Eşitdiyim və gördüyüm Yaponiya...

Yol qeydləri

KİTAKYUŞU - xoşbəxtliyi bölüşmək bizim yolumuzdur!

(əvvəli ötən şənbə sayımızda)

“Bir sonsuz kəmər kimi,

Qarlı düzəngah boyu

Uzanır çay, uzanır...”

Bantyo

Hər yeri yaşıllıqlara qərq olmuş, saçaq-saçaq gülü, çiçəyi göz qamaşdıran, gen-geniş küçələri adama gəl-gəl deyən, iqtisadi cəhətdən çox inkişaf etmiş Kitakyuşuda hər şeydən daha çox diqqətimi cəlb edən, yaddaşıma həkk olunan ingilisdilli “Aksiya” adlı şəhər qəzetinin başlığındakı çağırış - şüar oldu: “Ölkənin inkişafı üçün xoşbəxtliyi bölüşmək bizim yolumuzdur!”

Bu, əslində hər bir yaponun həyatının məqsədi və amalıdır.

Yaponiyanın Küsü adasında yerləşən müasir cənub şəhəri Kitakyuşu Tokiodan sonra tanış olduğumuz beşinci şəhər oldu. Paytaxtdan 900 km məsafədə yerləşən şəhərə qeyd etdiyim kimi, Kiotodan sürət qatarı ilə gəldik. Bir milyon nəfərə yaxın əhalisi olan bu şəhərin təməli 1963-cü ildə qoyulub.

Beş kiçik şəhərin birləşməsindən yaranmış Kitakyuşu hazırda Küsü adasının sənaye mərkəzi, həm də adanı Hansu adası ilə birləşdirən əsas körpüdür.

İqtisadiyyatı - xüsusilə metallurgiya, naviqasiya sistemləri, elm və texnologiya, bir də təkrar istehsaldan ibarətdir.

Samurayların vətəni Kioto olsa da, Kitakyuşu da samuraylar şəhəri sayılır. İti, çox kəsici samuray qılıncları tarixən bu şəhərdə hazırlanıb. Bu ənənə elə indi də davam edir. Bir əsgəri xidmət kimi Samuraylar XIX əsrdən tarix səhnəsindən getsə də, o ənənəni yaşadan tək-tük cəngavər üçün samuray qılıncları hələ də bu şəhərdə hazırlanır (şəhər meriyasının məmurlarından biri bunu fərdi söhbətimiz zamanı mənə təşəxxüslə söylədi).

Monqol hökmdarı Xubilay xanın 1274-1281-ci illərdə güclü ordu ilə yapon adalarına mərhələlərlə bir neçə dəfə yürüşlər etdiyi tarixdən də məlumdur. Bu gün bir çox dillərdə elə ilkin anlamında - cəsarət, qoçaqlıq, amalı uğrunda qurban gedib ölmək mənasında işlənən çox sayda sözlər vardır ki, kökü yaponlardan gəlmədir. Elə “kamikadze” sözü kimi.

“Kamikadze” - dünyanın hər yerində, bütün dillərdə öz adı ilə olduğu kimi çağrılan bir sözüdür.

Şəraitdən məharətlə faydalanan Hüseyn Mövsümov bu dəfə də, necə deyərlər, geniş mütaliəyə malik olduğunu bir daha nümayiş etdirdi. Xalq yazıçısı Anarın “Gürcü familiyası” hekayəsini yada saldı. Bu hekayə əsasında çəkilmiş, tamaşaçıların maraqla baxdığı “Gün keçdi” filmini xatırlatdı. Bu filmdəki epizodlardan birində İkinci Dünya müharibəsində düşmənlə tarana gedən yapon təyyarəçilərindən bəhs edilir. Bu təyyarəçi - kamikadzelər ölümləri hesabına düşmən gəmilərini məhv edirlər.

Mərdlik, qəhrəmanlıq bizim xalqımızın da ruhundadır.

