Milli mətbuatımıza və mədəniyyətimizə xidmət nümunəsi

Teymur Əhmədov Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin, milli mətbuatın ictimai-siyasi, mənəvi yükünü cəsarətlə, həm də bir ziyalı qeyrətilə çəkən alim, vətəndaşdır. Bu vicdan işini ləyaqətlə daşıdığı üçündür ki, gördüyü işlərin sayı-sanbalı, çəkisi ictimai-ədəbi mühitdə hər zaman razılıqla, böyük qədirkeşliklə qarşılanıb.

Ədəbiyyatşünas-alim ömür yolunu nizamlayan işgüzarlığı, çoxçeşidli fəaliyyətinin özünəməxsus səliqə-səhmanı, qayda-qanunları ilə xeyli sayda ədəbi-bədii, publisistik əsərlər meydana gətirib.

Professor Teymur Əhmədovun publisistikası elmi-ədəbi yaradıcılığında başlıca yer tutur. Belə demək mümkünsə, yaradıcılığın digər qolları məhz onun jurnalistlik fəaliyyətindən rişlənib, qol-qanad atıb. Onun publisistikası haqqında düşünəndə öncə yadıma məhz özünün yaratdığı "Ata yurdu", "Vətən səsi", "Vətən həsrəti", "Hikmət", "Yeni fikir", "Elturan", "Füyuzat" kimi mətbu nəşrlər düşür. Bu mətbu nəşrlərin sadəcə adlarına diqqət yetirəndə publisistin qəlbən, ruhən mətbuata, onun cazibədar janrı olan publisistikaya necə bağlı olduğunu anlamaq çətin olmur. Və bu da bizi Teymur Əhmədovun jurnalistikaya bağlılığının yaranması zamanını öyrənməyə sövq edir. Bu sahədə izləmələr məni bir qədər əvvələ, Teymur müəllimin orta məktəbin səkkizinci sinfində oxuyarkən divar qəzeti çıxardığı zamana apardı.

Dərs əlaçısı olan yeniyetmə oğlan böyük həvəslə "Molla Nəsrəddin" adlı divar qəzetini hazırlayanda müəllimləri onun yazı-pozu aləminə, jurnalistikaya marağını duymuşdular. Bunun özü hələ o zaman yeniyetmə məktəblinin Şərqi qəflətdən oyadan "Molla Nəsrəddin" kimi dəyərli bir jurnalın ideyalarına bağlı olmasına və onun ənənələrindən bəhrələnməsinə böyük marağı idi. Sonralar Teymur Əhmədov məktəbli çağlarını xatırlayarkən hər yeni nömrənin azı iki-üç həftə divarda saxlandığını, müəllim və şagirdlərin ordakı yazıları diqqətlə oxuduqlarını, karikaturalara böyük maraqla baxdıqlarını xoş hadisə kimi xatırlayırdı...

