O hərfinin fəlsəfəsi və O

(esse)

Lap əvvəlcə heç kim və heç nə yox idi. Bircə O var idi. Nə əli var idi, nə ayağı, heç danışmağa dili də yox idi. Nə ism idi, nə də cism. Ancaq O özü idi, ağ örtüklü mavi işıq. Yüz milyon illərdən sonra təkliyə dözə bilməyib (Kun!) deyə qışqırdı. Bizim indi anladığımız dildə. "Ol!" dedi. Əvvəlcə Günəş oldu, sonra Ay, sonra da ulduzlar. Torpağın qara saçlarını yumaq üçün okeanları, dənizləri, çayları yaratdı. Yerin nəfəsi çatmadı, ürəyi partlayıb vulkanlar yarandı. Elə o vaxtdan Onun qayğıları artdı, bir əlində gecəni, bir əlində gündüzü saxlamalı oldu...

Ən çətin yaranan İnsan oldu. O insanı işıqdan, nurdan yaratdı. O insana öz kimliyini vermək istəyirdi. Qorxdu. Etibar etmədi insana. İnsan ona sədaqətini göstərmək üçün ən ağır yükün altına girdi. O nun əmanətini - ruhu alıb sinəsində gizlətdi. Ürək qana, qəlb ruha məskən oldu. Yer üzünü İnsana tapşırdı. İnsan yer üzündə gələndə O İnsandan qorxdu, onu ikiyə bölüb kişi və qadın yaratdı. Kişinin adını Adəm, qadının adını Həvva qoydu. O onlar üçün cənnət yaratdı. Qadın kişini aldatdı, buğda yeyib cənnətin müqəddəsliyini pozdular. Adəmlə Həvvanın xəyanətindən törənənlər yer üzünə dağılışdılar. O bu işindən peşiman oldu. İnsanları idarə etməyi Peyğəmbərlərə - Nuha, Süleymana, İbrahimə, Musaya, İsaya və Məhəmmədə tapşırdı. Beş səma kitabı göndərdi. Biri itdi. Dördü bu gün də yer üzündə oxunur, sevilir, qorunur - YAŞAYIR: Zəbur, Tövrat, İncil, Quran! O nunla insanlar arasında ən müqəddəs əlaqə körpüsünü Sonuncu - haqq peyğəmbərin vəfatından sonra Şərqdə bərabərsizliyə dözmədən səhralara düşüb Xaliqi axtaran Sufilər yaratdı. Bəşər sivilizasiyasında mistik məhəbbət yolu ilə Xaliqə qovuşmağa can atan sufilər dünyaya gəldi. Sufizm Allahın dünyaya göndərdiklərinin Allaha doğru ilk sevgi, işıq yürüşü idi. O insanlığa işığı vermişdi. Çünki O özü büsbütün işıqdan ibarət idi. Elə buna görə də Hürufilər "İnsan həqdən qopmuş nur parçasıdır!" dedilər. Hürufilər öz içlərində O nu - işığı görən ilk insanlar idi. O hürufilər "Ənəlhəq" deyə Allah olmaq istəyəndə birtəhər dözdü. Fəqət, insan yer üzünün Allahı - şah olanda dözə bilmədi. Balaca allahları özünün düşməni elan etdi. Yer "allah"larının rəzil iddiaları, mənfur nəfsləri O nu əsəbləşdirdi. Çünki O balacalaşa bilməzdi. O elə O idi, ona başqa hərf qoşmaq olmazdı.

Ərəb qadını Rəbiyyə əl-Ədəviyyə (717-801) "Mən yoxam, mən O yam" dedi. Rəbiyyə dünyanın qəbul etdiyi ilk sufi qadın - ana idi. O nun məkanı yoxdur - bütün məkanlar və zamanlar O nundur. O nun işığı öncə Peyğəmbərlərə, sonra dahilərə - şairlərə, bəstəkarlara, rəssamlara, görücülərə, alimlərə gəldi. Bu işığı gözlə qəbul edənlər kor oldu, qəlblə qəbul edənlər dahi. O işığı ilk qəbul edən yenə də İşıq oldu. Onların - Allahın və Tanrının nurundan türkün əcdadı yarandı. Mənim fikrimcə "türk" sözünün mənası Tanrı işığı deməkdi.

Mən bu fikirdəyəm ki, türkün səbri, sədaqəti, dözümü, sevgisi O nun xoşuna gəldi. Əminəm O, yaratdıqları içində ilk dəfə məhz türkün üzünə gülümsəyib. Ona görə də türkün sifəti O nun nuru ilə işıqlanıb. Türkü sevən - O nu sevir. Salavat türkün sifətinə yönəlib. O, ən böyükdü - Əkbərdi. O ndan yuxarı heç kim və heç nə yoxdu...

Bir gün bir sufi dərviş uzanıbmış xiyabanda. Ölkənin ikinci adamı - vəzir başının dəstəsi ilə keçirmiş həmin xiyabandan. Bir qədər gedib geri qayıdır, fikirləşir, əcəba bu kimdi ki, məni gördü, heç qımıldanmadı da. Yaxınlaşır sufiyə və soruşur:

- Sən kimsən.