Məmləkətimizdə də zaman-zaman “bir qaşıq qanından qorxmayıb” ölümün gözünə dik baxan vətən qeyrətli igid ərənlərimiz çox olub.

Bütün bunları düşünə-düşünə Kitakyuşuda kamikadze haqqında tarix səhifələrində yazılanları xatırladım...

...Deyirlər, Monqol xaqanı Xubilay xanın sarayına bir elçi gəlir. Elçi söyləyir ki, açıq dənizdə olan adalardan gəlmişdir. Həmin adalar olduqca böyükdür.

Elçinin bu söhbətlərindən sonra Xubilay xan adalara iki sərkərdə göndərir. Sərkərdələr öz qoşunları ilə küknar ağacından düzəldilmiş gəmilərə minərək adalara üzürlər. Gəmilərin dalınca qayıqlar şütüyür.

Səmt küləyi əsdiyindən gəmilər rahatca sahilə çatır. Qoşun quruya çıxır, sahilləri zəbt edib şəhərlərə yaxınlaşırlar. Lakin bu zaman xoşagəlməz bir hal baş verir. Sərkərdələr bir-birinin paxıllığını çəkib küsüşürlər.

Elə bu ərəfədə şimal küləyi əsib “qan-qan” deməyə başlayır. Qoşun getmək məqamının yetişdiyini düşünüb gəmilərə doluşur. Qasırğa gəmiləri qabağına qatıb sahillərə çırparaq darmadağın edir. Bu yürüşdə 22 min monqol döyüşçüsünün okean sularında batıb qərq olduğu deyilir.

Bu əhvalatı, Xubilay xanın gəmilərinin Küsü adalarına gəlişini yapon təzkirəçiləri də təsdiq edirlər. “Tufan qalxdı, monqol gəmilərinin hamısı suda qərq oldu”. Yapon təzkirəçiləri bu nicat tufanını “kamikadze”, yəni “Allahların tufanı” adlandırır və bu söz bu gün də elə öz anlamında işlənir - dibindən, kökündən məhv, tarmar edilib yox olmaq...

Monqolların Yaponiyaya birinci yürüşünün ilk ünvanı Küsü adalarına olmuş, bu məşhur “qırğın”da adanı əhatə edən yapon dənizində baş vermiş, alt qatında bir qədər də vahimə” gizlənən “kamikadze” sözü də ilk dəfə bu gün qədəm basdığımız bu ərazilərdə səslənmişdir.

lll

Ölkənin bu cənub şəhərinə hündür nahar vaxtı, saat 11 radələrində yetişdik və bütün günü, nahar yeməyini çıxmaq şərti ilə, demək olar ki, fasiləsiz çalışdıq.

Bizi dəmir yol vağzalında şəhər merinin xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri və bir neçə digər rəsmi şəxslər qarşıladı.

Yaponiyanın dörd “ağıllı şəhər” adlanan layihəsi vardır. Onlardan biri də Kitakyuşudur. “Ağıllı şəhər” layihəsinin mahiyyəti yeni texnologiyaların tətbiqi, hədəfi isə qənaət və sərfəlilikdir.

Elə Küsü adasında yerləşən Kitakyuşu şəhərinə səfərimizin məqsədi “Ağıllı şəhər” layihəsi çərçivəsində ətraf mühitin mühafizəsi, inkişafı və təhlükəsizlik sahəsində əldə edilmiş təcrübəni öyrənmək, regionlararası qarşılıqlı əlaqələr qurmaq idi.

İlk tədbirimiz şəhər meriyasında rəhbərliklə görüşlə başladı. Görüşdə merin müavini (Ezoe Haruyuki), şəhər planlaşdırma və ətraf mühiti mühafizə baş idarələrinin rəhbərləri, bir neçə başqa məmur da iştirak edirdilər.

