Xalq şairi Zəlimxan Yaqub Göyçədə
YAXUD İLK KİTABIN VƏ BİR ŞƏKLİN TARİXÇƏSİ
Qızıl payızın birinci ayı sona
yaxınlaşırdı. "Yarpaq
tökümü" özünü yeni-yeni göstərirdi.
İlin "qüruba doğru" yön
aldığı belə bir zamanda havada bu yerlərin təbiəti
üçün çox da xarakterik olmayan qeyri-adi mülyimlik
hökm sürürdü.
"Bar-bəhər"
fəsli "yaydan qalma günlərin" hesabına
mövsümün ömrünü "uzatmağa"
çalışır, əmək adamlarına
qarlı-boranlı sərt qışa hazırlaşmağa
sanki əlavə "möhlət" verirdi.
Belə təzadlı bir gündə neçə
"yoldaş olub yola düzəldik". Səfərimiz
Dədə Ələsgər yurduna, sazın, sözün vətəni
Göyçə mahalına idi. İctimaiyyət
nümayəndələrinin iştirakı ilə, o illərin
təbirincə desək, rayon partiya və icraiyyə komitələrinin
mətbu orqanı "Vardenis" ("Bolluq uğrunda") qəzetinin
50 illik yubileyi qeyd olunacaqdı.
Yığıncağa partiya, təssərüfat fəalları,
ziyalılar, pedaqoji kollektivlərin nümayəndələri,
mətbuat işçiləri, oxucular, qonaqlar
toplaşmışdılar. Gənc şair Zəlimxan
Yaqub da onların arasında idi. Ölkənin
qanunverici orqanının - Ali Sovetin Rəyasət Heyəti sədrinin
müavini başda olmaqla, dövlət nümayəndələri
də tədbirə qatılmışdılar. Dəstənin başçısı
çıxış edərək yubilyar qəzeti, onun
yaradıcı kollektivini, oxucuları hökumət adından
salamladı, sonda mükafatı - Fəxri fərmanı
jurnalistlərə təqdim etdi.
"Vardenis"in redaktoru, uzun illərdən bəri qəzetə
rəhbərlik etmiş cəfakeş redaktor Yunis Abdullayev mətbu
orqanın keçdiyi yarıməsrlik şanlı yol barədə
geniş məruzə etdi. Ayrı-ayrı
kollektivləri təmsil edən fəallar, oxucular ürək
sözlərini dedilər, arzu və təkliflərini bildirdilər.
"Sovet
Ermənistanı" respublika qəzetinin məsul katibi kimi bu
sətirlərin müəllifi də yubilyar qəzeti, onun əməkdaşlarını,
oxucuları ürəkdən təbrik etdi, çətin və
məsuliyyətli işlərində həmkarlarına
yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzuladı. Bildirdi ki, Göyçə mahalı, onun
döyünən ürəyi Basarkeçər torpağı
Ermənistanda azərbaycanlıların toplum
yaşadığı ən böyük rayondur. Qəzetimizin bütün tarixi ərzində bu
zonadan həmişə onun xüsusi müxbiri olmuşdur.
Rayon qəzeti əməkdaşlarının hər
birinin şəxsində isə hadisələrə operativ
münasibət bəsləyən müxbirlər ordusu fəaliyyət
göstərmişdir. Onların da
yaxından iştirakı ilə respublika qəzeti etibar
olunmuş vəzifəni layiqincə doğruldur. Belə bir əlamətdar gündə yubilyar qəzetin
kollektivini, oxucuları salamlamaq, həmkarlarımıza
yeni-yeni uğurlar duləmək hamımızın ürəyindən
olardı.
lll
Tədbirə çay süfrəsi ətrafında yekun
vuruldu.
İlin bu vaxtında Göyçə səfərinə
çıxan şair Zəlimxan Yaqubla yaxından tanış olmaq, hal-əhval tutmaq imkanımız
oldu. O, təəssüratlarını danışdı,
bildirdi ki, burada olacağı qısa müddətdə
Aşıq Ələsgər yurdunu, Aşıq Alının
məzarını ziyarət edəcək, əmək
kollektivləri, ziyalılarla görüşəcək, ulu
yurdun tarixinə dair məlumatlar toplayacaqdır...
Bu görüşdən xatirə kimi birgə şəkil
çəkdirdik. Şair hələ mətbəə boyası yetərincə
qurumamış ilk nübar kitabını (cəmi 64 səhifədir)
- "Könlümün səsi"ni bizə
ərməğan etdi, qısa bir avtoqraf da yazıb imza, tarix
qoydu: Z. Yaqub, 1980.
