Meşənin payız nəğməsi

Xalq yazıçısı Elçinin "Bülbülün nağılı" hekayəsindən təsirlənərək...

Payız təbiətimizə min bir rəngli donla gəlir. Al-əlvan rəngə boyanan meşələrin ayağında şəlalələrin, dağ çaylarının coşğun gurultusu eşidilir. Saysız-hesabsız səs tonlarının yaratdığı əsrarəngiz simfoniyada heç bir xariclik yoxdur. Möcüzədir! Sayı -hesabı bilinməyən bu səs çələnginin heç birində qəlbə xoş gəlməyən, insanı nəvazişlə oxşamayan bir səs belə yoxdur. Nəhəng çayların da, kiçicik arxların da daşaraq, qaçaraq daşıdığı səs, səsləndirdiyi musiqi ancaq və ancaq insana səbr, dinclik, cənnət zövqü bəxş edir. Bulaqlar son nəğmələrini payızın vidasına həsr ediblər. Bulaq üstə tökülən hər qızılı yarpaq sanki isti ana əllərinin üstünə düşür. Bəzən bu axarlı - baxarlı bulaqların isti qoynundan axan sular kədərli göz yaşlarına dönür. Avazımış yarpaqların vida günündə üstündən axır. Onların ömrünü suların əbədi ömrünə qatır. Gələn baharadək. Yenidən su ömründən, torpağın təkindən misqal-misqal, damla-damla ağacın köklərindən budaqlarına sovrulacaq. Tumurcuq-tumurcuq, çiçək-çiçək, qönçə-qönçə yeni həyata qayıdacaq ağacların çətir-çətir yarpaqlarında bulaq ömrü.

Bir qədər aralıdakı talada - böyürtkən kollarının qalın yerində ara-sıra payız meyvələrinin ürkək-ürkək, gizlin-gizlin, al-əlvan rəngləri görünür. Kasıblaşan təbiətin bu xırım -xırda, muncuq-muncuq meyvəcikləri solğun tikanlıqların, alabəzək yarpaqların içində baş qaldırır. Yarpaqlar xəsis bağban kimi bu qış meyvələrini gizlətmək, üstünü örtmək istəyir. İlin bu vaxt-vədəsində barını heç kimə qıymaq istəmir. Kollar, tikanlıqlar ana qədər əzizləyir mer-meyvəsini. Ani olaraq alacəhrə kolluğa girir. Tikanlığın sıx yerini eşələyir. Başa düşdüm ki, bu tikanların yarpaq - yarpaq ovucları nə üçün meyvəsini gizlədirmiş. Bir-birindən yaraşıqlı balaca meşə quşlarının civiltisi ətrafdakı səssizliyi pozur. Sarıköynək, qaratoyuq ağacdan-ağaca uçduqca meşənin sükutu şux nəğmə ilə əvəzlənir. Ağaclar yorğun-arğın başlarını yellədir, bəzən də budaq-budaq əlləriylə uzaqdan ötən buludlara meydan oxuyan qüdrətli quşları salamlayırlar. O quşlar isə uzaqlara, gözlə görünməyən sonsuzluqlara uçurlar. Ürəyi qalıb bu ağacların o quşların ardınca. Bu meşə də, bu ağaclar da sanki qanad açıb köçəri quşların dalınca uçmaq istəyir. Fəqət təbiət onlara uçmaq səxavətini bağışlamayıb. Bir azdan külək səngiyir. Ağaclar sakit-sakit yuxuya gedirlər. Ayaq üstə mürgüləyirlər. Taleləri ilə barışırlar. Elə sürbəli, qatarlı quşların naz-qəmzəli zümzümələri artıq uzaqlaşıb esidilməz olmuşdu. Düz gələn yazadək. Meşə yenə balaca perik quşlarıyla gecələməyə hazırlaşır. Uzaqlarda qəfil çöl xoruzunun qəlb oynadan nəğməsi eşidilir. O nə soyuqdan, nə də qardan qorxur. Gah ağacların sıx budaqları, gah da tikanlıqların qoynu onun oylağı olur. Nə nəfəsi tıncıxır, nə təntiyir. Aramsız büsatındadır.

