XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı yeni araşdırma işığında

Uzun müddət Azərbaycan ədəbi-bədii düşüncəsi millətin ideyalarını və ideallarını əks etdirən əsas faktor rolu oynamışdır.

Şifahi xalq ədəbiyyatının qədim nümunələrindən tutmuş yazılı bədii ədəbiyyatın bütün inkişaf mərhələlərində millətin və fərdin kamilləşdirilməsi, cəmiyyətin tapındığı idealların gerçəkləşdirilməsi üçün bədii söz bütöv bir xalqın söykəndiyi, bəzən hətta pənah gətirdiyi müqəddəs bir məktəb səviyyəsində olmuşdur. İnformasiya texnologiyasının müasir inkişaf səviyyəsi bütün dünyada insanı bədii sözdən, bədii düşüncədən ayırmağa nə qədər cəhd göstərsə də, insan onun varlığını, xislətini, aləmini əks etdirən bədii ədəbiyyatdan uzaqlaşmadı.

Bəlkə elə buna görə də milli ədəbiyyatımızın bütün istiqamətlərdən öyrənilməsi, həm də bugünkü müstəqilliyin yaratdığı şəraitdən doğan obyektivlik istiqamətindən araşdırılması vacib və aktual bir vəzifə kimi elmin qarşısında durur. Azərbaycanın müstəqillik dövrünün bizə verdiyi böyük fürsətdən istifadə edən müasir ədəbiyyatşünaslarımız, demək olar ki, bu missiyanı indi uğurla yerinə yetirməkdədirlər. Xüsusilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Ədəbiyyat İnstitutunun bu sahədəki yeni uğurları göz qabağındadır.

Bu sırada filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Bədirxan Əhmədovun “XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı: mərhələlər, istiqamətlər, problemlər” adlı monoqrafiyası ayrıca diqqət çəkir. Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında təlatümlü mərhələləri ilə seçilən XX əsr həm də ədəbiyyatımızın bir çox istiqamətlərdən zənginləşməsi ilə bağlı tarixi bir dövrdür. Bu böyük dövrün ədəbi mühitini bir çox istiqamətdən araşdıran və təhlilə cəlb edən monoqrafiya bədii söz sənətimizin tarixi faktlarına yeni və obyektiv təhlil prizmasından yanaşması ilə maraqlıdır.

İlk növbədə kitaba müəllifin giriş sözü üzərində dayanmaq istərdik. Çünki hər hansı bir əsərə, xüsusilə kitabşünaslıqda ayrıca tipoloji fakt kimi qiymətləndirilən monoqrafiyaya giriş sözü, əslində, əsərin ümumi strukturunu, onun məzmun və mahiyyətini anlamağa aparan bir yoldur. Bədirxan Əhmədov bu böyük həcmli monoqrafiyaya giriş sözündə XX yüzilin təlatümlərlə dolu mahiyyətini göstərməklə bu mürəkkəb və dəyişkən ictimai formasiyada milli ədəbi düşüncəmizin ictimai həyata fəal müdaxilə faktlarını təhlilə cəlb etmişdir. Müəllif xüsusi qeyd edir ki, bu dövr Azərbaycan ədəbiyyatı “sosial məzmununa, bədii funksionallığına görə koordinal dəyişmələrə məruz qalıb, onun həyatla, cəmiyyətlə əlaqəsi daha intensiv xarakter alıb, yeni yaradıcılıq konsepsiyaları, metodoloji yanaşmalar, yeni forma və janrlar üzə çıxıb.

Ədəbi mühitin inkişafını şərtləndirən amillərlə yanaşı, ədəbi proses üçün qeyri-məqbul hesab olunan basqılar, siyasi repressiyalar, senzura və müxtəlif “izm”lərin təşəkkülü də məhz bu yüzilin payına düşür”.

