40 illik borcun əvəzi

(Baba Vəziroğlunun 60 yaşına)

Əslində bu gün Baba Vəziroğlu haqqında ölkəmizin ən peşəkar bir jurnalisti, yazıçısı, tənqidçisi, musiqi nəzəriyyəçisi kifayət qədər maraqlı material hazırlaya bilərdi. Lakin mən, “525-ci-qəzet”in uzaq 90-cı illərdə “adqoyma” işində konsultant kimi iştirak etmiş və bu “tarixi xidmətin” mənə verdiyi imtiyazdan gen-bol sui-istifadə edən bir şəxs kimi redaksiyanın rəhbərliyinə müraciət etdim və hamını qabaqladım. Yazını məhz mənim tərəfimdən hazırlanması isə, fikrimcə obyektiv əsaslara söykənir. Babanın adını ən azı özümü dərk etdiyim vaxtlarda eşitmişəm (Ata-babalarımızın tanışlığı və dostluğu tarixi isə daha qədimlərə gedib çıxır). Bu yazı həm də bir subyektiv amillə bağlıdır. Mən Babaya 40 ildən artıqdır ki, onun özünün də xəbəri olmadan bir yazı borcluyam. Elə bu borcun tarixindən də başlamaq istərdim.

1973-cü ilin payızında İsmayıllı şəhər 3 saylı orta məktəbinin sonuncu sinfində oxuyurdum. Xəbər verdilər ki, “Azərbaycan gəncləri” qəzetindən müxbir gəlib əlaçı şagirdlərdən oçerk hazırlayır. Məktəb rəhbərliyi mənim də adımı verib. Baba ilə əyani olaraq onda tanış olduq. Məndən cəmi 3 yaş böyük olsa da, zəhmi və xarizması kifayət qədər aşkar hiss olunurdu (Zarafat deyil, o dövrdə onun təmsil etdiyi qəzet 500-600 min tirajla çap olunurdu. Mən sonralar bildim ki, Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin ilk kurslarında oxuyan Babanın yazıları o dövrün əksər qəzet və jurnallarına məmnuniyyətlə qəbul edilir və dərc olunurmuş). Qısa müddətdən sonra qəzetdə “Sən yanmasan, mən yanmasam...” başlığı ilə mənim haqqımda yazılanları oxuyanda keçirdiyim hissləri indi olduğu kimi təsvir etmək mümkün deyil. (Həm də çətin ki, müasir oxucu bugünki reallıqlar baxımından bu hissləri düzgün dəyərləndirə bilsin). Amma onda gəldiyim iki qənaəti sizinlə bölüşmək istərdim. Birincisi, Baba haqqımda olduğumdan xeyli artıq yazmışdı(indi bu mənə tamamilə təbii görünür) və yazını oxuyandan sonra belə qərara gəldim ki, həmin yazıda təsvir edilən “qəhrəmana” oxşamaqdan ötrü əlimdən gələni edim. Əlbəttə, bu gün bunu sovet ideologiyasının, partiyalı mətbuatın güclü təsiri kimi də qiymətləndirmək olardı. Amma mən adı çəkilən sahədə xeyli müddət çalışan bir keçmiş “funksioner” kimi deyə bilərəm ki, Babanın yazıları bu ştamplardan xeyli uzaq idi. Daha çox gənclərin mənəvi dünyası, ümumbəşəri və milli dəyərlərə sədaqəti, dostluğu, məhəbbəti, vətənpərvərliyi və bu kimi digər əbədiyaşar mövzularda yazırdı Baba. (Qəzetdə işləyən dostlarımdan biri mənə sonralar danışırdı ki, Babanın o dövrdə yeniyetmələr arasında geniş yayılmiş xatirə dəftərləri haqqında yazdığı bir yazıya mindən artıq oxucu məktubu gəlibmiş...).