Dərinliyə getdikcə bildirçinlərin fərəh dolu səsi uzaqlaşan bulaq səsinə qarışır. Heç bir qorxu-hürkü hiss etmədən cığır boyu fərəhlə ninni vuran bu cəld quşlar özlərini qorumağın da qayğısına qalmağı unutmurlar. Daldalanacaq kimi sıx tikanlıqların dibindəki qalın otların içində ani yox olurlar. Payız hamını imtahana çəkir. Canlıları, cansızları qış sınağına hazırlayır. Bir az qabaqda kolların, ağacların dərəyə əyildiyi yerdə yarğan görünür. Yarğanın tən ortasında alabəzək quşlar atılıb-düşür. Bədəni qırmızıya çalan çəhrayı rəngli quş otlarla oynaqlaşır. Başı, qanadları isə bir az yaşılbaş ördəyin rənginə oxşayır. Ancaq tündlükdən qaraya çalır. Bu al-əlvan quşun zərif ayaqları, qaratoyuğun dimdiyinə oxşar dimdiyi var. Buralarda az olur. Yəqin yem dalınca gəlib. Yarğandakı koma-koma otlar, lopa-lopa tikanlıqlar və ətrafındakı cır meyvəli kollar quşlara-sığırçınlara, meşə sərçələrinə gəl-gəl deyir. Qara sığırçın lap qaratoyuğa oxşayır. Kolun şax qanadına qonub, özünə sığal verir. Yem dalınca gəlsələr də, bəzən özləri də yemə çevrilirlər. Axı buralarda çalağanların, qırğıların da tez-tez qıyıltısı eşidilir.

Az qala adam kimi ağacları döyəcləyən ağacdələnin qorxmaz inadı çalağanları belə heyrətləndirir. Quşların bəhsə-bəhsi yolçuları, ovçuları ovundurur. Dağ çayının yaratdığı su dəryaçası boyu qamışlıq hələ tam saralmayıb. Qamışların ədalı-ədalı yellənməsi şıltaq gözəllərin nazlanmasına oxşayır. Qamışlıq boyu çox da iri olmayan su quşları oynaqlaşır. Hava çox da soyuq deyil. Qamışlığın içində quşlar hər cür yem tapa bilirlər. Qamışcıl quşlar meydan tutur. Lap sözün həqiqi mənasında meydan sulayırlar. Meşə talaları, çaysahili, gölsahili kolluqlar bu quşların oylağıdır. Ən azı quşlar bu qış da yemdən çətinlik çəkməyəcəklər. Qamışlığın lap içində isə sanki quş bazarı fəalliyyətdədir. Qamışların üstündə uçan quşların büsatı qurulub. Qamışa sarılıb yorulmadan, var səsləriylə qışqırışırlar. Səslərində bir az hikkə, bir az qorxmazlıq var. Hələ lovğalığı demirəm. Axı iri-iri su quşları bu balaca uçağanların ayaqları altındadır. Su quşları nə qədər olsa da, cüssəli, bədənli olmalarına baxmayaraq, qamışlara sarıla bilmirlər, qamışlara qona bilməzlər. Hələlik meydan bu balaca şən quşlarındır.

Avazlarından qalmayan lovğa quşlardan bir qədər aralıda, suyun dərinliyində , bir az uzaqda gömgöy suların zümrüd qoynunda daha iri su quşları-ördəklər, qazlar üzüşür. Onlar elə də çox deyillər. Həmişə də bu balaca dağ gölünə qonaq gəlmirlər. Bərk boran olanda, külək qəfildən qalxanda arabir onları burada görmək olur. Onlar gölün qoynunda rəqs edir, özünəməxsus fiqurlar cızırlar. ... Sanki kənardan sehrli bir əl Səttar Bəhlulzadənin qələmi ilə "Kəpəzin göz yaşları" nı burada - Göy gölün balaca bacısının qoynunda yaradır. Lacivərd suların inci dalğaları elə bil rəssam əli ilə qırçınlanıb. Bir-birini qovan kiçik ləpələr gah su quşlarını cinlədir, gah da qayıdıb sevinclə quşların qoynuna atılırlar.

Kollara əl uzadıb yetim uşaqlar kimi başını sığallamaq istəyərkən balaca cik-cirik qəfildən pırıldayıb uçur. Təbiətin bir görümlü lövhəsi ilə üz-üzə gəlirsən: quru, boz, sıx tikanların qoynunda xırdaca bir quş yuvası.Bəli, ömrünü yaşamış quş yuvası aydın görünür. Bir daha təbiətin gözəlliyinə, möhtəşəmliyinə heyran oluram. Təbiət hər şeyi vaxtında və yerində bəxş edir. Dünən o sıx yarpaqlar içində gizlənən quş yuvasına gizlinlik, pünhanlıq üçün sıx yaşıl yarpaqlar lazım idi. Yaşıl örtük kimi quşların balaca evlərini, rəngarəng yumurtalarını bürüyən yarpaqların möcüzəsinin bir daha şahidi olursan. Artıq bu boş yuvanın daha gizlənməyə ehtiyacı yoxdur. Axı indi orda nə yumurtalar var, nə də quş gecələyir.Aylar ötər, fəsillər dönər yenidən dünyaya gəlmək istəyən canlılar üçün təbiət yeni bir canlı güşə-zümrüd, lacivərd pərdələr yaradacaq yarpaq-yarpaq. Ah, təbiət, təbiət! Hər yarpağın altında bir sirr, hər damlanın içində bir nəğmə gizlənir.

