"Cənnətdən yuxarı"da nələr var...

Gözəldir!-dedim və kitabdakı "İntihar" hekayəsini oxuyandan sonra gənc həmkarım Təranə Vahidə bu məktubu yazmağa başladım. Bəlkə də bu son illər mətbuatda, radio və televiziyarda hər gün milyonlarla insanın əsəbini və səbrini tarıma çəkən hadisələrin xəbər adı ilə çox zəif və səriştəsiz qiyafədə auditoriya təqdimatından yorulub bezdiyimdən irəli gəlirdi. Çünki o hekayəni oxumağa sərf etdiyim 2-3 dəqiqə ərzində mən qoltuğunda bir topa ip nənəsigilə yollanan oğlan kimiydim və düşünürdüm ki, bu qız da həyatın ilk sınağına dözə bilməyib təslim olmağa qərar verən gəncin o evin çardağındakı qətranlı tirdən asılmış kəndirdə yellənən cəsədini təsvir və tərənnüm edəcəksə, heç nə...deməli, bu dünyanın bizi gələcəyə, həyata bağlayan bütün ümid bağları qopub... Əgər, müəllif öz qətlinə fərman verən o cavan oğlanın qarşısına balıqçı Həşimin qızını çıxarmasaydı və o qonur gözlü qız bütün ədəb-ərkan, mentalitet, müsəlmançılıq, kənd psixologiyası anlayışlarını cəsarətlə sındırıb: "Səndən elə xoşum gəlir ki...balıq yemək istəsən, utanma, nənəmgilə gəl"- sehri ilə bir insanı inadından döndərməyi bacarmasaydı, bu kitabı da kitabxanamdakı sayı-hesabı bilinməyən kitabların cərgəsinə qoyub unudacaqdım! Ancaq nə yaxşı ki, belə olmadı və nə yaxşı ki, Təranə Vahid hekayəsini işıqlı bir sonluqla tamamlaya bildi: "Kəndiri kənara atdı, kətilə bir təpik ilişdirdi, yuxarıdakı tirə tərs-tərs baxıb çilli qızın nənəsigilə yollandı..." Vəssalam, həyat bütün çətinliklərə rəğmən davam edir, deməli, yaşamağa və yenidən sevməyə dəyər!

Sonra kitabın arxasında yazılan tanışlıq təqdimatını oxudum:

"Təranə Vahid qızı Məmmədova, 1971-ci ildə Laçın rayonunun Mişni kəndində doğulub, 1996-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. 1990-cı ildən ədəbi dərgilərdə hekayə və esselərlə çıxış etməyə başlayıb".

Və sonra kitabı vərəqlədim, gənc yazıçının AYB və "525-ci qəzet"in birgə layihəsi çərçivəsində "Mütərcim" nəşriyyatında çap olunmuş "Cənnətdən yuxarı" kitabındakı hekayələri elə ilk dəfə oxuduğum hekayədən aldığım ləzzət duyğusu ilə oxumağa başladım.

Təbii ki, hekayə bədii janrlar arasında ən çətini və ən mürəkkəbidir. Az-az nasir tapılar ki, bu janrda ustalığını və bu janra sədaqətini yaradıcılığının sonunadək qoruyub saxlaya bilsin, fikrini daha yığcam və lakonik ifadə etsin, roman, povest..trilogiya və s. yazmağa meyl göstərməsin. Deyirlər bütün müqayisələr qüsurludur və mən bu məqamda bizim gənc yazarımıza Rabindranat Taqor uğuru, Taqor populyarlığı arzulamaqla bu dahi insanın və söz ustasının kiçik miniatürlərini xatırladım və düşündüm ki, nə yaxşı ədəbi aləmdə hələ hekayə janrına maraq göstərən gənclər var və onlara dəstək olmağın vacibliyini duyan sənət sərrafları da yetərincədir.

Bu kitaba ön söz yazan hörmətli dramaturqumuz Əli Əmirlinin yazısını oxuyandan sonra əvvəlki cümləmi dəyişmək istəsəm də sonradan bu fikirdən vaz keçdim. Deməli, ədəbiyyata məhz iri həcmli əsərlərlə gələn Təranə günlərin bir günü bu kiçik, amma insanın içini titrədən hekayələr yazmağa başlayır və məncə, bu onun yaradıcılıq həyatının, hələlik, ən düzgün qərarı sayıla bilər. Çünki hər kəsin başı əlindəki, evindəki, iş yerindəki telefon, kompüter ekranlarına qarışdığı bir dövrdə çətin ki, iri həcmli roman oxumaq həvəsində olan tapıla. Yəni bu etiraf nə qədər ağır olsa da, reallığın lap yekəsidir.