Mer Kenci Kitahaşi şəhərin planlaşdırılması, ekoloji təmizlik infrastrukturunun təşkili barədə əldə etdikləri təcrübədən danışdı. Ölkəmizdən də söz açdı. Dediklərindən məlum olurdu ki, mer Azərbaycanda gedən sürətli inkişafdan xəbərdardır. Həm də bu toplantıya önəm verərək qabaqcadan xeyli bilgi də əldə edib. Hətta ölkəmizin yerləşdiyi coğrafi mövqedən belə məlumatlıdır.

Nümayəndə heyətimizin rəhbəri Hüseyn Mövsümov ölkəmizin öz dövlət müstəqilliyinə yenidən qovuşmasından sonra sürətli iqtisadi yüksəlişini şərtləndirən amillər sırasında “Bakı ağ şəhər” layihəsindən də bəhs etdi. O, bu səfərimizdə Yaponiyanın ən uzaq cənub hissəsində yerləşən bir şəhəri proqramımıza daxil edilməsinə təşəbbüsümüzü həm də Kitakyuşunun bizim “Ağ şəhər”ə oxşar dörd “Ağıllı şəhər” layihəsinin iştirakçılarından biri olması və bu layihəyə ölkəmizdə də maraq göstərildiyi ilə izah etdi.

lll

Görüşdə Bakının Xətai rayon icra hakimiyyətinin başçısı Razim Məmmədov rəhbərlik etdiyi rayonun tarixi, coğrafi mövqeyi, daxil olduğu Bakı şəhərinin mədəni sosial həyatındakı rolu və yeri, sosial-iqtisadi vəziyyəti haqqında əhatəli və geniş məlumat verdi.

Abşeron yarımadasında Bakının 12 rayonundan biri olan bu yaşayış məskəninin əsası 1904-cü ildə qoyulub. İlk vaxtlar buralar “Zavodski” adlanıb. Rayonda Nobel qardaşlarının ev muzeyi vardır. 1990-cı ildən rayon məmləkətimizdə intişar tapmış Səfəvilər dövlətinin qurucusu Xətainin adını daşıyır.

Razim müəllim rəhbərlik etdiyi Xətai rayonunun da daxil olduğu, dünyanın ilkin neft sənayesinin mərkəzlərindən biri - paytaxtımız Bakı şəhəri, onun keçmiş şöhrəti və bugünkü əzəməti barədə də məlumat verdi.

İlk neft hasilatının tarixi mirası və uzaq keçmişin şəhərsalma ənənələrinin nümunəsi olan “Qara şəhər” 19-cu əsrin sonunda, Bakının şərq hissəsində binə bağladığını, sonradan “qara qızılın” emal olunması, saxlanılması və nəql edilməsi sahəsində buraların şöhrətlənərək yüz ildən artıq bir müddətdə neft sənayesində, onun inkişafında mühüm rol oynadığından söz açdı.

Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər planı” çərçivəsində köhnəlmiş sənaye obyektlərinin şəhərin hüdudlarından kənara çıxarılması, çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi və sahilyanı bulvarın abadlaşdırılması işləri həyata keçirilməsi barədə ətraflı söz açdı.

İnşası davam edən “Ağ şəhər” layihəsi paytaxtın mərkəzinin şərq hissəsində, dinamik inkişafda olan şəhər infrastrukturu ilə əhatə olunmuş 221 hektar ərazidə yeni təyinatlı şəhər kimi canlanan və investisiyalar üçün ən cəlbedici imkanlara malik olan məkana çevrildiyindən də fakt və dəlillər gətirdi.

Bu layihənin reallaşdırılması ilə “Qara şəhər”in sənaye siması keçmişdə qalacaq, öz yerini Ağ Şəhər adlı harmoniya və rahatlıq məkanına verərək, təkrarolunmaz cizgiləri ilə regionda lider olan Bakı şəhərinin yeni müasir mərkəzinə çevriləcəyindən şəstlə danışdı. Kitakyuşuli həmkarlarını 2015-ci ilin yayında ilk Avropa Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edəcək, elə bu “gündoğar” ölkənin nəhəng şəhərləri kimi qədimliyin və müasirliyin harmoniyasında dünyanın bugünkü mənzərəsindən boy verən vətənimizi görməyə, qonaq gəlməyə dəvət elədi.

