Azərbaycan sevdalı mühacir “Əli Usta və şeirləri”

Dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir həmvətənimiz üçün Azərbaycan sevdası əbədidir və bu sevda milliyyəti, dini, cinsi, təhsili, dünyagörüşü və s. asılı olmayaraq, yurd yaddaşının,vətən həsrətinin əsasında dayanır.

1920-ci ilin aprelində bolşevizm tərəfindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu və II Dünya müharibəsindən sonra taleyinə mühacirət acıları yazılan azərbaycanlıların ömür yolu deyilənləri təsdiqləməkdədir.

Keçmiş çar Rusiyası ərazisində bolşevizmin siyasi prinsipləri ilə qurulan SSRİ-nin totalitar idarəçilik rejimi həm rus xalqının, həm də digər xalqların çoxsaylı işıqlı simalarının vətəndən uzaqlarda, qürbətdə yaşamasına səbəb oldu. Bu sırada AXC dövründə əsgərlik həyatı yaşayan və dülgərlik edən Əli Ustanın vətən, bayraq sevgisi və yurd yaddaşını əks etdirən şeirləri böyük maraq doğurur.

Azərbaycanlı mühacirlərin “Azəri-türk” (İstanbul) dərgisindəki ədəbi materialları araşdırarkən Mirzə Bala Məhəmmədzadənin Əli Usta haqqındakı məqaləsi (M. B. Məhəmmədzadə. Ali Usta və siirleri. “Azəri türk”, 1928, təşrini-əvvəl, № 17, s.10-12) diqqətimi cəlb etdi və onu ərəb qrafikalı əski əlifbadan transliterasiya edərək “525-ci qəzet”in qədirşünas oxucularına çatdırmağı məqsədəuyğun bildim.

ƏLİ USTA VƏ ŞEİRLƏRİ M.B.MƏHƏMMƏDZADƏ

Bən qovuldum vətənimdən, elimdən,

İstiqlalı bırakmazam dilimdən.

Od yurdunu kimsə almaz əlimdən,

Qəh...liklə yurdumuza daldılar,

İstiqlalı əlimizdən aldılar.

Bu parça, Əli Ustanın Alucradan idarəxanamıza göndərdiyi uzun, səmimi bir həyəcanla yazılmış və bir vulkan kibi coşan “Dastan”ından alınmışdır... Əli Usta şair degildir. Kəndisi bunu etiraf ediyor. Şeirlərilə bərabər göndərmiş olduğu mütəəddid məktublarından birində diyor ki:

“Vətəndaşlar! Sizdən çox rica edirəm bu şeirlərimin nəşrinə mane olmayınız. Məsuliyyəti bənə aid, çünki üç sənə düşmən zənciri altında qaldım, bənim yürəgim sizinkindən daha yaralıdır. Möhtərəm vətəndaşlar, bu gün bənim nə şairligim var, nə də o qədər elmim. Fəqət yürəgimdə coşan üsyan bəhri bəni bitab etdi. Gecə və gündüz atəşi sönməyən yanardağlar gözümün önünə gəliyor. Ah, ah, ah, o müqəddəs nazlı bayrağım....”

“Böyük istiqlalın röya oldu?

İstiqlal ümidi yenəmi söndü?

Üç rəngli bayrağımız yerəmi endi?

Bayrağı endirən əli kəsməli,

Düşmanın başını qırıb əzməli”,

lll

“İstiqlal uğrunda nə qanlar dökdük

Şanlı bayrağımızı vətəndə dikdik

Qəh... düşmanların belini bükdük

Hala o qan səndə ey Azərbaycan,

Hala o can səndə ey Azərbaycan”.

Əli Usta eynələsl bakılıdır. Bakının şimal-şərqində, Abşeron yarımadasının sahilində “Nardaran” nam bir köydəndir. İstiqlal dövründə əsgərliyə alınmış, üçüncü piyada alayında dülgərlik vəzifəsində bulunmuşdur. Əli Usta əsgərlik həyatını xatırlarkən hissiyyati-vətənpərvəranəsini zəbt edəmiyor.