Göründüyü kimi, onun jurnalistikaya marağı, ona qəlbən, ruhən bağlılığı elə o çağlardan özünü göstərmişdir. Bu bağlılıq o qədər möhkəm, qüdrətli oldu ki, hətta ədəbiyyatşünaslığın, ədəbi tənqidin qara fəhləsi kimi keçmiş SSRİ-nin arxiv və kitabxanalarında araşdırmalar apardığı, sanballı monoqrafiyalar nəşr etdirdiyi vaxtlarda da o, sevdiyi jurnalistikadan heç vaxt ayrılmadı. Yaradıcılığının mükəmməl qolu olan publisistik fəaliyyətinə ara vermədi, onu elmi fəaliyyətilə paralel inkişaf etdirdi. Bir qədər obrazlı desək, jurnalistikaya olan sevgisi, ehtiramı ruhunda bir nəbz kimi döyündü, onun yaradıcı bir ziyalı kimi formalaşmasına təkan oldu, ilham pərisi kimi onu ideallarına doğru qanadlandırdı. Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra Teymur Əhmədov doğma yurduna, İrəvana qayıdaraq 1954-1961-ci illərdə "Sovet Ermənistanı" qəzetində ədəbi işçi, məsul katibin müavini vəzifələrində çalışdı. Soydaşlarının həyatını, ictimai fəaliyyətini öyrənmək üçün onlarla sıx ünsiyyət qurdu. İnsan taleyini, onun yaşamaq, fəaliyyət göstərmək haqqını yazılarının mövzusu etdi. Yeni kitablar, kino-filmlər haqqında maraqlı məqalələr yazdı. Elə o vaxtdan özünü jurnalistikada, onun özünüifadəyə geniş imkan yaradan janrında, publisistikada görə bildi. Həmin vaxtlar (1959-1961) Ümumittifaq Jurnalistika və fotoreportaj üzrə qiyabi lektoriyası jurnalistika şöbəsinin dinləyicisi kimi bu sahədə nəzəri biliklərini artırdı. Bundan sonra taleyini Bakı ilə bağladı. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasını bitirdikdən sonra 1965-1968-ci illərdə "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin müdiri kimi mətbuatla sıxı bağlılığı yarandı. Bu, sadəcə bağlılıq deyildi, yaradıcı mühitdə özünün yerini müəyyən etmək, ictimai-siyasi, tarixi, mədəni hadisələrə qələm adamı kimi doğru mövqedən münasibətini bildirməklə xalqına bu yolla xidmət etmək istəyi idi. Bu istək o qədər təbii və güclü oldu ki, ömrünün böyük bir hissəsini bütünlükdə jurnalistikanın çətin, şərəfli yollarında fəaliyyət göstərməsinə imkan yaratdı. Bir sözlə, jurnalistika onu həmişəlik öz cazibəsində saxlaya bildi.

Mən Teymur Əhmədovun publisistik fəaliyyətini əks etdirən əsərlərinə nəzər yetirəndə onu Mirzə Cəlilin, Əli bəy Hüseynzadənin, Üzeyir Hacıbəyovun, Əhməd bəy Ağayevin mənəvi varisi, xələfi sayıram. Onlar yaratdıqları mətbuat nümunələrilə xalqın yolunda necə bir maarif işığı yandırmışdılarsa, Teymur Əhmədov da maarifpərvər ziyalı olaraq yaratdığı mətbuat orqanlarında sələflərinin amallarını vətənpərvərlik, milli təəssübkeşlik hissi, elmi-mədəni yüksəlişin tərənnümçüsü, təbliğçisi kimi sözü, əməli ilə davam etdirmişdir. Xalqın taleyinə, dərd-sərinə sənətkar yanğısı ilə yanaşan publisistin əzəldən yaradıcılığı ictimai mənafeləri ifadəyə söykənmişdir.

Teymur Əhmədov ölkədə milli oyanış dövrünün yarandığı ötən əsrin səksəninci illərinin sonunda "Ata yurdu" qəzetini hazırlayıb nəşr etdirdi. Cəmi 1 sayı işıq üzü görən bu qəzet meydan hadisələri zamanı səsini xalqın səsinə qatdı. Bu gün bu qəzetin işıq üzü görmüş yeganə sayını təkrar-təkrar oxuyanda milli, inqilabi ruh yaradan yazılarda mübariz bir qələm sahibinin azadlığa təşnə olan səsini, nəfəsini duyuram. Ölkədə gedən siyasi hadisələrin geniş vüsət aldığı vaxtda nəşrə başlayan həmin mətbu orqanlar dövrün ictimai-siyasi mənzərəsinin aydın güzgüsü idi. Həm də müstəqillik dövrünün astanasında demokratik mətbuatın təşəkkülü, inkişafında onun yaratdığı və redaktoru olduğu bu mətbuat orqanları müstəsna əhəmiyyət kəsb etdi.

