Vətəndaş cəmiyyəti institutları dövlətin başlıca tərəfdaşı kimi

Azərbaycan dövlətinin inkişaf strategiyasında hüquqi dövlət quruculuğuna, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına xüsusi önəm verməsi danılmaz faktdır. Əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan bu siyasət hazırda dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Dövlət başçısı demək olar ki, əksər çıxışı zamanı, eləcə də atdığı addımlarda vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişaf etdirilməsinə, hüquqi dövlət quruculuğuna böyük önəm verdiyini göstərir.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin hüquqi dövlət quruculuğu sahəsində atdığı addımlardan biri də ölüm hökmünün ləğvi idi. 1998-ci ilin 10 fevral tarixində ölüm cəzasının ləğv olunması ilə əlaqədar “Azərbaycan Respublikası Cinayət, Cinayət Prosessual və İslah-Əmək Məcəllələrinə dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında” Qanun qəbul edildi. Qanuna əsasən ölüm hökmü cəza sistemindən çıxarılaraq, ömürlük azadlıqdan məhrumetmə cəza növü ilə əvəz olundu. Bu qanunun qəbulu ölkəmizin hüquq sisteminin sivil normalara uyğunlaşdırılması baxımdan nə qədər mühüm hadisə idisə, bir o qədər də insan hüquq və azadlıqlarının qorunması yönündə vacib humanist akt kimi dəyərləndirilməlidir. Bununla Azərbaycan dövləti hüquqi dövlət quruculuğuna böyük əhəmiyyət verdiyini bir daha nümayiş etdirmiş oldu.

İlk dəfə insan hüquqları üzrə müvəkkil institutunun təsis edilməsi, həmçinin 18 iyun 1998-ci il İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında sərəncam imzalanması da hüquqi dövlət quruculuğu sahəsində mühüm addımlardan idi. 30 noyabr 1998-ci il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən İnsan Hüquqları üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutunun yaradılması haqqında sərəncam verildi. 2001-ci il dekabr ayının 25-də Avropa İnsan Hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Konvensiyasını təsdiq edilməsi Azərbaycanın bir daha sivil standartların, vətəndaş hüquqlarının təminini sahəsinin dəyişilməz istiqaməti olduğunu sübut etdi.

Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişafı sahəsində atılan digər addım senzuranın ləğvi idi. Məlum olduğu kimi müasir dövrdə cəmiyyətə təsir imkanı baxımından ən üstün imkanlara malik institutlardan biri də kütləvi informasiya vasitələridir. Məhz bu baxımdan adıçəkilən sektorun inkişaf səviyyəsi həm də o dövlətdəki ümumi yüksəliş səviyyəsinin, demokratik durumun göstəricisi sayılır. Ölkəmizin uzun illər totalitar sovet cəmiyyəti daxilində yaşamasına baxmayaraq, müstəqilliyimizi bərpa etdikdən cəmi beş il sonra milli lider Heydər Əliyev tərəfindən 8 avqust 1998-ci ildə “Qlavlit”in – Senzura idarəsinin ləğv olunması kimi cəsarətli və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu yönündə mühüm qərar qəbul edildi. 7 dekabr 1999-cu ildə isə Azərbaycan Respublikasının prezidenti, cənab Heydər Əliyev tərəfindən “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu imzalanaraq qüvvəyə mindi. 2003-cü ildə isə beynəlxalq təcrübənin daha bir öncül nümunəsindən yararlanılaraq cəmiyyət, dövlət orqanları və kütləvi informasiya vasitələri arasında münasibətlərin ictimai tənzimlənməsi mexanizmi kimi Mətbuat Şurası (MŞ) yaradıldı. MŞ keçən dövr ərzində KİV-in bütün əlaqəli institutlarla münasibətlərinin ictimai mexanizm olaraq tənzimlənməsi yönündə mühüm orqana çevrildi.

Müstəqilliyimizin ilk on ilinin reallığı ondan ibarət idi ki, “qeyri-hökumət təşkilatı” ifadəsi bəzi hökumət rəsmiləri tərəfindən ehtiyatla qarşılanır və ya dövlət əleyhinə olan qurumlar kimi qəbul olunur və bu səbəbdən də onlarla hər hansı bir ciddi əməkdaşlıqdan imtina edilirdi. Bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinin geniş təbəqələrinin həyatımızın ən müxtəlif sahələrini əhatə edən çoxşaxəli QHT fəaliyyəti haqqında təsəvvürləri çox məhdud idi. Təbii ki, belə şəraitdə effektiv şəkildə çalışmaq, cəmiyyət üçün zəruri olan işləri, tələbləri uğurla icra etmək çox çətin idi. Ümummilli lider Heydər Əliyev digər bütün sahələrdə olduğu kimi, ictimai sektorla bağlı da ilkin vacib qərarı qəbul edərək, arada olan buzu sındırmaq və QHT-lərə münasibətdə formalaşmış ədalətsiz sterotipi aradan qaldırmaq missiyasını öz üzərinə götürərək 3 nəfər QHT rəhbərini (Qadın və İnkişaf Mərkəzinin sədri Elmira Süleymanova, SECA beynəlxalq fondunun prezidenti Rövşən Xəlilov və Milli QHT Forumunun prezidenti Azay Quliyev) 1999-cu ilin noyabr ayında ATƏT-in İstanbul Sammitində iştirak edən nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil etdi. Bu missiyanın davamı olaraq, İstanbul Sammitinin yekununa həsr edilmiş müşavirədə Heydər Əliyev QHT nümayəndələrinə çıxış etmək imkanı da yaratmaqla dövlət başçısı kimi onlara öz müsbət münasibətini bir daha bəyan etdi. Bu addım eyni zamanda mövcud olan şəffaf dövlət-QHT münasibətlərinin hakimiyyət ierarxiyasında ən yüksək səviyyədə zəminin formalaşdırılması demək idi.

