Şəxsiyyət və
yazıçı ünvanı
UNUDULMAZ ƏDİBİMİZ ƏLİBALA HACIZADƏNİN 80 İLLİYİNƏ
(Əvvəli ötən sayımızda)
Müəllifinə böyük şöhrət qazandıran
trilogiyası ilə oxucuların sevimlisinə çevrilmiş Əlibala
Hacızadə "Mən
sözlərimin içində
yaşayıram" xatirə-məqaləsində
bu haqda yazırdı: "İtkin
gəlin" roman-trilogiyasının
belə geniş şöhrət tapmasında
dahi şəxsiyyət,
ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin
dostu və təbliğatçısı Heydər
Əlirza oğlu Əliyevin böyük köməyi olmuşdur. Yaşlı nəslin yadındadır ki, Heydər Əliyev o zaman pambıq yığımı
mövsümlərində böyük
bir qrupla rayonlara gedir, zona müşavirələri
keçirirdi. 1980-ci ildə
yayın qızmar günlərindən birində
Saatlı rayonunda hansısa kolxozun briqadasına gedir, qızları başına
yığır, onlara
bu ağır zəhmətləri üçün
təşəkkür edir
və sonra soruşur:
- Bəlkə sizin nəyəsə ehtiyacınız
var, maşına, mebelə... utanmayın, deyin...
Pambıqçı qızlardan biri utana-utana qabağa çıxıb:
- Heydər müəllim, çox sağ olun. Bizim heç
nəyə ehtiyacımız
yoxdur, hər şeyimiz var, - deyir, - ancaq bir xahiş eləmək istəyirik...
Bu yaxınlarda "İtkin gəlin" kitabı çap olunub. Ondan bizim kəndə
bircə nüsxə gəlib çıxıb.
Qızlarımız onu oxumaq üçün növbəyə
durublar. Əgər
mümkünsə, deyin,
o kitabdan bir az çox
buraxsınlar, biz də
oxuya bilək.
...Deyirlər, şahların
sözü sözlərin
şahıdır. O söhbətdən
sonra "İtkin gəlin" iki dəfə də hərəsi yüz min tirajla çap olundu və satıldı".
Romanın təkrar nəşr olunan çoxsaylı nüsxələrindən Cəlilabada
da göndərildi və tezliklə oxucular tərəfindən
alındı. Mən həmin vaxtlar
"Yeni gün"
rayon qəzetinin redaktoru
işləyirdim. Müəllifi rayona dəvət etdik. O, kəndlərdə,
təsərrüfatlarda, tarla
düşərgələrində oldu, hər yerdə səmimi qarşılandı, oxucuları
ilə görüşlərdən
çox razı qaldı.
lll
"Qələm əhli gərək heç vaxt məsuliyyət hissini itirməsin, vicdanının, qəlbinin
əksinə getməsin,yalan yazmasın".
"Təyyarə kölgəsi"
romanının qəhrəmanı
Nadirənin gündəliyindəki
bu sözlər, şübhəsiz ki, yazıçının öz
sözləridir, onun ədəbi mövqeyini əks etdirir. Bu, Əlibala Hacızadənin
yaradıcılığı üçün səciyyəvi
olan keyfiyyətdir.
O, həmişə həyata
və insanlara yaxın olub, görüb müşahidə
etdiklərini ümumiləşdirərək
qələmə alıb,
yazdıqlarını özündən
uydurmayıb, həyat
həqiqətini, gerçəkliyi
bədii boyalarla, olduqca təbii, təsirli lövhələrlə
təsvir edib. Və... bütün
bunlar yazıçının
gözləmədiyi halda,
inanılmaz qalmaqala, nadanların, qərəzli
adamların dedi-qodusuna,
müəllifin haqsız
hücumlara, böhtanlara,
təqiblərə, təzyiqlərə
məruz qalmasına səbəb olub.
Müsahibələrinin birində o bu barədə ürək ağrısı
ilə danışıb:
- "Təyyarə kölgəsi"nin ardı olan "Vəfalım mənim" romanı kitab halında çıxmışdı. Yüksək tirajla çapdan çıxan kitab tez bir zamanda
satılıb qurtardı.