Bu ötəri "detalların" özü də,
onun yada salınması da səbəbsiz deyil. Əksinə,
"təfərrüat" sonrakı bəzi məqamlara
"işıq tutacaq". Elə bu
epizodların yada salınması, qələmə
alnınması da əslində imza və tarixlə
bağlıdır. Bu mənada,
yazımızın ərsəyə gəlməsi də yada
düşən "detallarla" bağlıdır. Onlar olmasa idi, bu yazını da çox güman ki,
qələmə almazdıq. Halbuki aradan nə az-nə
çox, düz 35 il keçir.
lll
Ən əvvəl deyildiyi kimi, cəmi 64 səhifəlik
"kövrək" hədiyyə-kitab, onun çap "fəsadları"
haqqında. Bu və ya digər nəşriyyat işçisi,
adi oxucu kitabı ələ götürən kimi qeyri-adi təlaş
hissi keçirəcək, oradakı
"çatışmazlıqları" dərhal
duyacaqdır. Bunlara diqqəti cəlb etməklə
bilirik ki, qüsurlar texniki xətadır və aradan
qaldırılandır. Yəqin ki, növəti
oxunuşda naşirlər, redaksiya onları ləğv
etmişlər. Bəlkə qalanları da olub...
Lakin bu qüsurların heç biri müəllifin
istedadına, "təqdimat" və təsvir
bacarığına, onun poetik təbinə, məzmun və mənaya,
bütövlükdə sənətkarlıq məsələlərinə
əsla kölgə sala bilməzdi. Biz isə tələm-tələsik
müəllifə verilən "siqnal nömrəsindəki"
çatışmazlıqları göstərməyi lazım
bildik.
lll
"Könlümün səsi"ndə titul vərəqi
"buraxılıb, tərtib edən, redaktor, korrektor,
çap ünvanı (şəhər-rayon), naşir,
çap ili yoxdur, tiraj, qiymət müəyyən deyil. Adi kitablara xas
olan ştrixlər, vacib məqamlar "diqqətdən
yayınıb".
"Diqqətdən
yayınmayan" təkcə müəllifi və kitabın adıdır.
Bu görkəmdə də indi o, əlimizdədir.
Görünür,
səfər xəbəri qəfil ortaya
çıxdığından, şair "siqnal nüsxələr"i
götürərək heybəsinə qoyub yola
çıxmışdı...
Bəzilərinə
qəribə gəlsə də, çap işi ilə
bağlı "texniki qüsurlu", ancaq şairin
avtoqrafı ilə "rəsmiləşdirilmiş"
"kövrək hədiyyəni" kitab rəfimdə qiymətli
suvenir kimi ən gözəlçarpan yerdə,
böyük-böyük müəlliflərin say-seçmə
cildləri ilə bir sırada əzizləyə-əzizləyə
qoruyub saxlayıram. Bu, Zəlimxan Yaqub
poeziyasına, Zəlimxan Yaqub istedadına, Zəlimxan Yaqub
şəxsiyyətinə olan dərin hörmət və
ehtiramın ifadəsidir. O ki qaldı kitabın
"siqnal nüsxə"sinin ümumi dəyərinə,
şeiriyyətin ölçü-biçisinə, burada oxucu
üçün lazım olan bütün məqam və məziyyətlər,
hər növ incəliklər əksini əyani şəkildə
tapmışdır, özü də bol-bol!
lll
Cəsarətlə demək olar ki, kitabda toplanmış
70-ə yaxın poeziya nümunəsinin hər biri adi şeir
həvəskarının qələmindən çıxan zəif,
"yarım-yaylaq" poetik parçalar deyil, daha çox
kamil sənətkar qələmindən süzülüb gələn
bədii lövhələr, poetik ümumiləşdirmələrdir. Şeirlərin
məzmunu aydın, mənası dərin, əhatə dairəsi,
"coğrafiyası" geniş, məntiqi sərrast və
hədəfi vurandır. Zəlimxan Yaqub bu kövrək
"siqnal nüsxə"də sanki Azərbaycanı səhayətə
çıxmış, onun varını, dövlətini, min
bir nemət yetirən barlı-bərəkətli
torpağını poeziyanın dili ilə dolğun vəsf
etmiş, əmək adamlarını, sayılıb-seçilən
ziyalılarını, xalq sənətkarlarını, millətin
adını uca tutan alimlərini ürək dolusu tərənnümə
qalxmışdır.
Şair bu şeirlərin hər birini özünəməxsus
ustalıqla ümumiləşdirir, dərin fəlsəfi nəticələr
çıxarır, oxucuda xoş ovqat oyadır, vətəni,
xalqı üçün iftixar hissi aşılayır. O, nədən, kimdən
yazırsa-yazsın, hər an öz "mənini" unutmur,
onu ön sıraya çəkir, hadisələrin
iştirakçısına, hökm edən, "qərar verən"
bir varlığa çevirir. Zəlimxan
şeirinin şirinliyini, qəlbəyaxınlığını,
sevilib-seçilməyini şərtləndirən amillərdən
biri də budur. Yaxşı haldır ki,
"hədiyyə-kitabda" bu mizan-tərəzi əksər
nümunələrdə, əksər şeirlərdə
öz əksini geniş tapmışdır.
Bu ilk kitab Zəlimxan poeziyasının pərəstişkarlarına,
eləcə də nəzm bahadırlarına nə deyir? Sanki deyir (bu,
oxucunun qənaətidir), xəbərdar edir ki, arxadan şeiri,
sənəti, poeziyanı həyatının qayəsinə
çevirən varı-dövləti, canı-ciyəri hesab edən,
ömrünü bu yolda əsirgəməyən Zəlimxan
Yaqub adlı bir şair, böyük istedad sahibi gəlir.