Babanın baza təhsili jurnalistika ilə bağlı olub və mənə görə ömrü boyu bu peşə mənsubiyyətinə xəyanət etməyib. Onun ölkəmizin müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində dərc etdirdiyi yazıları, hazırladığı televiziya verilişləri öz dəst-xətti ilə, səmimiliyi ilə dərin təsir keyfiyyəti ilə fərqlənir və buna görə də kütləvi oxucu və tamaşaçı marağına səbəb olur. Ötən əsrin 90-cı illərində, hələ ölkəmizin teleməkanında cəmi iki kanal fəaliyyət göstərərkən mən dostlarımla birlikdə Dövlət Televiziyasında “7 gün” həftəlik analitik-informasiya verilişini hazırlayırdıq. Baba isə qonşu kanalda “Ömrün ayları” verilişinin müəllifi və aparıcısı idi. Bəzən verilişlərimiz üst-üstə düşürdü. Tam səmimiyyətlə etiraf edirəm ki, hətta yaxın qohumlarım və dostlarım da seçim qarşısında olanda Babaya baxırdılar. Onda əsəbləşirdim. İndi isə bu mənə təəccüblü görünmür...

Baba Vəziroğlunun prozası tamamilə başqa bir mövzunun söhbətidir və təbii ki, bu barədə danışmaq peşəkar yanaşma tələb edir. Onun “Səhər qatarı” “Yaddan çıxan görüş”, “Ocaq” və “Yol” kitablarında, müxtəlif qəzet və jurnallarda işıq üzü görmüş çoxsaylı bədii əsərlərinin hər birisi bir tədqiqat işinin mövzusu ola bilər. Mən isə onun müasiri, həmyerlisi və dostu kimi bir şeyi burada vurğulaya bilərəm. Babanın hekayə, povest və romanlarındakı irili-xırdalı bütün personajları mən və onun digər həmyerliləri yaxından “tanıyırıq”. Bəli, onun yazdıqları gerçəkliyin tam özüdür.

Baba əl qatdığı istənilən işi özünəməxsus istedadla, həvəslə və şövqlə icra edir. Onun əlindən (qələmindən, beynindən, dilindən) ortaya-ərsəyə gələn nə varsa hamısında həmin istedad və zəhmətsevərliyin nəticələri aşkar görünür. Babanın ssenarisi əsasında çəkilmiş “Elegiya” (Zərifə Əliyeva),”Yeri boş qalan adam” (Rəşid Behbudov),”Həsən Seyidbəyli”, “Sənsiz və ya ömrün son axşamı” (Həsən Turabov), “Beş nəğməlik ömür” (Oqtay Kazımov) və s. sənədli filmlərə baxanda adı çəkilən şəxslərin canlı portretləri yaranır göz önündə. Sanki bu insanların taleyini, sevincini, kədərini, həyəcanını sən də onlarla birlikdə yaşayır və duyursan.

Baba Vəziroğlunun xeyli bədii tərcümələri və publisistik əsərləri də var. Çoxşaxəli yaradıcılığının bütün digər sahələrində olduğu kimi burada da o, yüksək peşəkarlıq və istedad nümayiş etdirmişdir. (Hələ 1983-cü ildə İ. Karacalenin “İtirilmiş məktub” dram əsərini Azərbaycan dilinə müvəffəqiyyətlə tərcümə etdiyinə görə SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi və Ümumrusiya Teatr Cəmiyyətinin diplomuna da layiq görülüb). Babanın yaradıcılığının bu istiqamətləri də ayrıca bir araşdırmanın obyekti ola bilər.