Təkcə bu fikirlər monoqrafiyada müəllifin ədəbi mühit aləmində nələrə diqqət verəcəyinə və ədəbi düşüncəni əks etdirən hadisələri necə təhlil edəcəyinə etibarlı bir vəd faktı yaradır. Və həqiqətən də, kitabı vərəqlədikcə onun fəsillərinin və bölmələrinin bütöv yüz ilin ədəbi mühitini necə cəsarətlə əhatə etdiyini görmək mümkündür. Əsərin I fəsli Azərbaycan ədəbiyyatının milli hərəkat dövrünü əhatə edir.

Müəllif belə bir həqiqət üzərində dayanır ki, ədəbi düşüncə, bədii söz milli hərəkat tematikasını həmişə ön plana çəkmiş və milli düşüncəni bu istiqamətə yönəltməyə səy göstərmişdir. Tədqiq olunan əsrin ilkin çağlarının - 1900-1920-ci illərin milli hərəkat, azad söz, demokratik ideyalar uğrunda bəzən açıq, bəzən gizli - ezop yolları ilə apardığı mübarizədə ədəbi mühitin fəallığı ayrıca bir mərhələ kimi təhlil edilir. Və müəllif Azərbaycan ədəbiyyatının qısa zaman kəsiyində görünməmiş sayda və görünməmiş fəaliyyət zəmini ilə ortaya çıxardığı Həsən bəy Zərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və digər onlarca ədəbiyyat, siyasət, sənət adamının ərsəyə gətirdiyi milli azadlıq hərəkatı və bu hərəkatın doğurduğu Cümhuriyyətin genetik köklərini də unutmur. “... milli hərəkatın bu qədər qısa zaman kəsiyində formalaşması və Cümhuriyyətin yaranması ilə başa çatması heç də milli hərəkat və milli kimlik ideyalarının da bu zamandan doğulması anlamına gəlməməlidir. Belə ki, başlanğıcını XIX yüz illikdən götürərək bir mərhələ kimi, əlli ildən çox gizli şəkildə yol gələn milli ideya məhz XX yüzilin əvvəllərində reallaşır.

A.Bakıxanov, M.F.Axundzadə və H.Zərdabinin davam və inkişaf etdirdiyi milli ideya daha çox ədəbi, bir qədərsə publisistik, siyasi müstəvidə, lakin başa düşüldüyü qədər açıq şəkildə olmadan uzun bir yol keçib gəlmişdir”. Müəllif, çox qısa şəkildə olsa da, bu uzun yolun başlanğıcı barədə də dəqiq elmi fikir söyləməyi lazım bilmişdir. Onu xüsusi diqqətə çatdırmışdır ki, milli hərəkat düşüncəsi uzun müddət “yalnız ədəbi fikrin ümidinə qalmışdır” və bir qədər sonra onun “siyasi dövriyyəyə gətirilməsi işində ədəbiyyatın, mətbuatın və publisistikanın əvəzsiz xidməti olmuşdur”. Bu zəmində müəllif Azərbaycan maarifçi ədəbiyyatının başlanğıc nöqtəsinin və onun davamı olan digər istiqamətlərin təhlilini tarixin ictimai-siyasi hadisələri fonunda aparmağa üstünlük verir.

Bizcə, əslində bu, ən uğurlu metodoloji yanaşmadır ki, həmin hadisələri özündə ehtiva edən ədəbiyyatı yalnız bu istiqamətdə aydın təqdim etmək olar. O da aydındır ki, dövrün ictimai-siyasi hadisələri və bütövlükdə tarixin ən önəmli hadisələri dünən də, bu gün də öz əksini daha çox mətbuatda tapır. Mətbuatı nahaqdan dövrün salnaməsi hesab etmirlər. B.Əhmədov da ədəbi prosesin ideya, tematika, estetik ideal istiqamətlərini məhz mətbuatın hadisələrə münasibəti fonunda açmağa üstünlük verir və məhz buna görə də milli mətbuatın və publisistikanın təşəkkülünü ön plana çəkir. “Molla Nəsrəddin” jurnalı və onun yaratdığı ədəbi məktəb, bu jurnalın sayəsində meydana çıxan satirik mətbuatın milli özünüdərk prosesinə təsiri məsələsini, “Füyuzat”ın irəli sürdüyü milli-azadlıq, milli kimlik konsepsiyasını, proletar mətbuatının bir sıra xarakterik xüsusiyyətlərini araşdıran müəllif növbəti ədəbi mərhələni şərtləndirən amilləri diqqətə çatdırır.

