Xatırlatmağa kimsə var...
Kamal Abullanın 65 yaşına
İnsanı başa düşmək üçün onun bioqrafiyasını, üz-üzə
gəldiyi müxtəlif
durumlarda həyatında
baş verən dəyişiklikləri izləmək
lazımdır.
Böyük ispan filosofu Orteqa Qassetə görə, bizim doğulduğumuz və yaşadığımız sosial
dünya bioqrafiyamız
üçün həlledici
məqamdır: "Bu dünya
təkcə insanlardan
deyil, bir qədər dumanlı şəkildə ictimai həyat, müasir tendensiyalar, zamanın ruhu adlanan adətlərdən,
zövqlərdən, üstün
tutduğumuz dəyərlərdən,
ənənələrdən, inanc sistemindən, standartlardan ibarətdir. Bütün bunlar insana uşaq
yaşlarında ailə,
məktəb, sosial əhatə, həmçinin
kitablar və qanunlar vasitəsilə aşılanır".
Mən tanıdığım
bir neçə insana, o cümlədən,
akademik Kamal Abdullaya bioqrafiya yazsaydım, ispan filosofunun meyarlarına əməl edərdim. Həcmcə kiçik olan bu yazımı ziyalılarımızın böyük
əksəriyyətinin və
dünyanın tanınmış
ziyalılarının xüsusi
fərqlə qəbul
etdiyi Kamal Abdullanın intellektual bioqrafiyasına giriş də adlandıra bilərdim.
Kamal Abdulla - bu
şəxsin adının
çəkildiyi hər
yerdə səmimiyyət,
elm, yaradıcılıq, qarşılıqlı
anlaşma təsəvvür
olunur. Ziyalıların çoxu ona
"bizim Kamal" deyir. Bu ifadə
hər ziyalı üçün işlədilmir.
Çoxumuz onu "Yaradıcılıq
Fondun"dakı fəaliyyətinə
görə tanıyırıq.
Fond anlayışı gəlir gətirən sahə kimi assosiasiya olunur, lakin onun təmsil
etdiyi fondun nüvəsini yaradıcılıq
təşkil edirdi.
İndiyə qədər onlarla
gəncin yaradıcılığa
motivasiyasının güclənməsində
bu fondun müstəsna rolu olub. İstedadlı şəxsləri dəyərləndirmək
və onlara qayğı göstərmək
Kamal müəllimin iş prinsipidir.
Kamal
Abdulla Slavyan Universitetinin
rektoru vəzifəsində
çalışdığı illərdə bu ali məktəbdə
yaxşı təhsil
mühiti yarada bildi. Buna intellektual
mühit demək daha doğru olar. Gənclərin elmə və
təhsilə cəlb
olunması həmişə
işi sürətləndirir.
Təbii
ki, yaradıcılığa
istək oyatmaqla.
Azərbaycanda bəlkə
də ilk dəfə ali təhsil
sistemində üfüqi
idarəetmə bu ali məktəbdə tətbiq olundu. Kamal müəllim ali təhsilimizin
tarixində yenilikçi,
demokratik və praqmatik rektor kimi qalıb.
Dövlət başçısı tərəfindən
onun Azərbaycan Respublikasının millətlərarası,
multikulturalizm və dini məsələlər
üzrə Dövlət
müşaviri vəzifəsinə
təyin olunması mühüm hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Millətlərarası münasibətlər, multikulturalizm
və dini məsələlər müasir
dövlətlərin gündəlik
qarşılaşdığı problemlərdir. Bu işlərin nizama salınması üçün
böyük nüfuza
malik olan bir şəxsin potensialından istifadə
olunmalı idi. Prezidentin seçimi dəqiq oldu.
Məşhur alman filosofu Y.Habermas əsasında şəxsiyyətlərin qarşılıqlı
hörməti və tolerantlıq əlaqələri
dayanan universal kommunikativ
icmalar nəzəriyyəsini
işləmişdir. Burada manipulyasiya
birmənalı şəkildə
istisna olunur. Bizdə də indi intellektuallar
və din xadimləri icmalarının kommunikasiyası
yaradılıb. Bu əvəzsiz bir nümunədir və burada dövlət müşavirinin rolu əvəzsizdir.
Böyük ingilis yazıçısı
və fiziki Çarlz Persi Snounun "İki mədəniyyət və
elmi inqilablar" adlı maraqlı bir əsəri var. Snouya görə bir qütbdə bədii yaradıcılıqla
məşğul olan ziyalılar, digər qütbdə isə təbiət elmlərinin nümayəndələri dayanır.
Anlaşılmazlıq (bir-birini anlamamaq)
divarı onları bir-birindən ayırır.
Onların bir-birinə amansız
münasibəti mövcuddur.
Onlar hər hansı bir məsələyə
o qədər fərqli
münasibət bəsləyirlər
ki, hətta emosional planda da bir-biriləri ilə dil tapa
bilmirlər.
Tarixən belə olub, qütblərdən hansının
nümayəndəsi güclü
olubsa, onlar söz sahibi olublar. Ancaq ən yaxşısı
qarşılıqlı anlaşmadır.