Razim müəllim Xətai rayonunun Türkiyənin və Belarusun Lesno rayonları ilə qardaşlaşdığını da qeyd etdi.

Razim Məmmədov paytaxtın Xətai rayonu ilə Yaponiyanın Kitakyuşu şəhəri arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında imzalanması nəzərdə tutulan niyyət protokolunun mətnini mer Kenci Kitahaşiyə təqdim etdi. Həmçinin ölkəmizin mədəni-tarixi həyatını özündə əks etdirən hədiyyələrlə bərabər Ağ şəhər layihəsinin eskizini, rayondakı Xocalı qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış “Ana harayı” və digər məlumat xarakterli nəşr nümunələrini, albom və bukletləri təqdim etdi.

Oxşar layihələr, “Qara şəhər”in Ağ şəhərə çevrilməsi” ideyası və onun belə sürətlə reallaşdırılması barədə söylənən faktlar ev sahiblərinin heyrətinə səbəb olmuşdu.

“ECO” şəhər layihəsi ilə tanışlıq da bu günün tədbirlərinə daxil idi.

Nakometo Narumi tədbirdə birinci çıxış etdi. O: “Bilirəm ki, şəhərsalma texnologiyası və şəhər ilə tanışlıqda maraqlanırsınız”, - deyə sözünə belə başladı.

Ətraf mühitlə bağlı yaxşı təcrübələri olduğunu, otuz ildir beynəlxalq ətraf mühitin mühafizəsi komitəsi ilə əməkdaşlıq etdiklərini söylədi. 3 il əvvəl yaşıllığa görə ölkələrinin dünyada lider olan 4 dövlətdən biri olduqlarını bildirdi.

Yaponlar bütün tədbirlərdə təqdim olan məlumatlara diqqətlə qulaq asırdılar. Bu toplantıda qarşı tərəfin onların təqdim etdikləri layihələr çox maraqlı idi və bizim də diqqətimizə səbəb oldu. Elə bu tədbirlərdə onu da öyrəndik ki, indiyədək 3 azərbaycanlı gənc mütəxəssis bu şəhərdə təcrübə keçib.

Suatokomenite-ekoloji proyekt mərkəzində də olduq. Bu gün təcrübəsi ilə tanış olmaq istədiyimiz şəhər ötən əsrin 60-cı illərində ölkənin ən çirkli şəhəri olub. Son 50 ildə isə o qədər inkişaf edib ki, dünyanın 4-cü yaşıl şəhərinə çevrilib. Kitakyuşunin indi dünyanın ən təmiz 4 şəhərindən biri olması təbii ki, sakinləri üçün qürurverici idi. Bunu biz demək olar ki, hər addımda hiss edirdik.

Şəhər meriyasının “Ağıllı şəhər” layihəsi mərkəzində seminar keçirildi. Burada yeni qurulan şəhərlərin ekologiyası layihələrindən söhbət açıldı.

Və bu tədbirdə, açığı seminar yorucu da olsa dörd məruzə dinlədik.

lll

“Yahata Royal Hotel”inin sonuncu mərtəbəsində, demək olar ki, bütöv şəhəri qucağına alan ətrafdakı gözəllikləri ilə baxanı heyrətləndirən açıq yaylada yerləşən otelin Chet Lusas restoranında nahar elədik. Naharda meriyanın 3 nümayəndəsi də bizimlə oturmuşdu. Naharı isə biz verirdik. O üç nəfər də öz evlərində, necə deyərlər, bizim hesabımıza o ki var yeyib-içdilər.

Burada fəhlələrin orta aylıq qazancı 3800 dollar, müəssisələrdən təqaüdə çıxanların alacaqları isə ayda 2000 dollardır. Məmurlardan bunları öyrənə bildik, öz alacaqları barədə isə sorğumuzu qulaqardına vurdular. Təkrar soruşmağın isə bu xalq üçün qəbuledilməz olduğunu bilirdik...