Əlbəttə, indiyə qədər bir sıra yöndən tədqiq olunmuş “Molla Nəsrəddin” jurnalı haqqında müəllifin geniş araşdırma niyyəti yoxdur. Əsas odur ki, tədqiqatçı jurnalın bir məktəb səviyyəsinə yüksəlməsi və özündən sonrakı satirik jurnalların meydana çıxmasına, bu meydanda onların necə fəaliyyət göstərməsinə necə təsir etməsinə dair fikirlərini bölüşmüşdür. Öz tədqiqatlarının bütün anlarında XX yüzilliyin ilkin çağlarındakı ədəbi hərəkatı, mətbuat və publisistikanı buna qədər araşdırmış alimlərimizin əsərlərinə də söykənən müəllif bir sıra xülasələrdə çox maraqlı elmi nəticələrə gəlib çıxır. “Molla Nəsrəddin” XX yüzilliyin əvvəllərində yalnız üzərinə düşən missiyanı həyata keçirmədi, həm də yeni bir üslub yaratdı; bu üslub satirik üslub idi. Nəsrdə, dramaturgiyada, şeirdə və publisistikada bu üslub uzun müddət aparıcı mövqe tutaraq iki ədəbi məktəbdən birinə çevrildi. “Molla Nəsrəddin” özü ilə yanaşı və özündən sonra böyük bir satirik ədəbi məktəb qoydu, lakin özündən sonra çıxan heç bir satirik mətbuat “Molla Nəsrəddin”in boyundan yuxarı qalxmadı. C.Məmmədquluzadə elə bir satirik zirvəni (şeirdə, dramaturgiyada, nəsrdə, və publisistikada) fəth etdi ki, özündən sonra yaranan sələflərinin heç birinin əli o zirvəyə çatmasa da, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin davamçısı və nümayəndəsi oldular.

Belə bir cəhəti xüsusi qeyd etmək istərdik ki, B.Əhmədov mükəmməl elmi yanaşma üslubuna malik faktları və hadisələri sadəcə konstatasiya etmək deyil, onların geniş elmi interpretasiyasını gerçəkləşdirən bir araşdırıcı təsiri bağışlayır. Məsələn, müəllif Azərbaycan satirik mətbuatı və milli özünüdərk problemi ətrafında söhbətlərində “Molla Nəsrəddin” jurnalının təsiri ilə yaranan bir sıra dərginin xarakterini açır, onların ömrünün uzun olmadığını bildirir və deyir: “Əlbəttə, “Molla Nəsrəddin”dən sonra bu cür satirik jurnalların yaranması bir zərurət olmaqla yanaşı, böyük ölçüdə satirik formaların inkişafına xidmət edirdi.

Bir-birini mövzu və problematika baxımından davam etdirən bu jurnallar satiranı ölməyə qoymadığı kimi, “Molla Nəsrəddin”ə də müəyyən mənada dəstək oldu. Məhz bu jurnalların hesabına satirik jurnallar, hekayələr, karikaturalar və satirik şeirlər zənginləşmiş, say və keyfiyyət baxımından artmışdır”.