O da soruşur:

- Bəs sən kimsən?

- Mən vəzir.

- Səndən böyüyü kimdir?

- Şah.

- Şahdan böyük kimdir?

- Allah!

- Bəs Allahdan böyük kimdir?

Vəzir hirslənib deyir:

- Heç kim!

Dərviş ayağa qalxıb, xirqəsini düymələyir, ərkanla vəzirə əl uzadıb deyir:

- O heç kim mənəm".

O, Onun böyüklüyünü ifadə edirdi sufi dərvişin dilində.

O sabit və sakit olan hər şeydə ölü, canlı və fəaliyyətdə olan, axan, danışan, əsən, titrəyən, coşan, ötən və bitən hər şeydə diri və canlıdır.

Bir gün O nun özü ilə yer üzü, insanlar və bütün canlılar arasında əlaqəni yaratdığı Süleyman peyğəmbər başının dəstəsi ilə gedirmiş özününkü hesab etdiyi dünyada. Görür ki, çənəsi yerə dəyən donqar, qos-qoca bir qarı dayanıb yolun qırağında, yanında da bir təknə xəmir. Özünü dünyanın sahibi hesab edən Süleyman peyğəmbər qarıya yaxınlaşıb deyir:

- Qarı nənə, mən bu dünyanın yiyəsi, quş dili bilən Süleyman peyğəmbərəm, de görüm nə istəyirsən məndən? Qarı deyir:

- A bala, bu xəmir təknəsini qaldır qoy çiynimə, çıxıb gedim, təndirə çörək yapım.

Süleyman Əleyhissəlam ən güclü pəhləvanlarından birinə əmr edir:

- Qaldır təknəni qarı nənənin çiyninə. Pəhləvan təknəyə nə qədər güc versə də qaldıra bilmir, qıçları qırılıb yıxılır yerə, qarı dişsiz ağzını açıb gülür.

Bir pəhləvan belə, iki pəhləvan belə. Axırda Süleyman atdan düşür. O həzrəti Cəbrayılı göndərir ki, peyğəmbərin qıçları qırılmasın. Süleyman həzrətləri güc vurur təknəyə, qurşağa qədər batır torpağa, təknə yerindən qalxmır. Çənəsi yerə dəyən donqar qarı dişsiz ağzı ilə gülüb deyir:

- Sənsən bu dünyanın yiyəsi quş dili bilən Süleyman? Qarı əl atıb təknəni qoyur çiyninə. Süleymana təkcə bir söz deyir:

- Təknə bu dünya idi.

Sən demə, qarı da O imiş, hər yerdən yer üzünə enib Peyğəmbərlərə dərs verirmiş .

Mən həmişə demişəm. O öz kimliyini sübut üçün təbiəti, İnsan kimliyini göstərmək üçün mədəniyyəti yaradıb.

O həm səsdi, həm nəfəsdi. Nəfəs gedib qayıtmasa insan Ad adlanan quru bir səsdi. İnsanın Ata ilə foto olması arasındakı məsafə çox qısadı...

O nun ağ əbalı mavi işığından yaranmış türkün ana kitabı "Dədə Qorqud"da O nun haqqında ən yaxşı söz deyilir: "Ucalardan ucasan, kimsə bilməz necəsən?" O bizim müqəddəs ruhumuzun məkanına - Allah əmanəti olan insan ruhunun sözdə cism və can bulduğu bədii ədəbiyyata müxtəlif surətlədə qondu: Şeyx Nizaminin zəkasına hikmət kimi, Nəsiminin varlığına nur kimi, dahi Füzulinin qəlbinə eşq kimi. Füzulidən sonra bədii ədəbiyyatın müqəddəsliyi pozuldu. O bədii ədəbiyyatdan uzaqlaşdı... Bir də Üzeyir bəyin musiqisində göründü. Şeyx Sənanın uçuruma atılmasına rəvac verdi, İnsanın içindən İblisi çıxarmağa Cavidə kömək etdi, M.Müşfiqin küləkləri ilə poeziyamızı seyr etdi... və dünyadan iyrənib göylərə getdi.

O, zamansız, məkansız, ismsiz, cismsiz ulu qüdrət bir gün öz yerini mənə nişan verdi: mən sevən qəlblərdə gecələyirəm. Ondan sonra qəlbimi ürəyimdən ayırdım, onu hər şeydən əziz və müqəddəs tutdum. Yer üzünün əşyapərəst insanlarının nəfsindən qorudum O gecələyən qəlbimi. Mənim ilahi qonağımı heç kim görməməli idi. Gecələr qəlbimi ziyarət etdim və dedim: "Əşhədü ən lailahə iləllah, əşhədü ən la Muhəmmədən Rəsul illah". İndi hər səhər gözümü açanda onun ağ örtüklü mavi simasını görürəm. Nur əllərini üzümə çəkib səmaya qalxır.

Nizaməddin Şəmsizadə

525-ci qəzet.- 2014.- 24 yanvar.- S.7.