Hər günü mənalı və dəyərli olan arxeoloq-tarixçi ömrü

 

 Yaddaşı boydadır insan,

Tarixi boydadır ölkə”.

 

Rəhman Babaxanlı

 

İnsan bir ömürdə öz üzərinə qədər ağır yük götürə bilər!? Qasım müəllim ən ağırını götürüb: tariximizi, arxeologiyamızı, etnoqrafiyamızı, bütövlükdə mədəniyyət tariximizi, zəngin tarixi mənəvi dünyamızı dərindən öyrənməyi, yorulmadan təbliğ etməyi. Bu sahələrin cəm şəkildə yaxşı bilicisidir. O, bir-iki ilin, onilliyin, beşilliyin, zavod-fabrikin, dövlətçilik tariximizdə hansısa bir qısa konkret dövrün tarixçisi deyil, Azərbaycanın minilliklərlə tarixini, özü incəliklərinə qədər, bilən bu tarixi dünya miqyasında təqdim edən alimdir. Azərbaycan tarixinin bütün dövrləri haqqında sanballı elmi fikir söyləməyə qadir olan bu ziyalımızın bilik çalışmalarının kökündə isə ölkəmizə, dövlətimizə, türk dünyamıza böyük sevgisi dayanır.

 

AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutununQarabağ tarixişöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru Qasım Hacıyevin tarixçi kimi fəaliyyəti arxeologiyadan başlanır. O, peşəkar arxeoloq-tarixçidir. Qasım Hacıyevin elmi fikir mülahizələri arxeoloq-tarixçi olduğuna görə daha kəsərlidir.

 

O, şəhər tarixinin öyrənilməsi üzrə ixtisaslaşıb. Şəhər tarixi üzrə gözəl tədqiqatçıdır. Şabran, Şamaxı, Şəmkir, Gədəbəy, Gəncə digər şəhərlərimizin tarixi haqqında əsərlər yazıb, ən müxtəlif dövrlər üzrə müvafiq tarixi paralellər göstərib.  

 

İlk dəfə Şabran şəhərinin sənətkarlıq tarixinə dair tədqiqat aparıb, namizədlik dissertasiyası müdafiə edib, sonra Bərdə şəhərinin b.e.ə. IV əsrdən - b.e. XIX əsrinədək (2300 illik!)  coğrafi-siyasi, iqtisadi, ictimai mədəni  tarixini tədqiq edib, dissertasiya müdafiə edərək elmlər doktoru alimlik dərəcəsinə layiq görülüb.

 

Qasım Hacıyev Qarabağın ən qədim dövrdən son dövrlərədək olan maddi mənəvi mədəniyyət tarixini dərindən tədqiq edib. Qarabağ tarixini ümumi təhsilimizə Qasım müəllimin gətirdiyini desəm, güman edirəm, yanılmaram.

 

Qarabağın tarixini saxtalaşdıran, mədəniyyət ənənəsini özününküləşdirməklə milli mədəniyyət abidələrimizə sahib çıxmağa çalışan bədxah qonşuların (xüsusilə ermənilərin) böhtanlar uydurduğu, cəfəng tarix yaratdığı bir zamanda ölkəmizin bu dilbər guşəsinin qədim zəngin mədəniyyətinin hərtərəfli öyrənilməsi, eyni zamanda Azərbaycanın qədim tarixə böyük ənənəyə malik Qarabağ regionunun maddi mədəni irsini dünya ictimaiyyətinə obyektiv şəkildə çatdırılması onun yaradıcılığında əsas yer tutur.

 

Rəhbərlik etdiyiQarabağ tarixişöbəsinin başlıca tədqiqat istiqamətini XIX əsr-XXI əsrin əvvəlində Azərbaycan Respublikasının Qarabağ regionunun siyasi, sosial-iqtisadi, mədəniyyət tarixi təşkil edir. Bu tədqiqatlarda XIX əsrin I yarısında Rusiya imperiyası tərəfindən ermənilərin Şimali Azərbaycanın Qarabağ regionu ərazilərinə köçürülməsi bu siyasətin Azərbaycan xalqı üçün törətdiyi fəlakətlərin nəticələri, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişənin yaranması, mahiyyəti, Azərbaycan hökumətinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərinin azad edilməsi istiqamətində yürütdüyü xarici siyasət digər məsələlər ön planda dayanır.

 

Qasım Hacıyevin tədqiqatlarında dünya şöhrətli siyasi xadim, Azərbaycanın dövlətçilik tarixində xüsusi yeri olan Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətinə rəhbərliyi dövründə ölkəmizə qarşı yönəlmiş əsassız ərazi iddialarının, erməni separatizminin qarşısının alınmasının, Qarabağ müharibəsinin dayandırılmasının, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində apardığı məqsədyönlü siyasətinin əks etdirilməsi mühüm yer tutur.

 

Qasım Hacıyev 7 monoqrafiya, 100-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir. Bakı, Dərbənd, Tbilisi, Moskva, Sankt-Peterburq, Novosibirsk, Kemerovo, Saxalin, Ankara, Van, Ərzurum, Tehran, Təbriz, Hələb, Girasun s. şəhərlərdə keçirilən elmi konfranslarda çıxışlar etmiş, arxeoloji qazıntıların iştirakçısı olub.

 

Qasım Hacıyevin elmi fəaliyyəti haqqında oxucularda müəyyən qədər dolğun təsəvvür yaratmaq haqqında dediyim sözlərdə əsassız görünməmək üçün onun əsərlərindən daha bir neçəsini qeyd etmək istərdim: “Qarabağın maddi mənəvi mədəniyyəti” (Azərbaycan, ingilis, fransız dillərində); “Vladimir KazimirovunQarabağa sülharzusu əsl niyyəti”; “Qarabağlı hərbçilər (Çar AXC ordusunun zabitləri)”; “Erməniliyin növbəti absurd teatrı tamaşası tarixi həqiqətlər. Akademik Ramiz Mehdiyevin “Gorus-2010: absurd teatrı mövsümüəsərini oxuyarkən”; “İrevanskiyakademiçeskiy” ... tap sezona Qorisskoqo teatra absurda S.Sarkisəna”; “Heydər Əliyevin Dağlıq Qarabağa erməni iddialarına qarşı  mübarizəsi”...

 

Qasım Hacıyev Azərbaycan tarixinin bütün dövrləri üzrə tutarlı fikir söyləməyə qabil alimimizdir. Onun yaddaşı ölkəmiz tariximiz  boydadır.

 

Mən Qasım müəllimin qələmindən çıxan bütün yazıları həvəslə oxumuşam. Həmişə qürur duymuşam. Tariximizlə , alimimizlə . Tariximizə , alimimizə eşq olsun!

 

Sədi NURİYEV

Filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü

525-ci qəzet.- 2015.- 22 avqust.- S.19.