XX yüzil ədəbiyyat tariximizə yeni elmi baxış

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu 2014-cü ilin növbəti elmi nəşrinin təqdimatını keçirib.

Bu yeni elmi nəşr AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi katibi, ədəbiyyatşünas alim, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Bədirxan Əhmədovun "Elm və təhsil" nəşriyyatında yenicə çapdan çıxmış "XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı: mərhələlər, istiqamətlər, problemlər" monoqrafiyasıdır. Nəşrin elmi redaktoru AMEA-nın vitse-prezidenti, Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli, elmi rəyçiləri isə AMEA-nın müxbir üzvü Muxtar İmanov və filologiya elmləri doktoru, professor Tehran Mustafayevdir.

"XX yüzil Azərbaycan ədəbiyyatı: mərhələlər, istiqamətlər, problemlər" monoqrafiyası Azərbaycan ədəbiyyatının XX əsrə aid zəngin irsini tədqiq edir. XX yüzilin əvvəllərində ictimai idealların ədəbi-bədii düşüncədə inikasi, ictimai-siyasi publisistikanın mətbuatda əks etdirilməsi ədəbi düşüncədə yeni bir mərhələnin əsasını qoyub. Nəşrdə XX yüzil ədəbiyyatının mərhələ və problemlərinin təhlilinə əsas diqqət yetirilməsi də öz başlanğıcını məhz bu yeni mərhələdən götürür.

Tədqiqatda Azərbaycan ədəbiyyatının milli hərəkat dövrü və onun realizm, romantizm, maarifçi realizm, Cümhuriyyət ədəbiyyatı, sosrealizm və 60-cı illər mərhələləri, ədəbi prosesin xarakteri, nəsr, poeziya, dramaturgiyanın inkişaf yolları, eləcədə repressiyanın genezisi, mühacirət və legion ədəbiyyatı və s. problemlər çağdaş meyarlarla araşdırma obyekti seçilib. Monoqrafiyada yüzilin ədəbi prosesinə, mərhələ və problem təsnifatına elmi, nəzəri, konseptual baxış ifadə olunur. Bu elmi-nəzəri qənaətlər yeni tədqiqat işlərinin yazılmasında yardımçı olduğu kimi, universitet müəllimləri, magistr və tələbələri tərəfindən də istifadə edilə bilər.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Elektron akt zalında keçirilən təqdimat mərasimi Azərbaycanın müstəqillik dövrünün müasir ədəbiyyatşünaslıq elmimizə gətirdiyi yeniləşmə, uğurlu elmi nətəcələr əldə etmək uğrunda göstərilən ciddi səylərdən xəbər verir. Mərasimi giriş sözü ilə açan AMEA-nın vitse-prezidenti, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli ədəbiyyatın dövrləşdirilməsi baxımından XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbiyyatı mərhələsinin hüdudlarının müəyyənləşdirilməsi məsələsinin əhəmiyyətini və bu mərhələyə yenidən diqqət yetirilməsinin zəruriliyini bir daha qeyd edib: "...XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbiyyatı anlayışı XIX əsrin axırlarından başlanan tənqidi-realist meyillərin qanunauyğun məntiqi davamı olub, keçən yüzilliyin əvvəllərində xüsusi böyük inkişaf dövrünü yaşayan və nəhayət, 1937-ci ilin repressiyaları ilə tamamlanan konkret bir prosesi ifadə edir. Daha dərindən diqqət yetirilərsə, əslində, proses 1953-cü ilə - Stalinin vəfatına qədər müəyyən səviyyədə davam etmişdir".

Akademik bildirib ki, monoqrafiyada dövrün ictimai-siyasi, tarixi, ədəbi şəraiti obyektiv olaraq araşdırılır, ayrı-ayrı mərhələlərin xüsusiyyətləri aydınlaşdırılır və bu dövründə də məhsullarına yeni baxış ifadə edilir. Bir tərəfdən ədəbi prosesdə baş verən hadisələr müqayisəli faktlar müstəvisində təhlil edilərək tədqiqatçı münasibəti bildirilir.

Digər tərəfdən ədəbiyyat tariximizdə özünəməxsus mövqeyi olan yazıçı, şair və dramaturqların ədəbi prosesə təsir qüvvəsini, dərəcəsini əks etdirən əsərlər geniş təhlil edilir. Bu halda kitab müəllifi problemə kompleks yanaşaraq ədəbi şəxsiyyətlərin tərcümeyi-hal materiallarını da diqqət mərkəzinə çəkir. Çünki akademik İsa Həbibbəylinin yazdığı kimi, "Ədəbi şəxsiyyətlərin tərcümeyi-halı yalnız vərəqələrdəki göstəricilərlə müəyyənləşdirilməməlidir. Sənətkarların uzun illər boyu uğrunda mübarizə apardıqları böyük ideallarda digər adamlardan fərqli olaraq onların tərcümeyi-hal dünyasına daxil olur. Hətta sənətkarların amal və idealları arasında ciddi fərqlər onların özünəməxsus, bənzərsiz ədəbi portretinin yaradılmasında mühüm əhəmiyyətə malik olur. Görkəmli romantik şair Abbas Səhhət də "məsləkim tərcümeyi-halımdır" dedikdə həm də bunu nəzərdə tutmuşdur".

Filologiya elmləri doktoru, professor Şirindil Alışanlı məruzə ilə çıxış edərək bildirib ki, professor Bədirxan Əhmədov "XX əsrin ədəbi-elmi mənzərəsini yaratmağa" nail olub.

Təqdimat mərasimində Milli Məclisin deputatı, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov, AMEA Humanitar Elmlər Bölməsinin akademik-katibi, akademik Teymur Kərimli, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi Rəşad Məcid, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov, filologiya elmləri doktorları, professorlar Cahangir Məmmədli, Məmməd Əliyev, Məhərrəm Qasımlı, Himalay Qasımov, Qəzənfər Paşayev, Kamran Əliyev, Alxan Məmmədov, Nizami Məmmədov, Tahirə Məmməd, Vaqif Yusifli və başqaları çıxış ediblər.

Müəllifin sözü ilə desək: "XX yüzil başa çatıb, artıq sosrealizm rəsmən öz ömrünü başa vursa da, ədəbi, bədii düşüncənin öyrənilməsi davam edir..." Altı fəsildən ibarət olan monoqrafiya sözün yaxşı mənasında Azərbaycan ədəbiyyatında yeni hadisəyə çevrildi.

Monoqrafiyanın təqdimat mərasimi professor Bədirxan Əhmədovun 60 illik yubiley günü keçirilib. Ədəbiyyatşünas alim öz yubileyini elmi nailiyyəti ilə yaddaqalan edib. Biz də 60 illik yubileyi və yeni kitabının işıq üzü görməsi münasibətilə professor Bədirxan Əhmədovu ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı, yeni uğurlar arzulayırıq.

Sona İBRAHİMOVA

AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu "Elmi informasiya və tərcümə" şöbəsinin əməkdaşı

525-ci qəzet.- 2015.- 23 aprel.- S.7