Şəhərdə həyata keçirilən hidrogen şəhərciyi layihəsi ilə də yerində, müəssisədə tanış olduq. Hidrogenlə işləyən (su ilə) və bu il satışa çıxarılacaq (yəqin ki, artıq çıxarılıb) avtomobillə və motosiklə baxdıq. Hidrogenlə işləyən soyuducu nümayiş üçün müəssisənin giriş qapısının ağzında qoyulmuşdu, hətta avtomaşını işə salmağa da, necə deyərlər qızırqanmadılar.

Elxan Usubov (Şəki) hidrogenlə işləyən maşını işə saldı, yanında sərnişin yerində oturan Şahin Məmmədovun (Ağcabədi) təklifi ilə hətta o maşını beş-on metr irəli-geri sürüb “keyfiyyətinə” də bələd oldu. Səfər yoldaşlarımın bu yeni icad edilən hidrogenlə işləyən maşının yan-yörəsinə fırlanıb ora-burasına xeyli baxdılar. Mənsə elə motosikletin yanında durdum, oradan uzağa getmədim.

Yaponiyada, ümumiyyətlə, heç nə atılmır. Burada tullantılardan məqsədyönlü, səmərəli istifadə olunur. Onlar təkrar emal edilir və emal edilmiş məhsuldan müxtəlif məmulatlar hazırlanır.

Belə bir müəssisədə də olduq. Zibillənmiş ərazilərə tullanmış plastik kütlədən yığılaraq yenidən emal edilmiş məmulatdan hazırlanan rəngbərəng qalstuklar da çox xoşumuza gəldi.

O üz, bu üzünə diqqətlə baxdığımız bu qalstukları sonra bizdən geri aldılar. Deyəsən, heyranlığımızı duymuşdular. Bəlkə də elə buna görə də: -”İstəsəniz pulunu verib ala bilərsiniz” deyə canıyananlıqla bir təklif də etdilər. Bizə öz pulumuzla ala biləcəyimiz bu qalstuklardan iki qəşənginisə nədənsə Razim müəllimə müftə-məsəlləm hədiyyə etdilər. (Hələ belə əhvalatlarla bağlı sözümün ardı da var...)

Bəli, beləcə Razim müəllim bugünkü bütün görüşlərdə öz aktivliyini qoruyub saxladı. Zibillənmiş ərazilər tullanmış plastik kütlədən yığılaraq yenidən emal edilmiş məmulatdan hazırlanan rəngbərəng qalstuklar da çox xoşumuza gəldi.

Bu şəhərdə istifadə edilmiş köhnə maşınlar sökülür, əridilir və yenidən yığılır. Biz o zavodda da olduq və görüşüb ayrılarkən Yoşhiro Muto Meriyanın ətraf mühiti mühafizə idarəsinin müdiri bizi zavodun həyətindən yola saldı.

lll

Kitakyuşu hidrogen şəhərciyi hidrogen ehtiyatları üzrə tədqiqat assosiasiyasının birgə layihəsi əsasında borular vasitəsilə hidrogen istehsalından faydalanan cəmiyyət modeli adlandırılıb. Stansiyada hidrogen birbaşa borular vasitəsilə ötürülür. Bu, Yaponiyada ilk, dünyada isə üçüncü stansiyadır. Stansiya 2009-cu ilin sentyabrından işə başlamışdır. Fukuoka profekturası tərəfindən maliyyələşdirilən bu stansiya Şərqin yanacaq bazası hesab edilir. Bu şəhərcik hidrogen məhsullarını yerli zavodlardan alır və bu enerjidən mülki, ticarət və ictimai binalarda istifadə edilir. Bu, dünyanın ilk hidrogen enerji stansiyasıdır. Və tam gücü ilə fəaliyyətini davam etdirir.