Qayıdaq yenə Təranənin yaradıcılıq dünyasına, kiçik həcmli gözəl hekayələrinə.Çox xoşuma gələn bir məqamı da mütləq qeyd etməliyəm. Gənc yazıçı hekayələrinin böyük əksəriyyətində oxucusuna qəribə epiqraflar ünvanlayır. Və bu bir cümlə onunla virtual əlaqənin astanasında dayanan insanlar-oxucular arasında bir səmimiyyət və ünsiyyət qapısı rolunu oynayır və sən rahatca bu qapıdan içəri girib, özünü, öz hiss və duyğularını, arzu və istəklərini axtarmağa başlayırsan. Məsələn: "Quş dili" hekayəsində olduğu kimi : "Külək Yer üzünə sürgün olunmuş insanlar haqqında qəmli nəğmə oxuyurdu..." Bax, budur o qapının şifrəsi, açarı və bundan o yana başlayacaq gerçək həyatların bədii inikası barədə yaradıcı bir təxəyyüldən süzülüb gələn bəyaz ay işığında harasa tələsən insan fikirlərindən yerdə qalan, ətrafı öz zərif və zəif işartısına bələyən zərrəciklər...may böcəklərinin, işıldaquşların işığı kimi ümid və inam dolu...Və mənim üçün bədii ədəbiyyatın heyrət doğuracaq bir məqamı hakimdir bu yazılara; novellavari sonluq. Yəni oxucu bəlkə də hekayələrin nə ilə yekunlaşacağını öz aləmində dəqiqləşdirdiyi an səhifəni çevirir və iki-üç cümlədən sonra hekayənin tamamlandığını, özü də onun düşündüyündən fərqli bir nəticə ilə bitdiyini görür.

"Vağzaldakı adam" hekayəsinin epiqrafını oxumağa başlayanda müəllifin kitabının üz qabığındakı yazıdan əvvəl boy verən şəkli gözlərim önünə gəldi və düşündüm ki, bu yurd-yuvasından didərgin düşən, hər gecə ancaq doğma evlərini yuxuda görsün deyə yatmağa məcbur olan bir insanın taleyi, yaşantıları ilə tanış olacam. Hər halda o epiqraf bunu vəd edirdi: "O, hər gün evdən çıxıb Vətənini axtarmağa gedirdi". Oxudum və Təranənin əlini sıxıb gözlərinin içinə baxıb da o Qarının və o Əlil kişinin gümanını qırmadığı üçün təşəkkür etmək istədim:

"O gündən əlil hər dəfə qarını görəndə içində ümid göyərirdi. İnanırdı ki, bir gün qarının gözlədiyi Ağdam qatarı gəlib çıxacaq, onlar birlikdə qatara minib biri Qarabağa da itirdiyi ömrünü, o biri orada basdırdığı ayaqlarını axtarmağa gedəcək. Əlil əmin idi ki, ayaqlarını tapan kimi... başını da o torpaqda basdırıb diriləcək..." Əlavə şərhə ehtiyac varmı, məncə, yox!

"Cənnətdən yuxarı"da dayanan bircə Tanrı var! Tanrının seçdikləri insanlar var! Söz var! Və Ulu Yaradanın bu Sözü yerdəkilərin bir çoxundan fərqli demək bacarığı və xoşbəxtliyi verdiyi insanlar var! Təranə Vahidi mən də bu seçilmiş söz sahiblərindən biri sayıram. Çünki onun Bəsirət gözü açıqdır və o görür ki: "Yağışın damcılarından tuta-tuta yuxarı qalxdı. Dırmaşıb buludların üstündə oturdu. Oradan yuxarı boylandı. Göylərin təmizliyi onu qorxutdu. Damcılardan yapışa-yapışa Yerə- Günahların içinə qayıtdı..."-demək o qədər də kolay məsələ deyil.

Bu yerlə göy arasında yaşamağın asan olmadığını bildiyi üçün Təranəyə billur damlalı gürşad bir yağış arzulayıram, onun kiçik hekayələrinin gülşəni heç vaxt quraq qalmasın deyə...

Telli Pənahqızı

525-ci qəzet.- 2014.- 17 yanvar.- S.8.