Nəğmə deyib bu balaca arxın üstündən qədəm basıram. Pırıltı ilə uçan meşə cüllütü məni diksindirir. Ayağımın altından sanki qanadlandı bu quş. Necə sayıqlıqla, necə cəldliklə! Ən müasir təyyarələrin belə həsəd apardığı manevrlə sanki təhlükədən yayınaraq dərəaşağı qaragilə və şingilə kollarının arasında yoxa çıxdı. Ayağının altında, sağında-solunda bir an bundan əvvəl uçub canını qurtaran cüllütün didik-didik edib eşdiyi qara torpağın hər tərəfində sanki dəmirağac adlı bir ananın səpdiyi xırda, sarı buğdaya oxşayan toxumlarını görürsən. Bu toxumlar həm gözəldir, həm də təbiətin kasıblığında onu varlandıran ən dəyərli nemətdir. Başımı qaldırıb qollu-budaqlı dəmirağacın kövrək qamətinə göz gəzdirirəm. Donunu soyunmuş, yarpaqlarını tökmüş bu meşə gözəli bəzən lap utancaq gəlinə oxşayır. Qıpqırmızı rəngə boyanmış son yarpaqlar dəmirağacını qırmızı duvaqlı gəlinə bənzədir. Bir -birinə sarılmış ağ gövdələr sevən ürəklərin ayrılmaz birliyindən, ağaca pərçimlənmiş vüsalından soraq verir. Düşünürsən ki, dəmirağac elə dönməz sevgisiylə əbədiyaşardır. Altdan yuxarı bu iki qəlbin həsrətinə baxdıqca gövdə-gövdəyə sarılan, budaq-budağa qovuşan bu dilsiz ağaca hopmuş zərifliyi, zənginliyi...qaynaqlığı heyrətsiz seyr etmək olmur. Belə cazibə hiylə nə olduğunu bilməyən, səmimiyyətinə şübhə olmayan, ömrünü daim ayaq üstə keçirən dəyanətli canlılara xasdır. Baxın sal qayanın oyuğundakı zərif, çəlimsiz gülə. Məgər o, yumşaq, qara torpağın qoynunda naz-nemət içində böyüyə, şellənə bilməzdimi? Özünü qart qayalara pərçim edən bu mətin güllərdən, qaya sinəsində yellənən yabanı otlardan çox şeylər öyrənmək olar. İnsan iradəsiylə, dözümüylə, səbriylə və ən çətin anlarda nikbinliyiylə bu qaya üstündəki zərif çiçəklərə, məhrumiyyətlərə baş əyməyən boz otlara borcludur. Elə bil bizi gözləyirmiş kimi, balaca qayaquşu özünü yırğalanan otlara çırpır, yavaşca oyuğa sığışır. Otların dibini eşələməyə başlayır. Nə çalağanın, nə də sincabın diqqətini cəlb edir. Günəşin solğun şüalarından belə bərq vuran mərmər qaya daşları sanki bir ustanın məharətiylə oxvarlanıb, cilalanıb. Burdakı quşlar isə sehrli səsləriylə sanki bir-birinin bostanına daş atır.

Cığırın yarpaq örtmüş kəsiyindən yuxarı boylandıqca yerə döşənmiş xəzəllərin hardan töküldüyünün şahidi olursan. Xəzan heç kimi bağışlamaq istəməsə də, arabir ağaclardakı zümrüd yarpaqlar var gücləriylə, təkəbbürlə özlərini nümayiş etdirirlər: mən hələ varam, yamyaşılam, solmamışam. Kiçik lianalardakı həyatın gücü, əzmkarlığı "Həyat eşqi"ndəki ruh mənbəyini bizə nişan verir. Bu mənbə elə qoca, həmişəcavan təbiətdir. Bu yaşıl yarpaq heç bu ağacın da deyilmiş. Ağacın budaqlarından uşaq kimi yapışıb burula-burula başına qalxan, xırdaca qırmızı-qırmızı giləmeyvələriylə qaratoyuqlara, qış bülbüllərinə qida olan bu hikkəli bitki gilgildir. Onun mərciməyə oxşar xırda, girdə və qırmızı meyvələri sanki qovrulub. Quşlar onu həvəslə dimdikləyir. Yamyaşıl yarpaqlarından isti havaların toxtaqlığını alırlar. Qırmızıdöş civildəşə-civildəşə, bir az da təntiyə-təntiyə özünü qırmızı, sirələnmiş gilələrə çatdırır. İştahla ağzını açır. Bir az üstdəki budaqlarda meşə sərçələri haray-həşir qoparır. Qırmızıdöş əvvəl çəkinsə də, sonra bu bazar gur-guruna alışır. Sərçələr həyatsevər, mübariz quşlardır. Ən çətin vaxtlarda belə onlar qaratoyuqlar kimi alışdıqları yurd-yuvanı tərk etmirlər. Onlara sədaqətli quşlar da demək olar. Cılızlığına görə yox, sədaqətinə görə onlara qiymət verilməlidir. Yazın xoş gününü də, qışın sərt şaxtasını da bizimlə bir keçirirlər. Daha çox insanlara yaxın ətrafda, yabanlıqda yaşayırlar. Həyat-baca da onların yaşam yeridir. Yedikləri bu cır meyvələr, xırda cücülərdir. Ev həndəvərində olanda toyuqların dəninə də şərik çıxırlar.