Xatirimdədir, o zaman "Vətən səsi", "Vətən həsrəti" xalqın müstəqillik arzularına doğru hərəkatda özünün ideoloji savaşları ilə bu mübarizənin önündə gedirdi. Teymur müəllim bu qəzetlərin redaktoru və baş yazarı kimi hadisələri nəinki ziyalı həssaslığı, müşahidəsi ilə izləyir, proseslərin məhz doğru mövqedən işıqlandırılmasına çalışırdı. Xalqın demokratik mübarizəsinə mane olan radikal meyllərə qarşı barışmaz mövqedə olan Teymur Əhmədovun redaktorluğu ilə nəşr olunan "Vətən səsi", "Vətən həsrəti" qəzetləri ideya istiqamətlərinə görə dövrün hakim dairələri tərəfindən təzyiqlərə məruz qalırdı. Vətənin və millətin müstəqilliyi yolunda sözü, əməli ilə cəsarətlə mübarizə apardığı, ictimai mənafelərə xidmət göstərdiyi üçün də, Ümummilli lider Heydər Əliyevin verdiyi yüksək qiymət nəticəsində, Teymur Əhmədov 1995-ci ilin oktyabrında "Respublika" qəzetinə baş redaktor təyin edildi.

Onu da xatırlayıram ki, o zaman Teymur Əhmədovun xalqın taleyinə, ağrı-acılarına biganə olan dövlət rəhbərlərini bu işlərdə prinsipiallıq göstərməyə, didərginlərin səsini eşitməyə, onlara qayğı göstərməyə çağıran bəyanatla çıxış etməsi, ulu öndər Heydər Əliyevin müsahibəsinə "Vətən səsi" qəzetində yer verməsi ölkədə böyük əks-səda doğurmuşdu. Təbii ki, onun bu vətənpərvərliyi, cəsarəti sakit qarşılanmamış, o, təqiblərə, təzyiqlərə məruz qalmışdır. O, bütün ictimai şüuru, məfkurəsi, azərbaycanlı təfəkkürü, bütöv əqidəsi ilə öz ləyaqətini redaktor, publisist fəaliyyəti ilə də göstərə bilmişdir. Xalq yazıçısı Qılman İlkin onun məhz redaktorluq fəaliyyətinə böyük dəyər verərək yazırdı: "Redaktorluq hər adamın işi deyil, insandan istedad tələb edir. Teymur Əhmədov istedadlı, cəfakeş redaktordur. Onun başçılıq etdiyi qəzetlər həmişə maraqlı və oxunaqlı olmuşdur... O, materiallara keyfiyyətindən asılı olmayaraq, hamısına eyni diqqət və məsuliyyətlə yanaşır. Buna görə də qəzet səhifələrində onun gözündən heç bir səhvə yol verilmir. Mən onun fəaliyyətində dərin kök salmış bu məziyyətə - vaxtilə mənimlə birlikdə işlədiyim "Azərbaycan" jurnalında redaktorluq dövründən şahid olmuşam... Buna görə də onun əlindən çıxan materialları mən oxumadan nabora göndərirdim. Ona inanırdım və o da bu inamımı həmişə doğruldurdu".