Bu gün Babanı müasirləri daha çox gözəl mahnıların mətn müəllifi kimi tanıyırlar. Hələ bir neçə il bundan qabaqkı məlumata görə mindən artıq mahnının sözləri məhz ona məxsusdur. (Bu rəqəmə görə mən zarafatla onu nəğməkar şairlərin Pelesi adlandırıram). Bu barədə səthi də olsa məlumatı olan hər bir kəs bilir ki, dəyərli bir mahnının sözlərini tərtib etmək az qala bir roman və ya povest yazmaq qədər əziyyət tələb edir. Bu təkcə bir şeir yazmaqdan ibarət deyil. Burada hər bir sözü, hecanı mahnının ritminə, tempinə və “qəlib”inə oturtmaq kimi texniki problemi həll etməklə bərabər, melodiyanın ruhunu, motivini və axımını da tutmaq lazım gəlir. Hələ bütün bunlardan sonra mətn öz bədii dəyərini də qoruyub saxlamalıdır. Bu cür çətin işin öhdəsindən gəlmək üçün təkcə istedadlı şair olmaq kifayət deyil, burada həm də çox incə musiqi duyumu tələb olunur. Təsadüfi deyildir ki, ölkəmizin çox tanınmış, istedadlı şairlərinin yalnız az bir hissəsi mahnı mətnləri yazmaq kimi müşkül bir işin altına girmişlər (Rəsul Rza, Nəbi Xəzri, Bəxtiyar Vahabzadə, Cabir Novruz, Zeynal Cabbarzadə, Tofiq Mütəllibov, Əlağa Kürçaylı və s.). Musiqidən az-çox dərəcədə başı çıxan bir adam kimi tam məsuliyyətlə bəyan edirəm ki, (özü də bu tək mənim fikrim deyil) bu baxımdan Baba Vəziroğlunun uğurlarını təkrarlamaq heç bir yazara müvəffəq olmamışdır. Babanın mahnı mətnləri analoqu olmayan yüksək bədii zövqlə yazılmış poetik parçalardır. Baxın:

Sinəmdən asılan bir daş imiş, daş!

Sən “getmə” deyəndə gözlərində yaş.

Dinə bilməyəydim, lal olaydım kaş,

Dilim quruyaydı “yox” deyəndə mən.

Adım yaman oldu, dillərə düşdüm,

Dərddən havalandım, çöllərə düşdüm,

Bilsən sənsiz necə günlərə düşdüm.

Dilim quruyaydı “yox” deyəndə mən.

Artıq gecikmişəm, getdi o qatar.

Daha “hə” deməyin nə mənası var?

İndi gücüm bircə qarğışa çatar:

Dilim quruyaydı “yox” deyəndə mən.

Bu, bəstəkar Kamalla Babanın hazırladıqları populyar bir hitin sözləridir. Razılaşın ki, elə mahnısız da bu, kifayət qədər səmimi və nakam bir məhəbbətin etirafını əks etdirən,yerində işlənən bədii ifadələrlə zəngin bitkin bir şeir parçasıdır. Burada rastlaşdığımız “sinəmdən aslan daş”, “dilim quruyaydı”, “lal olaydım” və sair ifadələr mahnının melodiyası və motivi ilə son dərəcə həmahəng səslənir.

Babanın mahnılara yazdığı mətnlər mövzu baxımından xeyli rəngarəng olsa da onlar hamısı eyni ustalıqla, professional səviyyədə, başlıcası isə ürəkdən gələn şeirlərdir. Məhəbbət lirikasına aid olan “Ayrılığa dözərəm” “Təkcə səndən nigaranam”, “Qədrimi bilsən də bilməsən də sən”, “Məndən bir də olmayacaq” və digər yüzlərlə parçalar nə qədər cəlbedicidirsə, ulu öndərimizə həsr edilmiş “Xalq Heydər söyləyəcək”, “Bahar oğlu”,dini tematikaya aid olan “İlahi” mahnılarının, “Zəfər marşı”nın, “Türkvizion” himninin sözləri bir o qədər təsiredici və düşündürücüdür. Yəqin elə buna görədir ki, fərqli ampluada mahnılar yazan ən məhşur bəstəkarlar (Telman Hacıyev, Oqtay Kazımov, Eldar Mansurov, Kamal, Novruz Aslan,Elza İbrahimova, Firəngiz Babayeva, Faiq Sücəddinov, Elçin İmanov və s.), fərqli səs tembrləri olan tanınmış müğənnilər (Zeynəb Xanlarova, Şövkət Ələkbərova, Akif İslamzadə, Mübariz Tağıyev, Flora Kərimova, İlhamə, Yalçın Rzazadə, Brilliant Dadaşova, Zülfiyyə Xanbabayeva, Ağadadaş Ağayev və s.) onunla müxtəlif dövrlərdə məmnuniyyətlə əməkdaşlıq etmişlər.