Meşə boyu yuxarı qalxdıqca cır xurma ağaclarının salxım-salxım sallanan meyvələrinin xoş ətri uzaqlardan adamı cəlb edir. Meşədəki xurma ağacları payızın bu son güzarında qonaqlıq süfrəsinə oxşayır. Xıpxırda, çəhrayı, tünd - qırmızı, bəzən şirəli, bəzən suyu qaçmış xurmalara qonan qaraquşlar, qaratoyuqlar, sağsağanlar bəh-bəh deyirmiş kimi qışqırır. Şaqraq və gür səslərindən hiss edirsən ki, quşların qış azuqəsi bu meşə xanəndələrini tam qane edir. Mən də qeyri-ixtiyarı olaraq quşların sevincinə qoşuluram. Necə də qoşulmayasan! Yaxınlaşan qışın sorağı, ayazı quşları qorxutmursa, onların şən nəğmələrini susdura bilmirsə, bu əyilməzliyin qarşısında necə baş əyməyəsən? Arabir yerə tökülən meyvələrin də öz qonaqları var. Sakitlik düşəndə, ya ala-qaranlıqda çaqqallar, tülkülər, porsuqlar, kirpilər... bu ağacların böyür-başına dolanacaq, yerə tökülən meyvələri bir-bir yeyər, ətrafına boylanar,üzüyuxarı baxar, barlı budaqları diqqətlə nəzərdən keçirərlər.

Baş-başa verən torağaylar, sığırçınlar çox da uzağa uçmazlar. Onları çöl, çölətrafı meşələr cəlb edir. Ancaq çöl göyərçinləri üçün məsafə çətinliyi yoxdur. Onları daha çox palıd meşələri maraqlandırır. Axı palıd ağaclarının çox qidalı meyvələri var. Palıd qozası bir vaxt ölkəmizdə on min tonlarla toplanar, başqa respublikalara dəyər-dəyməzinə yollanardı. Onda meşələrdə vəhşi heyvanların, quşların yem balansı pozulardı. Xüsusilə, çöl qabanlarının ən sevimli qidası palıd qozasıdır. Elə çöl göyərçinlərinin də. Nə yaxşı ki, yavaş-yavaş qabanlar əvvəlki yerlərinə qayıdır. Ətək boyu palıd ağaclarının ətrafındakı eşim-eşim olmuş torpaq da, çalalarda qarışmış lildəki ayaq izləri də qabanların əvvəlki-unudulmuş cığırlarla geri qayıtmasından xəbər verir. Göyərçinlər isə qorxmadan, rahat-rahat palıd qozalarını dimdikləyir, dimdikləyirlər. Başqa quşlardan fərqli olaraq, bunların dəstəsi daha böyükdür. Qəfil açılan atəş məni bu seyrəngahdan ayırır. Pərən-pərən olub uçuşan quşların rahatlığına rəxnə düşür. Aramsız ötdükləri zümzümələr qaratoyuqların zil zəngulələrinə qarışır və birdən bu sehrli səslər quşların özləri kimi yoxa çıxır.

Deyirlər, ovçu ovu əldən salır, ov ovçunu. Heç hiss etmədən saatlar keçir, gün başa çatır. Haralardasan, özün də bilmirsən. Ancaq onu bilirsən ki, yorulmusan, lap əldən düşmüsən, amma meşənin füsunkar həyatı, qəlbə-gözə sığmayan bir məlahətlə sinirlərinə bir sakitlik, rahatlıq gətirib. Ona görə təbiətə, eləcə onun bir parçasına , hətta bir fəslinin bir gününə belə baş əyirsən.

Bəxtiyar HÜSEYNOV

Ekoloq-jurnalist

525-ci qəzet.- 2014.- 14 yanvar.- S.4.