mustafası...

Onu çoxdan - dövlət radiosunda işlədiyim illərdən tanıyırdım. Bir neçə dəfə görüşlərimiz də olmuşdu. Müsahibə almışdım, informasiya xarakterli yazılar hazırlamışdım. Radioda işləmək belədir. Bir gündə üç-dörd tədbirdə iştirak edir, müxtəlif ünvanlardan materiallar hazırlamalı olurduq. Üstəlik indiki texniki imkanların heç üçdən biri də yox idi. Amma deyəsən, elə yaxşı idi. Çünki onda hazırladığımız materiallar canlı olur, daha çox yaradıcı insanla görüşürdük. "Xallı gürzə" romanı barədə yazı qələmə alanda da görüşmüşdük. Mustafa Çəmənli sonralar "Səs qərib olmur", "Ruhların üsyanı", "Fred Asif", "Mübariz", "Burdan bir atlı keçdi" kimi əsərlərlə oxucuların görüşünə gəldi. Ədəbiyyat tənqidçiləri, söz-sənət adamları onun əsərləri haqqında nə yazdılarsa, hamısı ilə razılaşdı. Razılaşmaya da bilməzdi. Çünki onun haqqında söz açanların hamısı elə özü kimi sözün dəyərini bilən adamlar idi.

Daha sonra "Leyli və Məcnun" - 100 il səhnədə" kitabı ilə görüşümüzə gəldi. Mən həmin yazıların, kitabların hamısında bu gün müstəqil Azərbaycanın vətəndaşından və yaradıcı ziyalısından daha çox tələb olunan iki fərdi keyfiyyəti görürdüm: birinci, Vətəninə, torpağına, yurduna, xalqına və milli dəyərlərinə bağlılıq (bütün bunların ümumi adı vətənpərvərlikdir); ikinci: fərdi məsuliyyət hissi. Bu, çox mühüm məsələdir. Mən bir kitabın hazırlanması prosesində onunla neçə dəfə görüşdümsə, ayrılanda Allaha yalvardım ki, onda olan məsuliyyət hissindən başqa nəşriyyatlarda çalışan dostlarımıza da versin. Görünür, məsləhət deyilmiş. Yoxsa Allahın əlində nə idi ki?

Onun musiqi, muğam korifeylərimiz haqqındakı yazıları milli musiqi mədəniyyətimizin tarixində əbədi ömür qazanmış sənətkarların, ustadların həyatını, yaradıcılığını hər birimiz üçün əlçatan edir. Etiraf edək ki, bugünkü oxucuda hansısa görkəmli sənət adamımız barədə daha çox öyrənmək hissi, həvəsi olsa da, gedib hardansa nəyisə axtarmaq, tədqiq etmək həvəsi qətiyyən yoxdur. Məhz Mustafa Çəmənli kimi söz - sənət xiridarları, milli mədəniyyətimizin fədailəri görkəmli sənətkarlarımız barədə geniş oxucu kütləsinə məlum olmayan faktları, məqamları axtarıb tapır, kitab şəklində ərsəyə gətirməklə zamanın başdan-başa tənbəl etdiyi oxucuların hər birinin malına çevirirlər. Onun bütün kitablarını oxumağa imkanım olmasa da, "Muğam dünyasının Xanı", "Səsin ruhu" (Səxavət Məmmədov haqqında), "Oxu, gözəl" (Şövkət Ələkbərova haqqında), "Çahargah" (uşaqlar üçün hekayə) və digər yazılarındakı canıyananlığın və yuxarıda qeyd etdiyim fədakarlığın şahidiyəm. Mən bu fədakarlıq, fədailik ifadələrini rəhmətlik Qulam Məmmədli və dostumuz Maarif Teymurov haqqında yazılarda da işlətdiyimə görə bəzi oxucular müəllifi təkrarçılıqda ittiham edə bilərlər. Qoy ittiham etsinlər. Ortadakı həqiqət bizi bağışlayar. Allah da, haqqı danışmağı sevənlər də yaxşı bilirlər ki, mən hər üç halda ədalətliyəm.

Ötən ilin yayında görkəmli tarzən, muğam ustadı və müəllim Əhmədxan Bakıxanov haqqında xatirələrdən ibarət tərtib etdiyim "Ustad ömründən anlar" kitabını "Aspoliqraf" nəşriyyatına təqdim etmişdim. Başqa nəşriyyatlara təqdim etdiyim kitabları ayyarıma-iki aya götürdüyümə görə bu kitabın da tezliklə hazır olacağını gözləyirdim. Amma "sən saydığını say..." deyiblər. Kitabın nəşriyyat redaktoru Mustafa Çəmənli oldu və... əlyazması nəşriyyata təqdim olunandan bir həftə sonra Mustafa müəllim mənə zəng etdi:

- Müəllim, Mirzə İbrahimovun Əhməd Bakıxanov haqqında söylədiyi fikirlərin tarixi və mənbəyi yoxdur. Xahiş edirəm, onu dəqiqləşdirin.

Tapıb dəqiqləşdirdim. Üç gündən sonra daha bir zəng:

- Müəllim, Əkrəm Cəfərlə Əvəz Rəhmətovun yazılarında eyni məqamdan söz açılsa da, tarix bir il fərqli göstərilir. Dəqiqləşdirmək lazımdır.

- Mustafa müəllim, o yazıların ikisi də vaxtilə rəsmi qəzetlərdə verilib. Mən tədqiqat materialı yazmamışam, qəzetlərdə verilmiş xatirələri toplamışam. Otuz il qabaq "Kommunist" qəzetində verilmiş materiala mən necə düzəliş edim?

