Azərbaycan multikulturalizmi - dünyaya örnək model

Dini və milli tolerantlıq, millətlərarası münasibətlərin inkişaf etdirilməsi

Eyni bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşü və ona uyğun olan siyasət anlayışını özündə ehtiva edən multikulturalizm- termin kimi “azyaşlı” olmasına rəğmən, mahiyyət olaraq Azərbaycanda əsrlərdən bəri formalaşan, eyni zamanda, bədii, psixoloji-mənəvi müstəvidə yer alan dəyərlər toplusudur.

Hazırda isə multikulturalizm ölkəmizdə alternativi olmayan həyat tərzidir. Əsrlər boyu Azərbaycanda insanlar multikultural və tolerantlıq şəraitində yaşayıb. Həm Konstitusiyamızda, həm də bir çox qanunlarımızda Azərbaycan multikulturalizmini əks etdirən bir çox müddəalar yer alıb.

Multikulturalizmi mənəvi qatdan ictimai-siyasi müstəviyə qaldıran Heydər Əliyev Azərbaycan multikulturalizminin siyasi və hüquqi banisidir. O, müstəqilliyimizin ilk illərindən başlayaraq başqa etnik kökə, fərqli dini inanca malik insanların mədəni müxtəlifliklərinin qorunmasına, inkişafı və harmonizasiyasına, azsaylı xalqların milli mədəniyyətinin inteqrasiyasına yönəldilən siyasət həyata keçirirdi. Ulu öndər əmin idi ki, humanist və demokratik nəzəriyyə yaxud ideologiya kimi tolerantlıq və onun təcəssümü olan multikulturalizm olmadan yüksək fərdi və beynəlxalq münasibətlər mədəniyyəti, insanlar arasında qarşılıqlı anlaşma, zənginləşmə, dostluq və əməkdaşlıq mümkün deyil.

Sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin və dinlərin kəsişməsində yerləşən Azərbaycanın coğrafi mövqeyi ölkəmizin mədəni müxtəlifliyini şərtləndirən amillərdəndir.

Əsrlərdir müxtəlif çoxsaylı xalqların və dinlərin nümayəndələri Azərbaycanda bir ailə kimi sülh və qardaşlıq şəraitində yaşayırlar.

Çağdaş dövrdə dünyada multikulturalizmlə bağlı bəzi pessimist fikirlər səslənsə də, özünəməxsus ali dəyərlərin daşıyıcısı olan Azərbaycan multikulturalizmi modeli bu gün örnək kimi beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətindədir. Müxtəlif ölkələr bu modelin öyrənilməsində və tətbiqində maraqlıdırlar. Çünki bu modelin tətbiqi sülhə, qardaşlığa, birgə əməkdaşlığa və beləliklə də dolayısıyla və birbaşa inkişafa, rifaha təminat verir.

Multikulturalizm xalqımızın mənəvi dəyəri olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycanın dövlət siyasətində prioritet istiqamətlərdən biridir. Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin inkişafı və möhkəmlənməsi üçün bütün zəruri siyasi və sosial şərait yaradılıb. Müasir Azərbaycanda multikulturalizmin möhkəmləndirilməsi və saxlanması üçün ölkə rəhbərliyi beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən, BMT, ATƏT, İƏT və Aİ ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Azərbaycanda multikultural təhlükəsizliyin təmin olunmasına sistemli yanaşma mövcuddur. Adıçəkilən məsələyə xüsusi diqqət ayrılır və ölkədə bununla bağlı təşkil olunan çoxsaylı beynəlxlaq forum, simpozium, kollokvium və görüşlər multikultural təhlükəsizliyin intellektual göstəricilərindəndir.

Ulu öndərin bu sahədə apardığı siyasəti layiqincə davam etdirən Prezident İlham Əliyevin 2014-cü il fevralın 28-də Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşavirliyinin təsis olunması, həmin ilin 15 may tarixində isə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin (BBMM) yaradılması haqqında sərəncamlar imzalaması sözügedən dəyərin təbliği və təşviqi istiqamətində dövlətin atdığı mühüm addım idi.