Kamal
Abdulla Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Bilik Fondunun Himayəçilik Şurasının
üzvü kimi humanitarlarla təbiət elmlərinin nümayəndələrini
vahid amal uğrunda birləşdirən
şəxsdir. Vaxtilə bu
missiyanı İngiltərədə
böyük fizik
Ernest Rezerfordla, yazıçı
Herbert Uels həyata keçirməyə çalışırdılar.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin multikulturalizm paradiqmasına
verdiyi dəyəri artıq bir çox dövlət başçıları və
dünyanın tanınmış
ziyalıları dəstəkləyir. Bu sahədə işlərin
uğurla aparılmasında
Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin
rolu əvəzsizdir.
Bu qurumun himayəçilik
Şurasının işi
yüksək qiymətləndirilməlidir.
Mərkəzə tolerant və
savadlı gənclərin
cəlb olunması isə Kamal müəllimin təşəbbüsüdür.
Multikulturalizm üzrə mütəxəssis
hazırlığı bu
paradiqmanın elmi təhlilinə üfüqlər
açır.
Kamal Abdullanın
intellektual bioqrafiyasında
onun yaradıcılığı
mühüm rol oynayır. Onun "Yarımçıq əlyazma" romanını
rusiyalı tənqidçilər
"postmodernizmin ən
parlaq nümunəsi"
sayırlar, türkiyəli
tənqidçilər isə
bu əsərə görə Kamal Abdullanı "Azərbaycanın
Borxesi" adlandırıblar.
Professor Kamal Talıbzadə yazır ki, Kamal Abdullanın oxucunun diqqətinə müxtəlif dillərdə
təqdim edilən
"Sehrbazlar dərəsi"
romanı orta əsrlərdə və sonrakı dövrdə islam mədəniyyətinin
mühüm komponentlərindən
biri olan sufiliyin təsiri altında yaranmış təxəyyülün məhsuludur.
"Orta əsrlərdə
islam fəlsəfəsini,
poeziya və musiqisini formalaşdırmış
bu mühüm kulturoloji istiqamətin müasir mədəniyyətə
təsiri bu gün də davam edir".
Bir dəfə Kamal Abdullanın yaradıcılığı
barədə yazıları
nəzərdən keçirərkən
aşağıdakı sətirlərə
rast gəldim:
"Unutmağa kimsə yox..." əsərində
Kolumb Hindistanı axtarıb Amerikanı kəşf edən kimi, gənc alim də naməlum bir Çiçəkli yazıda hamının gözlədiyi müharibələrin,
padşahların, sərkərdələrin
taleyini yox, bir sevgi məktubunu
deşifrə edir. Paralel dünyalar, möhtəşəm
Ahəng, hadisələrin
üfüqi, Çiçəkli
yazı... bütün
bunlar ilk baxışda
sadə bir hadisənin fonunda əsər boyu canlı kimi nəfəs alır.
Bu sətirlərin təsirinə düşməmək olmur. Ümumiyyətlə, "kimsə yoxdur?" ifadəsi kədərlə bərabər, axtarışı, canlanmağı oyadır insanın ruhunda. Həmçinin canlı bir orqan kimi mövcud olan toplumlarda da... Axı biz çox vaxt deyirik: filan sahədə dünya tanınmışları arasında bizimkilərdən kimsə yoxdur. Elm, sənət, yaxud sadəcə idman arenası olsun, bütün sahələrdə yüksək göstəriciləri ifadə edən fəxri siyahılar olsun, biz hökmən sual edirik: kimsə yoxdurmu? Adamlar içində adam, adlar içində ad axtarırıq. Bizimkini axtarırıq. Bu, bütün dünyada belədir, tək bizə aid olan hiss və yaşantı deyil. Bütün xalqlarda belədir. Adların qarşısında təmsil etdiyi ölkəni yazmaq boşuna deyil.
Çaylara çaylar qarışdığı kimi, bu problemə də başqası qarışır. Məsələ ondadır ki, bəzən yaxındakını görmək çətin olur, bəzən özümüzdəkini görmək asan olmur. Bütün dünyada qiymətli əsərlərin milli sərhədləri aşıb, bəşəri miqyasa çıxması çətin olur. Bizdə də belədir. Həm kimisə axtarırıq, həm də kimlərisə görməyə çətinlik çəkirik. Azərbaycanda bir çox sənət adamı kimi, Kamal Abdulla da bu taleyi yaşayır: onları görmək asan olmur. Amma bu ağır sindromu qırmaq üçün Kamal Abdulla ən şanslı müəlliflərdən də biridir. Həm özü üçün, həm də bizim üçün. Bizim adlar içində ad tapmağımız üçün.
Bu yerdə onu deməliyik ki, artıq akademik Kamal Abdullanın adı ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizədlər sırasında çəkilir. Dünya onu böyük yazıçı kimi qəbul edir. Hər yerdə olduğu kimi, adekvat təbliğat işi görülməlidir. Nəzərə almağa ciddi məqamlar var. Kamal müəllimin əsərlərində Alfred Nobelin ədəbiyyat sahəsində qoyduğu əsas şərtə, "ideal yönümə" çox böyük üstünlük verilir. Bu onun yazıçılıq istedadının məhsuludur.
Ona görə də Kamal Abdullanın adı bizə adlar içində kimisə tapmağa, kimisə yada salmağa, kimisə xatırlatmağa şans verir.
Ömrü uzun, işləri uğurlu olsun!
Etibar ƏLİYEV
təhsil üzrə ekspert,
fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.-
2015.- 4 dekabr.- S.7.