- Mən isə fakt və ya tarix səhvdirsə, qırx il qabaqkı qəzetdə gedən materiala da düzəliş edərəm, - dedi və düzəltdi.

Sonra daha bir neçə zəng və Mustafa Çəmənli 2013-cü ildə ötən əsrin 60-70-ci illərindəki yazılarda kifayət qədər dəqiqləşdirmələr aparandan sonra dərindən nəfəs alıb dedi: - Qardaş, bu kitabın sonundakı "nəşriyyat redaktoru Mustafa Çəmənlidir" sözlərini görən oxucuların hər birinə ayrılıqda deyə bilməyəcəyik ki, filan görkəmli sənətkar filan ildə bu tarixi məhz belə yazmışdı. Görkəmlilərin hamısı Allahın rəhmətini qazanıb çıxıb gediblər. Amma mən hələ imza atdığım kitaba görə məsuliyyət daşıyıram. Heç bir faktı, tarixi, hətta, sözü belə dəqiqləşdirmədən buraxa bilmərik.

Beləliklə, "Ustad ömründən anlar" kitabı Mustafa Çəmənlinin səyləri nəticəsində bütün səhv və xətalardan uzaq, hörmətli ağsaqqalımız Abdulla Ələkbərovun tərtibatı ilə çox gözəl şəkildə oxuculara təqdim olundu və ondan sonra Mustafa Çəmənli sözün həqiqi mənasında məsuliyyət nümunəsi kimi yaddaşımda qaldı. Onun xanəndə Mənsum İbrahimov barədə yazdığı "Məcnunun məcnunu" adlı kitabı isə müəllifin məsuliyyətlə yanaşı səmimiyyətin də kamil ustası olduğunu göstərirdi. O biri kitablarının hamısında gördüyümüz səmimiyyət bu kitabda özünü daha qabarıq şəkildə göstərir. Amma məlum olmur ki, bu kitabda səmimiyyətin daha zəngin olmasının mənbəyi Məcnundur, yoxsa Mənsum. Hər halda, bizə qalan müəllifin səmimiyyətidir. Yoxsa nəinki kitabı, heç kiçik həcmli bir yazını da oxumaq olmur. Yeri gəlmişkən, bizim kitabla bağlı görüşlərimizdən xeyli sonra mən də ona zəng etmişdim. "525-ci qəzet"də tələbə yoldaşı Telli Pənahqızı haqqında çox yığcam və olduqca ustalıqla qələmə alınmış bir yazısı verilmişdi. Zəng edib təbrik etdim və yada saldım ki, belə yazıları ərsəyə gətirən və belə yazıların qəhrəmanına çevrilən həmkarlarımız hələ də varsa, hələ yaşamağa dəyər, bir az da.

Sonralar mən fikirləşdim ki, onun müsbət keyfiyyətlərinin hamısı bəlkə də keçdiyi həyat yolu ilə bağlıdır. Çünki bir çoxu ədəbiyyata da, lap elə nəşriyyata da kiminsə köməyi ilə, göydən düşürsə, Mustafa bütün yolları mərhələ-mərhələ, hər addımı fəth edə-edə gəlib. O, Bakıda "Kommunist" nəşriyyatında çapçı köməkçisi ( nəşriyyat məsələsində bundan kiçik vəzifənin olacağını təsəvvür etmirəm), "Paris Kommunası adına gəmi təmiri zavodu"nda qəlibçi işləyəndən sonra universitetin jurnalistika fakültəsində təhsil alıb. Təyinatla göndərildiyi "Yazıçı" nəşriyyatında redaktor, böyük redaktor, klassik ədəbiyyat və folklor redaksiyasının müdiri, nəşriyyatın nəsr redaksiyasının müdiri, "Gənclik" nəşriyyatında rəhbər vəzifələrdə işləyib. Yəni onu həyatda yetişdirən, sözümüzün, ədəbiyyatımızın, nəşriyyatımızın Mustafasına çevirən məhz keçdiyi həyat yolu olub. Mükafatları da az deyil. Milli musiqi ifaçılığı sənətinin təbliğinə görə mətbuat fondunun "Dan ulduzu" (1993) mükafatına, ön cəbhədə çıxışlarına və hərbi vətənpərvərlik ruhlu məqalələrinə görə Yazıçılar Birliyinin diplomuna (1993), "Xallı Gürzə" tarixi romanına görə "Yaddaş" milli mükafatına, Milli Mədəniyyətin Təbliği Mərkəzinin "Uğur-2008" mükafatına layiq görülüb. Amma mənim fikrimcə, onun ən böyük mükafatı məhz xalqın, oxucuların etirafları, haqqında söylənilən və yazılan fikirlərdir.

Bundan başqa yaradıcılıq məsələlərində də ona böyük etimad göstərilir. Mustafa Çəmənli Heydər Əliyev Fondunun "Azərbaycan Respublikasının Xalq artistləri" albom kitabları silsiləsindən "Arif Babayev -70", "Habil Əliyev -80", "Əlibaba Məmmədov -80", "Canəli Əkbərov -70" və "Ağaxan Abdullayev -60" kitablarının müəllifidir. Bu fakt onun peşəkarlığına verilən qiymət və ulu öndərin adını daşıyan fondun ədalətli mövqeyinin göstəricisi kimi çox dəyərlidir.

Sentyabrın 10-da növbəti ad gününü qeyd etmiş dostumuza, bu sahədə çalışan hər kəsin zəhmətini yorulmadan çəkən həmkarımıza cansağlığı və yeni-yeni uğurlar arzu edirik.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

525-ci qəzet.- 2014.- 16 sentyabr.- S.7.