Roman haqqında qəzetlər yazdı, tənqidçilər xoş
sözlər söylədilər.
Lakin sevincim uzun sürmədi.
Yersiz hücumlara, böhtanlara məruz qaldım. Guya romanda həmin adamların obrazlarını
yaratmışam. Hətta
o zaman respublikanın baş prokuroru İlyas
İsmayılova da şikayət ərizəsi
ilə müraciət
etdilər. Yaxşı ki, İlyas
müəllim romanı
oxuyubmuş. Və şikayətçilərə
bildirib ki, romanda onlardan heç birinin adı yoxdur. Əgər özlərini orada görürlərsə, bu,
müəllifin günahı
deyil. Odur ki, müəllifə
şər, böhtan atan şəxs kimi məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar.
Onlar qorxub prokurorluqdan əl çəksələr də,
yazıçıdan əl
çəkmirlər. Onun baş elmi işçi
vəzifəsindən çıxarılmasına
nail olurlar. Əlibala müəllim çalışıb
öz iş yerinə qayıtsa da, qeyri-rəsmi qadağalara, süni maneələrə, mənəvi
təqiblərə, hədələrə
məruz qalır, əsərlərini nəşr
etdirə bilmir. Ona elə gəlir ki, əsəblərini tarıma çəkən,
səhhətini korlayan,
ailəsinin rahatlığını
pozan bu anonim qurama olaylar
bitib-tükənməyəcək. Amma ... sən saydığını say... Mütləq hakim Zaman sözünü deyir, Zəmanə-Dövran
dəyişir və çox şeyləri dəyişdirir. Uzun müddət
əsərlərinin nəşrinə
həsrət qalan yazıçının gözlərində
elə bil ümid çırağı
yanır və... tez də sönür.
Bəlli
olur ki, indi kitab nəşr
etdirmək üçün
pul verməlisən, olmasa sponsor tapmalısan, yəni imkanlı adamlara ağız açıb, xahiş-minnət
eləməlisən. Onun isə
o qədər pulu yox idi, indiyədək
heç kimə, heç zaman, ağız açıb minnət eləməmişdi,
bundan sonra da eləməyəcəkdi,
xasiyyəti belə idi. Odur ki, müsahibələrinin
birində - "Mənim
kitabımın kitabı
bağlanıb", - dedi.
Ancaq dünya xali deyil. Kitablarını
sevə-sevə oxuyub,
istedadına, şəxsiyyətinə
ehtiram bəsləyən
imkanlı, xeyirxah, ziyalı insanlar özləri onu tapıb əsərlərini
çap etdirmək istədiklərini bildirdilər,
özü də minnətsiz, təmənnasız.
"Əvvəlcə Saatlıdan xeyriyyəçi
Gülhüseyn Əhmədov
bir kitabımın çap xərcini öz üzərinə götürdü. Qardaş-qardaşa kömək eləmədiyi
indiki zamanda o mənim 1-ci cildimi çap elətdirdi.
Onun əli yüngül oldu. Daha sonra həmyerlimiz, Moskvada yaşayan iş adamı, xeyriyyəçi Gülağa
Qənbərov əsərlərimin
10 cildliyinin nəşrinə
başladı".
Xeyriyyəçi Gülağa Qənbərov
söz verdiyi kimi yazıçının
70 illiyi ərəfəsində
əsərlərinin 10 cildliyinin
nəşrini başa
çatdırdı və
kitabların təqdimatını
yüksək səviyyədə
təşkil etdi.
lll
Əlibala Hacızadə ömrü
boyu gözütox yaşayıb, "çox
təvazökar insan olub, özünü həmişə sakit, təmkinli, ləyaqətlə
aparıb" (Anar),
"öz xalqını
platonik məhəbbətlə
sevib, xalqının Məcnunu olub" (Bəxtiyar Vahabzadə),
"ədəbiyyat xəzinəsinin
sahibi olub" (akademik Akif Əlizadə),
"zahirən sakit, səssiz-səmirsiz, daxilən
təlatümlü bir
həyat yaşayıb"
(Ayaz Vəfalı),
"yaradıcılığı Azərbaycan torpağına
bənzəyib: yazda əkib, payızda əkib, ildə neçə dəfə çevirib". (Sabir Rüstəmxanlı),
"ən çox oxunan yazıçı olmaq xoşbəxtliyi ona nəsib olub" (Fikrət Sadıq), "yazıçı
kimi onun dəyərini xalq verib" (Qabil).