1998-ci ildə “Qrant haqqında”, 2000-ci ildə “QHT-lər (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” yeni qanunun qəbul edilməsi Heydər Əliyevin yaradıcı dühasının məhsullarından sayılır. 2003-cü ildə “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” qanunun qəbul edilməsi QHT-lərin qeydiyyatında vahid sistemin tətbiqini təmin etdi. Sonrakı mərhələlərdə də bu sahədə yeni qanunların qəbulu daim uğurla davam etdirilir.

Birbaşa demokratiyanın ən uğurlu modellərindən olan yerli özünüidarəetmə institutunun yaradılması da məhz Heydər Əliyevin adı və titanik siyasi fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Belə ki, 2 iyul 1999-cu il tarixdə Bələdiyyələrin statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Həmin tarixdə eyni zamanda “Bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları haqqında” qanun da qəbul olundu. Bu da vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması sahəsində mühüm addım oldu.

Heydər Əliyevin böyük müdrikliklə, uzaqgörənliklə on illər öncə müəyyənləşdirdiyi siyasi kurs nəticə etibarilə hazırda ölkə QHT-lərini cəmiyyətin ən fəal, dinamik və çevik ictimai qüvvəsinə çevirib. Heç şübhə yox ki, İlham Əliyev də bu siyasəti uğurla davam etdirərək, ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı üçün zəruri tədbirləri həyata keçirilməsi istiqamətində mühüm irəliləyişlərə nail olub. Bu, bir faktdır ki, bu sırada ən mühüm hadisə 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılması oldu. Bununla da QHT-lərin inkişafında yeni bir mərhələnin başlanğıcı qoyuldu. Şuranın simasında Azərbaycanda çevik, cəmiyyətə açıq milli donorun yaradılması, ona ayrılan vəsaitin ilbəil artırılması İ.Əliyevin vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına nə dərəcədə böyük önəm verməsinin bariz göstəricisi sayılmalıdır. Keçən 5 illik fəaliyyəti ərzində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası 1800-dən artıq QHT layihəsinin reallaşdırılmasına ümumilikdə 12 milyon manata yaxın vəsait ayırıb.

Hazırda nəinki ölkəmizdə, hətta əcnəbilərin də etiraf etdiyi kimi dünyada yeni normalar sistemi-Azərbaycan standartları yaranmaqdadır. QHT sektorunda da Azərbaycan modelinin yaranması özünü bir sıra ölçülərdə göstərir ki, onlardan da biri artıq Azərbaycanın ölkə xaricində, beynəlxalq camiyədə fəaliyyət göstərən institutlara yönəlik yardım konsepsiyasıdır. Sevindirici haldır ki, ötən müddət ərzində Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti sektorunun qazandığı təcrübə örnək kimi göstərilməkdədir. 2011-ci ildə Budapeşt şəhərində Azərbaycan Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası nümunəsi, ən nümunəvi model kimi Avropa vətəndaş cəmiyyəti strukturlarına tövsiyə edilib ki, bu da qısa zaman kəsimində ölkəmizin sözügedən sahədə xeyli uğurlar qazanmasının sübutudur.

Sevindirici haldır ki, Azərbaycanın artıq qrant alan ölkədən qrant verən ölkəyə çevrilib. İ.Əliyevin bu fikirləri onun ölkədə güclü vətəndaş cəmiyyəti qurmaqda çox qərarlı olduğunu göstərir: “... Vətəndaş cəmiyyətinin yaradılması və möhkəmlənməsi, demokratikləşmə prosesinin möhkəmlənməsi, hüquqi dövlətin qurulması sadəcə olaraq bir şüar, yaxud da bir niyyət deyil, Azərbaycanın hərtərəfli inkişafı üçün başlıca şərtdir”. Dövlət başçısının bu fikirləri eləcə də onun birbaşa dəstəyi ilə qəbul olunan “İctimai iştirakçılıq haqqında” yeni qanun ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında yeni-yeni uğurların hələ çox olacağının işartılarıdır.

AQİL

525-ci qəzet.- 2014.- 18 yanvar.- S.30.