Milli mətbuatın və publisistikanın milli özünüdərk probleminə baxışı fonunda müəllif “Füyuzat” jurnalını və füyuzatçılığı ayrıca konsepsiya kimi təhlil edir. Yəqin oxucuya məlumdur ki, bu yazının müəlliflərindən biri (prof.Ş.Vəliyev-redaksiya) “Füyuzat”ı tədqiq etmiş və onu ədəbi məktəb kimi qiymətləndirmişdir. Professor B.Əhmədov tədqiqatçının bu konsepsiyası zəminində jurnalı “milli -mənəvi varlığımızın əvəzsiz sərvətlərindən biri” kimi qiymətləndirir. Maraqlı bir də orasındadır ki, müəllif füyuzatçılığı bir ədəbi cərəyan, ideoloji baza, çarizmin dayaqlarının sarsıdılmasındakı rolunu, türk xalqlarının mənəvi birliyi ideyasının tribunası, Turançılıq ideologiyasının əsasını qoymuş, türk xalqlarının özünüdərki problemlərinə rəvac vermiş, “türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək” məsləkinə çağırış etmiş, Şərq və Qərb mədəniyyətinin sintezini dəstəkləmiş, İslam intibahının mövcudluğunu irəli sürmüş, ədəbi düşüncə romantizminin nəzəri və praktik əsasını qoymuş, vahid dil konsepsiyasını irəli sürmüş bir möhtəşəm dərgi kimi qiymətləndirmişdir.

XX yüzilin milli ədəbi mühitini bir çox istiqamətdən araşdıran bu əsərin bədii sözdə romantizm mərhələsi və onun ədəbi-estetik prinsipləri ətrafındakı tədqiqatları da maraq doğurur. Bu yerdə müəllif romantizmin təkcə ortada olan ədəbi faktlarını konkret analiz etməklə kifayətlənmir, həm də bu cərəyanın nəzəri tərəflərini, milli faktlar zəminindən çıxış edərək onun ədəbi, estetik prinsiplərinin nəzəri aspektlərini təhlilə cəlb etmişdir. Burada romantizm kimi mürəkkəb bir cərəyanın özündə ehtiva etdiyi milli şüur, ictimai və milli azadlıq, türkçülük, dil, vətənçilik kimi fundamental problemlər barədə xeyli nəzəri və praktik faktlar özünü göstərir. Müəllif bəzi nöqtələrdə romantizmin ümumi poetikasını izah edir və konkret olaraq bu cərəyanın milli faktlarından çıxış edərək belə bir doğru nəticəyə gəlir: “Azərbaycan romantizminin poetikası zəngin və çoxçeşidlidir; burada folklor süjetlərindən tutmuş ən müxtəlif özünəməxsus mövzular (tarixi, müasir), gözəlliyə münasibət, insanın daxili aləmi, irreal aləm, azadlıq və mübarizə, iblislik, platonik məhəbbət, vətən məhəbbəti, Şərq-Qərb qarşıdurması və qarşılaşdırılması və s. kimi komponentlər başlıca yer tutur”.

Kitabın maraqlı cəhətlərindən biri müəllifin nəzəri məsələlərə yanaşma üsuludur. Bu mənada, məsələn, Azərbaycan ədəbi mühitinin klassik romantizm cərəyanından tənqidi realizm mərhələsinə keçid anı və bu məqamın nəzəri aspektləri məntiqi ardıcıllığı baxımından doğru qəbul edilməlidir.

Əsərdə milli ədəbi mühitimizin tədqiq olunan dövründəki maarifçilik hərəkatı və maarifçi realist ədəbiyyat barədə xeyli informasiya var. Müəllif belə bir elmi məsələni dövriyyəyə gətirir ki, “metod və konsepsiyasından asılı olmayaraq dövrün bütün yazarları həm də bir maarifçi ideoloq kimi çıxış etmək missiyasını öz üzərinə götürmüşdü”. Hətta müəllifə görə romantiklər də, tənqidi realistlər də maarifçi realizmin “şinel”indən çıxmışlar. Biz də bunu qəti həqiqət hesab edirik. Ona görə ki, qeyd olunan cərəyanlardan əvvəl Azərbaycanda maarifçilik ədəbi hərəkatı və maarifçi realist ədəbiyyat ortada olmuşdur. Sonradan digər cərəyanlara mənsub ədəbi nümayəndələrin hamısında maarifçilik xəttinin aydın konturları görünməkdədir.