Vətənin və millətin acı taleyini, ağrılarını ictimai şüurunda daşıyan redaktor "Vətən səsi", "Vətən həsrəti" qəzetlərində qaçqın və köçkünlərin, yurd-yuvasından qovulmuş didərginlərin dərdindən, onları bu hala salan daşnakların törətdikləri vəhşiliklərdən yazaraq bu faciələrin tarixi köklərinə vardı. Hələ gəncliyindən həyata ayıq nəzərlərlə baxan, ictimai-siyasi hadisələri müşahidə qabiliyyətinə malik olan publisist elə o çağlardan tariximizin araşdırılması, öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. Belə bir zəhmətə qatlaşmaq, bu yükü bir vətəndaş qeyrətilə çəkmək onun yaradıcılıq həvəsini, axtarış imkanlarını formalaşdırdı. Teymur Əhmədov uşaqlıq çağlarından erməni xəyanətkarlığının tüğyan etdiyi çağlarda baş vermiş faciələrin şahidi olduğundan bu mövzuda saysız sənədlərə, tarixi faktlara söykənərək çoxlu sayda məqalələr yazmışdır. Sonralar da üzdəniraq qonşuların işğalçılıq əməllərini ifşa etmiş, tariximizlə bağlı həqiqətləri üzə çıxarmaqdan ötrü axtarışlarını, tədqiqatlarını genişləndirmişdir. Həmin dövrdə soyqırım hadisələrinin mərkəzində olan erməni siyasətinin, daşnaksütyun partiyasının hiylə və məkrlərini, tutarlı faktlar və dəlillərlə açıqlamışdır. Bu yazılarda daşnaksütyun partiyasının "Böyük Ermənistan", "Türksüz Ermənistan" yaratmaq məqsədilə azərbaycanlılara qarşı etdikləri zülmlər, evlərinin yandırılması, yer-yurdlarından zorla qovulanların başına gətirdikləri faciələr tarixi faktlar, sənədlər və rəqəmlərdə öz əksini tapmışdır. XX əsrin sonlarında bu hadisələrin yenidən tüğyan etdiyi vaxtlarda, ölkənin ağır günlərində baş verən hadisələri analiz etmək, öz ata-baba yurdlarında soydaşlarımızın başına gətirilən faciələrdən xalqı xəbərdar etmək, problemin həlli yollarını göstərmək, xalqı çaşqınlıqdan qurtarmaq, bütün bu məsələlər Teymur Əhmədovun publisistikasında bir ziyalı vətəndaş yanğısı ilə işıqlandırılır. Bu yazılarda publisist çoxçeşidli, çoxfaktlı, ictimai əhəmiyyətli hadisələrə operativ, çevik münasibət bildirdiyindən bu əsərləri siyasi publisistikanın ən gözəl, dəyərli nümunələrindən hesab etmək doğru olar. Məhz bu keyfiyyətlərinə görə də bu məqalələr öyrədici, maarifləndirici xarakterə malikdir.

Türkiyəli professor Yaşar Ağdoğan Teymur Əhmədovun Azərbaycanda, eləcə də qardaş Türkiyədə böyük həyəcan və rəğbətlə qarşılanan "Erməni xəyanəti və Andronik Ozanyanın qanlı əməlləri" kitabı haqqında yazırdı: "Tarixdə çirkin əməlləri ilə tanınan Andranik adlı bir məlunun Azərbaycan türklərinin başına gətirdiyi müsibətləri bilirik, lakin bunların Teymur bəyin kitabında tarixi sənədlərə istinad edilərək verilməsi bir çox həqiqətlərin ortaya çıxmasına imkan yaratmış, Andranikin qanlı əməllərini, yerə-göyə sığmayan cinayətlərini açıqlamışdır. Əminəm ki, "Kuvayi-milliyə" jurnalında dərc edilən yazı ermənilərlə bağlı bir çox həqiqətlərin açılmasına kömək edəcəkdir. Mən deyərdim ki, bu yazı utanmadan, çəkinmədən soyqırımdan danışan ermənilərə çox yaxşı cavabdır".

Bu yazıların ruhundakı mübarizlik, vətənpərvərlik, xalqın dərdlərinə bütün varlığı ilə acımaq müəllifin öz daxilindən, ruhundan süzülən ağrılardı. Publisistikanın çox qiymətli nümunələri olan bu məqalələr yeniyetmə və gənclərin tərbiyə olunmasında, vətənpərvərlik ruhunun yüksəlməsində, eləcə də vətənin hər daşının qədrini, qiymətini bilməsində və onu qorumasında çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Publisist milli-mənəvi dəyərlərimizə söykənmiş bütün hadisələrə, ictimai-siyasi, tarixi, mədəni sahələrə, bir sözlə, həyatımızı əks etdirən bütün mövzulara jurnalistika yaradıcılığı ilə öz münasibətini bildirməyə çalışmışdır. Onun bütün mövzuları ruhən, ictimai dəyərlər məcmusu baxımından bir-birinə çox bağlıdır.

(ardı var)

Nasir Şəfəq

525-ci qəzet.- 2015.- 8 dekabr.- S.6