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi - dövlət siyasətində prioritet istiqamətin lokomotivi

Millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri, BBMM-in Himayəçilər Şurasının sədri, akademik Kamal Abdullayevin şəxsi təşəbbüsü, təşkilatçılığı və rəhbərliyi altında dövlətin bu istiqamətdəki siyasi kursuna uyğun olaraq çoxsaylı əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilib və keçirilir.

Yaradıldığı qısa müddət ərzində BBMM Azərbaycan multikulturalizmi fənninin tədrisi istiqamətində böyük uğurlara imza atıb. Hazırda xarici və yerli universitetlərdə Azərbaycan multikulturalizmi fənninin tədrisi layihəsi çərçivəsində bu fənn 11 xarici və 19 yerli universitetdə öyrədilir. İndi Rusiya, Türkiyə, Portuqaliya, Gürcüstan, Litva, Çexiya, İtaliya, Bolqarıstan, Belarus kimi ölkələrin ali təhsil ocaqlarında tələbələr Azərbaycan multikulturalizminin mahiyyəti və önəmi ilə bağlı ətraflı məlumat almaq imkanına malikdirlər. Bu, bir tərəfdən xalqımızın bu dəyərinin təbliği və təşviqi olmaqla yanaşı, digər tərəfdən ölkə həqiqətlərinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılmasının ən optimal variantıdır. Mərkəzin layihələri sırasında daha bir önəmli uğur bu ilin yayında “Multikulturalizm Azərbaycanda həyat tərzi kimi: öyrən, araşdır, paylaş” adlı beynəlxlaq yay məktəbinin təşkili idi. Yuxarıda adı çəkilən ölkələrin nüfuzlu universitetlərinin tələbələri Azərbaycan multikulturalizminin öyrənilib araşdırılması məqsədilə Bakıyla yanaşı, ölkəmizin multikultural cəhətdən zəngin Quba, Qusar, Xaçmaz, Nabran kimi bölgələrində qonaq oldular. Yay məktəbi yekunlaşandan sonra isə multikulturalizmin Azərbaycan xalqının həyat tərzi olduğunu, nəzərdə tutulduğu kimi, öz ölkələrində mətbuat və qarşılıqlı ünsiyyət vasitəsilə paylaşdılar. Bu qarşılıqlı öyrənib paylaşma həm də Azərbaycanın neçə-neçə xarici ölkədə dostlarının sırasının genişlənməsinə, yeni dostluq və əməkdaşlıqların yaranmasına zəmin oldu.

BBMM-in “Azərbaycan multikulturalizminə səyahət” layihəsi də əhəmiyyəti ilə diqqət çəkir. Bu yaxınlarda ABŞ-ın Sinay məbədindən gələn yəhudi nümayəndə heyəti Azərbaycana səfər çərçivəsində Bakıdakı Dağ Yəhudiləri Sinaqoqunda Tövratı təqdim etdilər, Qubadakı Qırmızı Qəsəbədə oldular və ölkəmizdə məskunlaşan yəhudi icmaları ilə görüşlər keçirdilər. Bu layihənin məqsədi Azərbaycanda mövcud olan multikulturalizmə növbəti heyranlıq mərhələsini yaşayan xarici qonaqları bunun ölkəmizdə dövlət siyasəti və həyat tərzi olduğuna inandırmaq və bunu əyani şəkildə əsaslandırmaqdan ibarət idi.

BBMM-in həyata keçirdiyi çoxsaylı işlər sırasında “Qafqaz Albaniyasına səyahət”, “Qafqazda almanlar”, “Tolerantlıq nümunəsi Azərbaycan” kimi neçə-neçə önəmli layihənin adını çəkmək olar.