Əsərdə diqqət yetirilən əsas obyektlərdən biri Cümhuriyyət ədəbiyyatı və bu ədəbiyyatın ideallarını təşkil edən milli istiqlal məfkurəsinin təşəkkülü məsələsidir. Müəllif belə bir doğru qənaətə gəlir ki, XX yüzilin əvvəllərinin istiqlal düşüncəsi milli bədii düşüncənin uzun müddətli ideyalarının nəticəsidir. Belə ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bir tarixi, siyasi, ideoloji fakt olaraq yalnız dövrünün tarixi şəraitinin məhsulu olmayıb, həmin illər boyu milli-siyasi, ədəbi, fəlsəfi düşüncənin nəticəsi olaraq meydana gəlib.

Milli dövlətçilik ideyasının tarixi o qədər uzağa getməsə də milli dövlətçiliyi, müstəqillik ideyalarını şərtləndirən milli mənlik şüurunun yaranmasının aspektləri məhz bədii düşüncəyə söykənir. Yəni milli, etnik mənlik şüuru, əvvəlcə bədii, sonra isə ictimai-siyasi təfəkkürdə təşəkkül tapır. Azərbaycan milli təfəkkürü üçün dəqiq fikirdir və bu fikrin elmiliyi heç bir şübhə doğurmur. Bu fikri daha da dəqiqləşdirmək üçün müəllif o dövrün ədəbi faktlarını - poeziya və nəsri, xeyli dərəcədə publisistikanı təhlilə cəlb etmişdir.

Kitabda postcümhuriyyət ədəbiyyatı və onun xarakteri, proletar ədəbiyyatının sırf ideoloji mahiyyəti açılır.

Bu ciddi məsələlər ictimai-siyasi proseslərlə bağlı təhlil edilir və bütün anlarda tarixi şərait ədəbi proseslə birgə götürülür. Həm də bu dövrü əhatə edən poeziya, bədii nəsr, dramaturgiya ayrı-ayrı bölmələrdə təhlil edilsə də, bu ədəbi növlərin birinin digəri ilə bağlılığını şərtləndirən faktorlar ətrafında geniş söhbət aparılır.

Məlumdur ki, 1930-cu illər - siyasi-ictimai repressiyalar dövründəki ədəbi proses öz xarakteri, düşdüyü tarixi şərait, senzura qadağaları, sənətin ideologiya maşınına çevrilməsi faktları bugünkü təhlillərin özündə də xeyli mübahisəli məqamlarla üzləşməkdədir. Əlbəttə, bu mübahisələrdə dəmir senzura, repressiya prosesi ətrafındakı fikirlər birmənalıdır. Lakin ədəbi mühitin özünün də bəzi məqamlarda bağışlanmaz günahları var ki, bugünkü gənc nəslə bütün bunlar obyektiv çatdırılmalıdır. B.Əhmədov öz təhlil və araşdırmalarında bu istiqamətdən çıxış etməyi vacib saymışdır. Müəllifin fikrincə, bütün çətinliklərə, senzura hədələrinə, satqınlıq və xəyanətlərə baxmayaraq, həmin dövrün poeziyasında bədii sözün böyük inkişaf mərhələsi hiss olunmaqdadır. Bu sırada yeni üslub istiqamətləri, sərbəst şeirin tam formalaşması və özündən sonra ədəbi məktəb səviyyəsinə yüksəlməsi, poeziyada epik janrların işləklik dərəcəsi, nəsrdə bədii gerçəkliyin ifadəsi, bu növdə epik janrlara yeni meyl, dramaturgiyada sənətkarın müasirliyə və tarixə yeni baxış bucağı və s. məsələlər öz əksini tapmışdır. Bütün bunların sonunda isə müəllif ədəbiyyat və repressiya, bu repressiyanın genezisi, dövlət səviyyəsində bəhanələr sistemi ilə bağlı tədqiqatlarını, elmi düşüncələrini ortaya qoyur. Və belə bir dəqiq nəticəyə gəlir ki, “repressiya - bir fərdin digərinə qarşı törətdiyi lokal hadisə deyil. Sovet dövlət aparatı tərəfindən törədilmiş ictimai-siyasi məzmunlu, kütləvi hadisədir”. Və belə bir qənaət də doğrudur ki, Azərbaycan ictimai mühitində repressiyaya ən çox məruz qalan zümrənin məhz ədəbiyyat adamlarının olması azadlıq ideyalarının daha çox məhz milli bədii söz sahiblərimizdən keçməsi ilə bağlıdır.