Babanın bütün zəngin yaradıcılığını bir qəzet yazısı ilə əhatə etmək mümkünsüz bir işdir. Amma hər halda 60 yaşa qədər bu qədər işləri görmək qabiliyyətinin arxasında nələrin durduğuna bir nəzər yetirməyə cəhd göstərmək olar. Şübhəsiz ki, bu zaman dərhal göz önünə iki amil gəlir: birincisi, ulu Yaradanın yalnız Seçilmişlərə bəxş etdiyi fitri istedad.Babanın özünün bir müsahibəsində dediyi kimi, “Mən bir yox, çox adamam. Bəzən çox rəhmli, bəzən rəhmsiz, bəzən amansız, bəzən yumşaq, bəzən çox vətənpərvər, bəzən sakit, bəzən üsyankar, bəzən yazıq”. Amma bir şey danılmazdır ki, həmin o “adamların” hər birisi, bütün izhar formalarında istedadlıdırlar.İkincisi, genetik olaraq valideynlərindən ona keçmiş titanik zəhmətsevərlik. Mənə bəzən elə gəlir ki, Baba dostları ilə məclislərdə əylənəndə də “işləyir”, nəsə beynində yazır, pozur, yaradır. Baba əlahəzrət Vaxtı dəqiq qiymətləndirməyi bacarır. Siz fikir vermisinizmi, özü daim şou-məkanın lap mərkəzində olmasına baxmayaraq, adı bir dəfə də olsun qalmaqallarda hallanmır. Buna kifayət qədər cəhdlər göstərilməsinə baxmayaraq. Sadəcə, Babanın aldığı tərbiyə, böyüdüyü mühit, başlıcası isə Vaxtını düzgün dəyərləndirməyi buna imkan vermir.

Babanın sırf insani keyfiyyətlərindən söz açarkən onun, dostluğa sədaqətindən ayrıca danışmaq zərurəti yaranır. (Təəssüf ki, son dövrlərdə bir çoxları bu məsələdə əməlli-başlı axsayırlar. Bunu da qoyaq hər cür yükü çəkməyə öyrəncəli Zəmanənin üstünə). Babanın ətrafında 30-40 il əvvəl kimi görmüşüksə, elə həmin adamlarla da dostluğunu davam etdirir. Maddi vəziyyətinin, vəzifəsinin, ictimai baxışlarının və digər parametrlərinin dəyişməsindən asılı olmayaraq... Baba özünün ləyaqət hissinə çox həssas yanaşmaqla bərabər, onun çəkisində olan əksər istedad sahiblərinə məxsus kapriz, şıltaqlıq, dəymədüşərlik və ərköyünlükdən uzaqdır.

Yubiley günlərində adətən insanların aldıqları mükafatlar, layiq görüldüyü titullar da sadalanır. Biz də bu ənənəni pozmayaq. Yadımda qalanları sadalayıram: Respublika Lenin Komsomolu Mükafatı laureatı, “Humay ilahəsi”, “İlin mahnısı”, “Akademik Yusif Məmmədəliyev” mükafatı laureatı. Baba Vəziroğlunun miqyası və diapazonu sonadək hüdudlanmamış istedadını əks etdirən portretinə sonuncu cizgi: Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin 01.08.2005-ci il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan kinematoqrafiyasının inkişafındakı xidmətlərinə görə o, “Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görülmüşdür.

İndi Baba yaradıcılığının ən məhsuldar dövrünü yaşayır. Yarızarafat, yarıciddi özünə də demişəm ki, bu, həm də onun 10 il bundan qabaq bizim Buynuz kəndinə köçüb gəlməsi və böyük şairimiz Musa Yaqubla qonşuluqda özünə ev tikməsi ilə bağlıdır. (Babanın bitirdiyi məktəbin yerləşdiyi İsmayıllının Hacıhətəmli kəndinin su ilə təchizatı bizim Buynuz bulaqlarının hesabına həyata keçirilir. Kəndimizin suyunun və havasının qüdrətinə baxın...). Bütün həmyerliləri və yaxın dostları adından Babanı təbrik edir, bu cür yaradıcılıq ruhunu itirməməyi arzu edirəm.

P.S. Yazının əvvəlində 1973-cü ildə gəldiyim ikinci qənaəti xatırlatmağı unutdum. Onda özümə söz vermişdim ki, mən də nə vaxtsa Baba haqqında bir yazı yazacağam. Bilmirəm alındı, yoxsa yox!?

Simran HƏSƏNOV,

Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2014.- 11 yanvar.- S.24.