Hidrogen istehsalı ilə məşğul olan müəssisə gələn ildən hidrogenlə işləyən maşınları, motosiklləri və həm də elektrik qızdırıcı sistemləri satışa çıxaracaqdırlar.. Maşındakı mühərrik 3 hissədən ibarətdir. Ümumi çəkisi 10 kq-dır, bakın özü isə ağırdır.

lll

Günün daha bir tədbiri avtomobil tullantıları zavodunun iş prosesi ilə tanışlıq oldu.

Kitakyuşudakı təkrar emal müəssisəsində də olduq. Bu müəssisə 1901-ci ildən fəaliyyət göstərir. 2000 işçisi vardır. Müəssisənin utilizasiya mərkəzində köhnə maşınları qəbul edib təzələri istehsal edilir.

İş prosesini seyr etdik. Burada xırda bir qüsuru və ya hansısa bir hissəsi harasa azacıq toxunmuş maşınlar toplanıb. Müəssisədə belə maşınlar lap çox idi. Aydın oldu ki, təzə, lakin müəyyən hissəsi zədələnmiş maşınların gərəkli yerləri - qapıları, qolçaqları (krilo), kapotu və s. ehtiyat hissələri, motoru, radiatoru, qutusu və s. götürülür. Silinib salafan torbalarla üzlənir və müştərilərə, satışa təqdim olunur. Ehtiyat hissələr də eləcə. Maşının qalan hissələri isə xüsusi qurğularla preslənib təkrar emal kimi əridilərək istifadə üçün emal müəssisəsinə göndərilir.

Bu yaponların işi müsibətdi, vallah. Bu yazıqlar qanı qiymətinə bizim aldığımız və ya arzu edib ala bilmədiyimiz o maşınları azacıq əzəndə, bir yeri cüzi sürtüləndə, ya da hansısa mühərriki xarab olanda 400-500 dollar pul verib metalloma göndərirlər...

Yoldaşlarımızdan Ağcabədi rayon icra hakimiyyətinin başçısının “köhnə ehtiyat hissələri ilə yenisi arasında satışa çıxarılarkən qiymət fərqi olurmu” sualı belə cavablandırıldı ki, bəli, 50 faiz fərq olur.

Eləcə də digər bir sual - “əzilmiş qapı, damı əzilən yerləri bərpa olunan maşınları birbaşa ölkəmizdən olan müştəriləri varmı” sualına yenə şirkətin nümayəndəsi çox fikirləşmədən “bəzən razılaşma yolu ilə belə maşınlar da satılır” - deyə cavablandırıldı.

Düşündüm ki, bu işlənmiş, sökülüb yenidən qablaşdırılan o ehtiyat avadanlıqlar da, xırda bir hissəsi əzilib yenidən bərpa olunub satılan maşınlar da elə bizim malımızdır. İşbazlarımızın maşın bazarlarında satdıqları maşınların çoxu oralardan gəlir.

Qeyd: Belə bir zavodu Almaniyada da görmüşəm. Yəqin elə Koreyada da olar...

lll

Gündoğar ölkənin Küsü adasındakı uzaq cənub şəhərindən paytaxt Tokioya bütün səfər yoldaşlarının ürəyindən qatarla dönmək keçsə də, əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş proqram üzrə təyyarə ilə qayıdacağıq.

Proqram tərtibatçıları bu arzumuzu nəzərə almaq istəsələr də, qatarların hərəkət qrafiki ilə bizim iş qrafikimiz arasında zaman, vaxt baxımından uzun bir “pəncərə” yarandığından reallaşdırılması mümkün olmadı.

Maraqlı coğrafi relyefdə yerləşməsi baxımından elə 2006-cı ildə istifadəyə verilmiş Kitakyuşu hava limanından yola düşmək də maraqlı olacaq.

Kitakyuşu hava limanı dəniz suları qurudularaq salınmış süni adada inşa edilmişdir. Hava limanını şəhərlə uzun bir məsafədən okean sularının üzəri ilə birləşdirən körpünü adlayaraq uçuş meydanına gəldik. Hava limanı şəhərdən xeyli aralıdadır. Hava alanının okeanın qoynunda, süni ada salınaraq tikilməsinin bir səbəbi də təyyarələrin rahat enib-qalxması həm də bir tərəfi dağlara söykənmiş şəhərin başının üstündən çox vaxt asılı qalan dumandan qaçmaq olub. Bu şəhər də bizim cənub şəhəri, Talış dağlarının belində qərar tutmuş Lerik kimi dumanlı-çənlidir.