1930-cu illərin ağır repressiya dövrünün sonralar az-çox səngiməsi, müharibə şəraitinin yeni diqtələri ədəbiyyatımızın bütün sahələrində yeni yüksəliş aktları ilə özünü göstərir ki, müəllif bu dövrün əlamətlərini kitabdakı “Sosrealizmin təşəkkülü və yeni meyllərin təzahürü” adlanan V fəsildə tədqiq etmişdir. Və nəhayət, böyük həcmli bu əsər altmışıncı illərin ədəbi prosesi və onun genezisinin aydın təhlilləri ilə yekunlaşır.

Əsərin müəllifi 1960-80-ci illər Azərbaycan ədəbiyyatını yeni bir mərhələ kimi səciyyələndirir. Ancaq onu da əlavə etmək olar ki, 60-cı illərdən başlayan yeni ədəbi mərhələ təkcə Azərbaycan ədəbiyyatı üçün deyil, bütövlükdə o dövrün Sovet ədəbi mühiti üçün xarakterik oldu. Kommunist Partiyasının 1956-cı il XX qurultayı, bu qurultayda Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişin Baş katibin məruzəsində rəsmi ifşası Sovet rejiminin, senzuranın qismən yumşalmasına, ölkədə demokratik meyllərin hiss olunmasına şərait yaratdı. Doğrudur, bu yumşalmaya aparan yolda “N.Xruşşovun uçurumu iki addıma tullanmağı” (F.Burlatski) əsaslı islahatları yarımçıq qoysa da, hər halda Rusiyada Tvardovskini, V.Şukşini, Y.Trifonovu, V.Astafyevi..., Gürcüstanda N.Dumbadzeni, Moldaviyada İ.Drutseni, Orta Asiyada bir çox ustad yazıçıları ortaya çıxardı.

Azərbaycan ədəbi mühitində İ.Hüseynov, Anar, Elçin, İ.Məlikzadə, S.Əhmədov kimi yazıçılar yeni ədəbi meydana atıldılar. Və çox qəribədir ki, rus ədəbiyyatı tarixində 1760-cılar və 1860-cılar adlandırılan nəsillər də olub. 1960-cı illərin ədəbi qüvvələri də “şestidesyatniki - altmışıncılar” epiteti qazandılar və ədəbi mühitdə öz üslublarını, öz dəsti-xətlərini yaratdılar. “XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı”nın müəllifi bu yeni mərhələnin obyektiv və subyektiv amillərini açmaqla, ən azı, yeni xatırlatmaları ilə xeyli iş görmüşdür.