“Biz, vətəncüda azərilər vətən uğrunda can və başla mücadilə edəcəgiz. Çünki qəlbi yaralı azərilər heç bir zaman vətənini unutmaz və unutmayacağına yanıqlı qəlblə o müqəddəs üç boyalı bayrağına xitabən böyük yəminlər ediyor. Nasıl ki, 19-cu sənəsi Gəncədə Şah Abbas camei-şərifində bütün orduları (əsgərləri) oraya topladılar. Orada alay xocası əsgərləri o müqəddəs üç boyalı bayrağa yəmin etdirdi, “səni düşmanlara çeynətmiyəcəgiz” dedi. Arkadaşlar, hissi-vətən artdı. Qəlbimizdə üsyan nəhr kibi coşuyor. Bir dəmirçinin xürucunu bəkliyoruz. Ya ölüm və yaxud istiqlal... Məzlum və məhkum azəri xalqını zülmi-zalimin qızıl zəncirindən xilas edəcək....” Və bu məktubun altında yazılan “Dastan”ın ikinci qismində ən qüvvətli parça olaraq bunu oxuyoruz:

“Yuvası dağılmış, ocaqlar tutmaz,

Virandır vətənim, bülbüllər ötməz,

Bu zülmü bizlərə kimsələr etməz,

Ağla Vətən ağla, nərdə istiqlal?

Səlibin zülmilə sönsünmü hilal?...”

Əli Usta ordumuzun ermənilərə qarşı olan Əsgəran-Qarabağ müharibəsini xatırlıyor. O müharibənin ən həyəcanlı səhifələrini atəşin lisanla təsvir ediyor. O qəhrəman ordunun bu gün mövcud olmaması Əli Ustanın həzin-həzin ağlamasına səbəb oluyor.

“Azərbaycan eli, türkün öz yurdu

Oğuz xan yurdunu bu eldə qurdu.

Cahanı sarmışdı müzəffər ordu

Ağla Azərbaycan, ordun nə oldu?

Söylə Azərbaycan, yurdun nə oldu?”

lll

“Bağrında düşmanlar gəzsinmi hər an

Əsir yetimləri kəssinmi hər an

Yadlaramı qalsın bu əziz vətən

Ağla Azərbaycan, qanlar çağlıyor

Bu halə Türküstan, Turan ağlıyor”.

Əli Ustanın şeirləri, onun səmimi fəryadlarıdır. Onu söyləyən, kəndi təbiri ilə qəlbindəki, içindəki vulkandır. Ondandır ki, Əli Usta səsinin haqq səsi olduğuna inanıyor. Məktublarının birində diyor ki:

“Arkadaşlar! Tutduğumuz yol haqq və millət yoludur. Buraxınız şeirlərim nəşr olunsun. Bütün cahan duysun ki, ölmək istəməyən bir millət diri-diri toprağa qətiyyən gömülməz. Bütün millətlər azad oldu. Bütün millətlər həqqi-istiqlallarına qovuşdular. Biz də onlar kibi azad və müstəqil olmaq istəriz...” Və bu istiqlalı, hürriyyəti, azadlığı azərilik müqəddəs bir haqq biliyor. Buna iman ediyor:

“Əsarət yakışmaz azəri türkə

Düşmanlaramı qalsın bu yaşıl ölkə?

Yakında intiqam alarız bəlkə...

Tarixmi yalançı, bənmi yalançı

Nə gəzər yurdumda alçaq yabancı?”

lll

“Azəri tarixi şanla doludur

Nəhrlər, dərələr qanla doludur

Yolumuz igidlik, şərəf yoludur

İstiqlal istəriz, yalnız istiqlal,

Bu həqqi bizlərdən almaq pək mühal”

lll

“Azəri tarixi təmiz, ləkəsiz

Dünyanın ən gözəl bir yerindəyiz

Ey düşman yurdumu sanma kimsəsiz

Bir gün istiqlalı qurtaran olur

Azərbaycandan səni çıxaran olur”.

lll

Kəndi lisanı, imlası və xüsusiyyəti ilə yazdığımız bu şeir parçalarıyla Əli Ustanın məktubları qarşımızda bizim canlı bir tip yaradır. Bir tip ki, azəri köylüsünü təmsil edir. Azərbaycan köylüsünün ruhiyyatını, həyatını, məfkurəsini və şimdiki əsarət həyatı içərisindəki düşüncələrini bizə izhar etməkdədir.