2006-cı ilin mart ayında şəhərdə istifadəyə verilmiş bu müasir yeni hava limanı bütün günü işləyir. Hava limanı tez-tez şəhərin üstünü bürüyən dumandan və nəhəng istehsal müəssisələrinin hay-küyündən qorunmaq, təyyarələrin təhlükəsizlik baxımından rahat enib-qalxmasını nəzərə alaraq dənizdə süni yaradılan adada inşa edilib.

Hava limanından şəhərə metro, avtobus və taksi ilə də gedib-gəlmək mümkündür.

Biz isə neçə gündür dabanqırma ardımızca gəlib yetişən tanış yapon sürücümüzün idarə etdiyi, çöl divarlarına Azərbaycan bayrağının təsviri nəqş olunmuş avtobusla gəldik. Bu beynəlxalq hava limanından paytaxt Tokio və Naqoya şəhərləri ilə yanaşı Şanxaya da uçuşlar reallaşır.

Hazırda şəhərlə aeroport arasında yüksək sürətli qatarların hərəkəti üçün dəmiryolunun tikintisi gedir.

Kitakyuşuya şəhər dəmir yolunda iki nəhəng tunel var. Onlardan biri - dünyada ən uzun, 990 metrlik tunel haqqında bəhs etmişdim. Dünyada ən uzun - 990 metr uzunluğunda, 34 metr hündürlükdə olan asma körpü haqqında da eləcə.

Səfərimizin sonuna doğru daha bir yol macərasını Ksakyuşudan Tokioya uçan təyyarədə yaşadıq.

Ancaq bu macəra o qədər də əyləncəli deyildi. Düzdür, iş vahimələnməyə gəlib çatmadı, lakin çata da bilərdi.

Yaponiyada ilin bütün fəsilləri öz vaxtında, vədəsində gəlib-gedir. Musson yağışlarının da daha çox yağdığı yay fəsli, xüsusən iyun ayı yağıntılı dövr sayılır. Səfərimizin birinci ongünlüyə təsadüf etdiyi iyun ayında biz də bir neçə dəfə belə yağışa düşdük. Kitakyuşudan təyyarə ilə Tokioya uçanda şiddətli yağış və şimşək çaxması ucbatından təyyarəmiz nəzərdə tutulduğu vaxtda yerə enə bilmədi, daha bir saat səmada, təyyarədə dövrə vurası olduq.

Təyyarə bələdçiləri, uçuş heyəti olduqca soyuqqanlı görünsələr də, əslində bu o qədər də əyləncəli deyil, xətalı bir macəra idi. Şiddətli yağış və güclü şimşək çaxması səbəbindən uçağımız yerə enə bilmirdi.

Hamı nə baş verdiyini bilsə də, kimsə narahatlığını büruzə verib dilə gətirmək istəmirdi.

Qəribədir. O anlarda, çox illər əvvəl yazdığım bir şeirim yadıma düşmüşdü və pıçıltıyla özüm üçün oxuyurdum:

Əgər cismim qismət olsa torpağa,

Apar, haqqım çatan yerdə dəfn elə.

Qürbət eldə darıxaram, elimin

Yolu, izi ötən yerdə dəfn elə...

Sevindik Hətəmovun (Yardımlı), demə, diqqəti məndəymiş. Təyyarədən enəndən sonra küçədə talvarın altında bizdəki kimi leysansayağı tökən yağışdan daldalanaraq, bizi aparmağa gələn maşının durduğumuz yerə yaxınlaşmasını gözləyirdik.