Müəllif doğru olaraq, hətta bu mərhələni sosrealizmin tənəzzülünün başlanğıcı kimi qiymətləndirir. Bu dövrün ədəbi mühiti əsərdə belə səciyyələndirilir: “Gənc yazıçı və şairlərin Yazıçılar İttifaqı sıralarına qəbul edilməsi bədii düşüncənin intellektual səviyyəsini artırmaqla yanaşı, fərdi üslubların formalaşmasına da şərait yaradırdı. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq Azərbaycan ədəbiyyatının bu mərhələsində sənətkardan sistemə sədaqətlilikdən (əlbəttə, bu cür istisnalar da yox deyildi!) daha çox bədii sənətkarlıq məsələlərinə diqqət yetirilirdi. Bir-birini ittiham edərək partiya və Sovet hökumətinə sədaqətini nümayiş etdirən və partiya iclaslarından heç nə ilə fərqlənməyən yığıncaqları, bir qədər yumşaq və müzakirə atmosferində keçən yaradıcılıq müşavirələri əvəz etmişdi. Tam və bütöv şəkildə sənətkar azadlığı olmasa da, sənətkarın istedadının hüdudları daxilində fərdi yaradıcılıq məsələlərinə önəm verilirdi. Kütləvi üslub, kütlənin təsviri öz yerini fərdi üsluba və fərdlərin taleyinin təsvirinə verirdi. İnsan xarakterlərinin yaradılmasında və təsvirində ştampçılığın azalması ilə yanaşı, yeni baxış bucağı da formalaşmaqda idi. Ədəbiyyatın müxtəlif janrlarında dekorativlikdən, deklorativlikdən təbiət və insan hadisələrinin, təbii duyğuların təsvirinə keçid yeni bədii üslubların və yaradıcılıq yollarının müəyyənləşməsini şərtləndirirdi”.

Müəllif, haqlı olaraq, bu dövrün yeni üslub və tematika çalarlarının yaranmasında ənənə və müasirliyin vəhdətini birgə şəkildə elmi araşdırmaya gətirir.

Burada altmışıncıların nəsr yaradıcılığı, yeni mövzu axtarışları, dramaturgiyanın yaradıcılıq istiqamətləri, poeziyanın inkişaf mərhələsi, ədəbiyyatda bir sıra yeni yaradıcılıq axtarışları müəllifin təhlil bacarığı ilə oxucuya çatdırılır.

Azərbaycan ədəbiyyatının bir əsrlik mürəkkəb dövrünün elmi tədqiqini və təhlilini özündə əks etdirən 35 çap vərəqi həcmində bu əsər AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunub. Elə bu yerdəcə bir daha qeyd etmək istərdik ki, institutun elmi potensialının son dövrlərdə daha geniş axtarışlara girişməsi bu tipli fundamental tədqiqat nümunələrinin meydana çıxmasını şərtləndirməyə başlamışdır. Ədəbiyyat İnstitutunda yaranmış fəal iş atmosferi hər kəsin elmi işə münasibətində özünü göstərir. Digər tərəfdən Ədəbiyyat İnstitutunda ərsəyə gələn əsərlərin elmi redaktorları, rəyçiləri obyektiv olaraq, həmin sahəni mükəmməl bilən alimlər olurlar. Professor Bədirxan Əhmədovun haqqında bəhs etdiyimiz kitabın elmi redaktoru vəzifəsini XIX və XX əsr Azərbaycan ədəbi mühitinin bir sıra mərhələ və aspektlərini ciddi tədqiqatlar süzgəcindən keçirmiş akademik İsa Həbibbəyli öz üzərinə götürmüşdür.

Kitabın rəyçiləri - AMEA-nın müxbir üzvü, professor Muxtar İmanovu və filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Tehran Mustafayevi nəinki elmi ictimaiyyət, bütövlükdə Azərbaycan ədəbi-ictimai mühiti istedadlı alimlər kimi yaxından tanıyır. Bizcə “XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı: mərhələlər, istiqamətlər, problemlər” kimi fundamental bir əsər təkcə onun müəllifinin - professor, istedadlı ədəbiyyatşünas alim Bədirxan Əhmədovun deyil, bütövlükdə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun uğuru kimi qiymətləndirilməlidir.

Şamil VƏLİYEV

filologiya üzrə elmlər doktoru, professor

Cahangir MƏMMƏDLİ

filologiya üzrə elmlər doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2015.- 18 aprel.- S.24-25