Əlibala Hacızadə "Əsərləri"nin 1-ci cildinə ön sözündə yazıb: "Dünya malı, sərvəti, fəxri adlar, mükafatlar həsrəti
ilə yaşamamışam.
Mənim
üçün ən
böyük fəxri
ad - yazıçı, ən
böyük mükafat
- oxucularımın mənə
bəslədiyi məhəbbətdir
və bununla həmişə fəxr etmişəm. Ayağımın altında kəsilən qurbanlar, "Qoy o kitabları yazan əlindən öpüm!"
- deyən insanlar görmüşəm.
Azərbaycanımızın demək olar
ki, hər yerində, elində, obasında onlarla, yüzlərlə Əfsanə
və Elməddin - bunlar mənim qəhrəmanlarımdır - adını
daşıyan qızlarımız,
oğlanlarımız var. Və
mən özümü
onların mənəvi
atası sayıram.
Hətta
bir neçəsinin nişanında, elçiliyində,
toyunda bir ağsaqqal kimi iştirak etmişəm.
Bu, məhəbbət deyil, mükafat deyil, bəs nədir?"
Axır
vaxtlar Prezident təqaüdü alanda o, yaxın dostu Nahid Hacızadəyə demişdi: "Yaxşı
oldu, lap yerinə düşdü, müalicəyə,
dava-dərmana çatdıra
bilmirdim".
Müalicəsi uzun sürdü...
Gündəliyində yazmışdı:
"İnsanların bir
yolu var: bu yol anamızın
isti beşiyindən başlayıb torpağın
soyuq beşiyinə qədər uzanır...
Bir qara tabutda gətirəcəklər,
Üstümə dünyanın gülü
gələcək".
O, bu günü görmüşdü. Gül-çiçəyə bürüdülər məzarını. Kimlər? Gözləri nəmli oxucuları,
etibarlı yazıçı
dostları, həmkarları,
yaxınları, sadə
insanlar.
"Mən
bu dünyaya sakit, səssiz-səmirsiz gəlmişəm, beləcə
səssiz-səmirsiz də
gedəcəyəm," - demişdi.
Elə də oldu. Ancaq dünyaya gələndə
ailəsi, yaxın qohumları sevinmişdilər.
Son mənzilə yola salanda isə
Azərbaycanın bütün
guşələrində yaşayan
qəhrəmanları - Əfsanələr,
Elməddinlər, Nadirələr,
təkrar-təkrar kitablarının
çapını istəyən
oxucular, sənətsevərlər
yasa batdılar.
Gül-çiçəyə bürünən
məzarını dövrəyə
alanlar sözlərini
xatırlayıb, elə
bil səsini eşitdilər: "Ayrı
bir ölməzlik olur -öləndən sonra yaşamaq. Mən öləndən sonra da əsərlərimlə
yaşayacağam".
...Günlər aylara, aylar illərə sığındıqca Zaman-Dövran
dəyişdi. Və vaxtilə
söylədikləri, yazdıqları
çin oldu.
Əlibala Hacızadə sənətsevər insanların qəlbində yaşayır. İndi baba-nəvə olmuş Əfsanələrin, Nadirələrin, Elməddinlərin boya-başa çatmış övladları, əsərlərinin qəhrəmanları 80-nində "Üstünə dünyanın gülü"nü, təzə-tər çiçəklərini gətirirlər, unudulmaz, işıqlı xatirəsini əziz tutan qələm dostları, həmkarları, yaxınları, çoxsaylı oxucuları ziyarətinə gəlirlər, ürəklərinə təsəlli olan sözlərini xatırlayır, sanki həlim, həzin, həm də inam dolu səsini eşidirlər: "Ayrı bir ölməzlik olur - öləndən sonra yaşamaq. Mən öləndən sonra da əsərlərimlə yaşayacağam".
Əlövsət
BƏŞİRLİ
525-ci qəzet.- 2015.- 28 avqust.- S.4.