Sevindik müəllim özünəməxsus ifadəli, gülümsər çöhrəsinə bir az da şuxluq qatıb:

-Təyyarədə dodağının altında nəsə pıçıldayırdın, elə bil dua edirdin? Bəlkə şeir oxuyurdun? - deyə soruşdu və elə o təbəssümlə də üzümə baxıb cavabımı gözlədi.

Mən zarafatla:

- Kəlmeyi-şəhadət, filan demirdim, düz tapmısız, həqiqətən, şeir oxuyurdum, - dedim və həmin şeirin başqa bir bəndini yoldaşlıqda, qarşılıqlı münasibət saxlamaqda son dərəcə diqqətli və səmimi olan dostuma ucadan oxudum.

Tikan olub öz yurdumda bitim mən,

Əlim çatsın, kol-kosunu tutum mən,

Qoyma qürbət türbələrdə itim mən,

Doğmalarım yatan yerdə dəfn elə.

Sevindik müəllim indi bir qədər qayğılanmışdı - yəni, bu, kəlmeyi-şəhadətdən betər oldu ki.

- Elə yerdə gərək bir qədər nikbin şeylər haqqında düşünəsən, - dedi, sonra da əlavə etdi. - Amma şeir əla şeirdir.

Bu, təyyarə macərasının, şükürlər ki, sonu salamatçılıqla başa çatdı və nədənsə bir neçə il bundan qabaq başıma gələn bir əhvalat yadıma düşdü.

...Bakı-Minvod reysi ilə uçan təyyarəyə minik vaxtında başladı. Sərnişinlər yerbəyer olandan sonra mühərrikləri çoxdan işə salınmış təyyarənin bələdçisi uçuşun komanda heyətini elan etdikdən sonra “kəmərlərinizi bağlayın” və s. təhlükəsizlik tədbirləri barədə məlumat verəndən sonra uçaq yerindən tərpəndi. Uçuş zolağına tərəf (havaya qalxmaq üçün) istiqamət götürdü. Əvvəlcə sürətlə, tədricən isə sürəti azaltmaqla hərəkət elədi. 15-20 dəqiqə ərzində beləcə yavaş-yavaş irəliləyən təyyarə uçuş zolağının start xəttinə az qalmış çevrə vuraraq dayanacaq tərəfə, geriyə dönüb dayandı. Hava alanının xüsusi geyimli xidmət heyəti sol qanadın altından təyyarəyə yaxınlaşdılar. Bələdçilər:

- Görünür, texniki nasazlıq var, indicə aradan qaldırarlar, - deyə arxayın-arxayın sərnişinlərə məlumat verirdilər. Bir on-on beş dəqiqə də beləcə keçdi. Sonradan elə o təyyarə bələdçilərinin dediklərindən məlum oldu ki, bu texniki qüsur elə də tez düzələn deyil və uçuşun 90 nəfərlik sərnişininə yerə enmək işarəsi verildi. Təyyarədən enirdik. Sərnişinlərin: “Azı daha bir saat gözləyəcəyik”, “xeyli çəkəcək” gileyləri qulağıma çatırdı. “Allaha şükür, yaxşı qutardıq! - deyən isə yox idi. Və yaxşı tanıdığım bir məmur isə təyyarədəki texniki qüsur ucbatından uçuşun təxirə salınması və bu səbəbdən də başqa bir təyyarə ilə uçacağımızla bağlı üzrxahlıq edən hava limanı işçilərinə hayqırıb iradlarını bildirir, onları hiddətlə yamanlayıb, “bir neçə ay əvvəl də filan şəhərə uçanda” bu səhnəni yaşadıqlarını xatırladıb coşurdu. Onda düşünürdüm ki, bu adam səmada partlayıb yox olmaq təhlükəsindən sovuşduğumuzdan şükr etmək əvəzinə, niyə bu qədər “gileylidir”? Birdən təyyarənin texniki qüsuru səmaya qalxandan sonra özünü göstərəydi, bəs onda?..

(Ardı var)

Novruz Nəcəfoğlu

525-ci qəzet.- 2015.- 18 aprel.- S.18-19