Alman aliminin Azərbaycan üçün gördüyü işə verilən yüksək qiymət

Azərbaycanda millətlərarası münasibətlərin yüksək səviyyədə inkişafını göstərən daha bir bariz nümunə Prezident İlham Əliyevin 20 fevral 2015-ci il tarixində “Kitabi-Dədə Qorqud”un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” imzaladığı sərəncamdır. Bu, əlbəttə, bir tərəfdən Azərbaycan xalqının mədəni sərvətlər xəzinəsində müstəsna yer tutan və əsrlərdən bəri milli-mənəvi varlığımızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilən “Kitabi-Dədə Qorqud” abidəsinə diqqətin təzahürüdürsə, digər tərəfdən Dövlət müşaviri Kamal Abdullayevin də qeyd etdiyi kimi, milli eposumuzu üzə çıxaran, nəşr edən və dünya aləminə tanıdan alman şərqşünas alimi Fridrix fon Ditsin misilsiz əməyinə dövlətimiz tərəfindən verilən yüksək səviyyəli qiymətdir: “Azərbaycan Prezidenti bir alman aliminin Azərbaycan üçün, türkologiya üçün, qorqüdşünaslıq üçün gördüyü işə siyasi qiymət verdi. Bu, çox önəmli bir məsələdir. Bu, Azərbaycanın bugünkü siyasətinin, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, azərbaycançılığın dünyada daha da tanınıb inkişaf etdirilməsi üçün atılan son dərəcə mühüm addımlardan biridir”.

Bu sərəncamın ruhuna və daxili məzmununa uyğun olaraq bir il ərzində çoxsaylı dəyirmi masalar, simpoziumlar, kollokviumlar, tədbirlər təşkil olundu. Fridrix fon Dits haqqında “Kultura plyus” internet televiziyası tərəfindən sənədli filmin çəkilməsi də həm sərəncamın icrası, həm də millətlərarası münasibətlərin inkişafında mühüm amil kimi diqqət çəkir.

Bugünlərdə BBMM-in Henrix Fridrix fon Ditsin yazdığı “Homerinki ilə müqayisədə yeni aşkar edilmiş Oğuz siklopu” adlı ön sözün və “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanından “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy”un daxil olduğu kitabı 25 dildə nəşr etdirməsini Prezidentin məlum sərəncamının icrası istiqamətində həyata keçirilən işlərin daha bir pik nöqtəsi hesab etmək olar.

Dits başda olmaqla əksər tədqiqatçılar “Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy”u yeni eradan əvvələ aid edirlər. Dits araşdırmalarında bu boyun çox qədimlərlə səsləşdiyini ortaya qoyub və Homerin “Odisseya”sındakı yunan siklopu Polifemin Təpəgözün təsiri ilə yarandığını isbatlayıb: “İnanırıq ki, Homer Asiyaya səyahəti zamanı Təpəgöz hekayəsini eşidib, onun natamam cizgilərini, tərcüməçinin dediyinə əsaslanaraq öz Polifeminə verib...” İndi artıq qədim tariximizi ortaya qoyan bu həqiqətlə Azərbaycan dili ilə yanaşı, müxtəlif dünya xalqları - türk, alman, ingilis, fransız, rus, çin, yapon, hind, ərəb, fars, yunan, gürcü, erməni, yəhudi, macar, italyan və ukraynalılar, həm də respublikamızda yaşayan etnik toplumlar- xınalıq, tat, kürd, talış, udin və ləzgilər öz doğma dillərində tanış ola biləcəklər. Kitabların müxtəlif dillərə həmin dillərin birbaşa daşıyıcıları tərəfindən tərcümə olunması da bu yüksək səviyyəli multikultural layihənin özəlliyinin artıran nüans kimi diqqəti cəlb edir. Layihənin növbəti mərhələlərində bu kitabın ispan, portuqal, İndoneziya, holland, polyak, çex, bolqar və başqa dillərdə çap edilməsi də nəzərdə tutulur.

lll

Bu yazıda sadəcə bir qismi sadalanan layihələr multikulturalizmin ölkəmizdə dövlət siyasətinin aparıcı istiqamətlərindən biri, xalqımızın alternativsiz həyat tərzi olduğunu, bütövlükdə isə Azərbaycanın hazırkı multikultural durumunu bütün dünyaya göstərən aynadır...

Sevinc HƏMİDLİ

525-ci qəzet.- 2015.- 12 dekabr.- S.14