Bu bizə pək munis bir tipdir. Biz onunla bərabər doğduq, böyüdük. Bir yerdə yaşadıq. Onun kibi biz də o dövrləri gördük, onun kibi kaç sənə bolşevizmin dəhşətlər və vəhşətlər yayan, qan və atəş saçan istibdadını gördük. Onun kibi biz də istiqlal dövrünün müqəddəs xatirələrilə qürbətin və mühacirətin ən acı günlərini keçiriyoruz.

Əli Ustanın söylədigi və təkrar etdigi:

“Bən qovuldum vətənimdən, elimdən,

İstiqlalı bırakmazam dilimdən.

Od yurdunu kimsə almaz əlimdən,

Qəh...liklə yurdumuza daldılar,

İstiqlalı əlimizdən aldılar”.

Nəqarətini biz də onun kibi təkrar ediyoruz. Və bizə təsəlli verən, ümid və ruh verən, bizi yaşadan, istiqlala qovuşacağımıza olan ümidlərimizi artıran bir dəfə yaşanmış o hürriyyət həyatıdır. Əli Usta kibi biz də ilhamımızı tariximizdən alıyoruz. Yaxın və uzaq tariximizdən. Yaxın, uzaq və bugünki istiqlal mücadiləsi tarixindən. Nəhrləri, dərələri qanla dolduran milli mücadilə tarixindən... Və müqəddəs və şərəfli xatirənin bizdə də, Əli Ustada da oyandırdığı ruh biri-birinin eynidir.

“İstiqlal istəriz, yalnız istiqlal,

Bu həqqi bizlərdən almaq pək mühal...”

Əvət, bu haqqı bizlərdən alamazlar. Kimsə alamaz. Yaşamaq hər kəsin haqqıdır. Hürr yaşamaq isə millətini idrak etmiş millətlərin haqqıdır. Əli Ustanın “bütün millətlər azad oldular, bütün millətlər həqqi-istiqlallarına qovuşdular. Biz də onlar kibi azadə və müstəqil olmaq istəriz...” diyəsilə azəri köylüsünün bu sevdasız fərdinin, bu yazmağı kəndi-kəndinə öyrənmiş üzvünün şüur və idrakına bir dəlildir.

Əli Usta Abşeronun qumsal sahilində böyüyən, 3-cü Gəncə alayının dülgərligini yapan, Əsgəran-Qarabağ müharibələrini görən, Gəncə, Qarabağ və Kürdəmir üsyanlarının şahidi olan və bu gün də Alucradan, kəndi təbirilə, boğulan, üç boyalı bayrağımızın həsrətilə vulkan kibi coşan, Əli Usta qızıl rus kabusunda azəri köylüsünün keçirdigi həyəcanları yaşamıyormu? Və ya yaşatmıyormu? Onu uzun məsafələr, keçilməz dağlar və dənizlər belə Azərbaycandan ayırmamışdır. O, Azərbaycana məftundur.

“Azərbaycan türkün ana qucağı

Azərbaycan türkün altun otağı

Azərbaycan türkün cənnət bucağı

Ağlama, ağlama, ey gözəl yurdum

Sənin aşiqinəm, sənə vuruldum”.

Əvət, Əli Usta yurdunun, Azərbaycanın, istiqlalın müqəddəs timsalı olan üç boyalı azəri bayrağının aşiqidir. O müqəddəs istiqlal eşqilə vətən və hürriyyət həsrətilə yanıyor...

Şamil VƏLİYEV,

professor

525-ci qəzet.- 2015.- 5 dekabr.- S28.