Zamanın yeni poeziya Bayraqdarı onun biliyi, zəkası,
hünəri ilə yaranacaqdır! Yarandı da! O ilk kitabdan
onilliklər sonra şair özünün 13 cilddən ibarət
əsərləri külliyatını xalqına, millətinə
ərməğan etdi!
lll
Narahat edib soruşmadıq, bəlkə şairin
özündə də "siqnal nömrədən", mətbəənin
"dəst-xətti" ilə ortaya qoyulan nüsxələrdən
qalanı var?
Yəqin ki, Zəlimxan müəllim tozunu alıb
nazını çəkdiyi o kövrək kitabı
sanballı külliyyatı sırasında ön cərgədə
yerləşdirib, arabir ona "təzim də edir", minnətdarlıq
bildirir ki, sən bu böyük cildlərin atası-babası,
sələfi, cığıraçanısan! Ayağın
sayaqədəm imiş! Yəqin ki,
"siqnal-kitabı" görənlərin, mütaliə edənlərin
də hər biri bu fikrə şərik çıxardı.
lll
Mətləbdən qismən uzaqlaşsaq da, daha bir fikri
bura əlavə edərdik. Zəlimxan Yaqub usta şair, nadir
poeziya xiridarı olduğu kimi, həm də fenomenal yaddaş
sahibidir. Deyilənə görə,
külliyatını əzbərdən ortaya qoymağı
bacaran qeyri-adi hafizəsi var. Hələ onu demirik ki, Zəlimxan
Yaqub onlarla digər müəllifin qiymətli söz incilərini
də yaddaşında möhkəm saxlayır. Ədəbiyyat tariximizdə görənlərin,
eşidənlərin söhbətinə əsasən, bu
xüsusiyyət nakam şairimiz Mikayıl Müşfiqdə də
olub. O, türk şairi Əbdülhəq Hamid
Tarhanın (1852-1937) on min misradan ibarət "Məqbər"
poemasını əzbərdən deyib, mərhum akademik Heydər
Hüseynov hələ tələbəlik vaxtı ümumi bir
qalın dəftərə
köçürmüşdür... (BDU-nun
kafedra müdiri, professor, filosof, mərhum Fuad Qasımzadənin
söhbətindən).
lll
Şairin "Mən" şeirinə bu yaxınlarda mətbuatda
rast gəldim.
Yığcamdır, müfəssəldir, sənətkarın
özünün yerini, yurdunu, ünvanını dəqiq
nişan verir, onu axtaranlara deyir ki, haradadır, necə bir
ülvi gözəlliyin nurundadır, insafın, zərgər
dəqiqliyini sevənlərin yanındadır, təmizliyin,
müqəddəsliyin topasındadır:
Məni gəzsən,
gözəlliyin içində gəz,
Ən təmizdə, ən halalda, ən safdayam.
Paylanmışam
könüllərə işıq kimi,
Vicdandayam,
inamdayam, insafdayam!
Son bənddə onu axtaranları sıldırım, uca dağlara səsləyir: Məni Ağrıda, Qoşqarda, Qafda axtarın, - deyir. Burada da şairin "Mən"i ünvanın axtarılıb tapılmasında "bələdçi" rolunu oynayır.
Xatırladaq ki, bu yazı əsasən Zəlimxan Yaqubun ilk qələm təcrübəsinin toplandığı "Könlümün səsi" siqnal-kitabı ətrafında cərəyan edən motivlərə söykənən mülahizələrdir. İstər-istəməz xəyal adamı müasir Zəlimxan dünyasına aparır, ürəyindən Zəlimxan sənətinə, Zəlimxan poeziyasına min bir alqış diləmək, ona cansağlığı arzulamaq keçir və ucadan deyirsən: Eşq olsun Zəlimxan istedadına, eşq olsun Zəlimxan Yaqub ucalığına! Yaşa, yarat, böyük şair, buna sənin haqqın var!
Adi bir təsadüfdən qaynaqlanaraq xoş təəssürata çevrilən "35 yaşlı xatirə" burada sona çatır, tamamlanır.
lll
Unutmayaq, keçək şəklin - indi xatirəyə çevrilmiş fotonun izahına. Soldan: onda "Vardenis"in, indi "Respublika" qəzetinin şöbə müdiri Qədir Aslan, "Sovet Ermənistanı" qəzetinin Göyçə zonası üzrə keçmiş xüsusi müxbiri, sonradan rayonda kolxoz sədri işləyən Qurban Əzizov, uca boylu, şux qamətli, qartal baxışlı gənc - şair Zəlimxan Yaqub, el ağsaqqalı, Şişqaya kənd kolxozunun sədri Mikayıl Bayramov, mən - Əsgər Əsgərov, "Yenilik" Kəlbəcər rayon qəzetinin redaktoru, dastançı Əli Qurbanov və "Vardenis"in məsul katibi İbrahim Qaraşov.
Əsgər ƏSGƏROV
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
11 noyabr
2015-ci il
525-ci qəzet.- 2015.- 10 dekabr.- S.6