Ötən əsrin əbədi məhəbbət abidəsi: Müşfiq və Dilbər dastanı

Zaman-zaman bir çox məhəbbət dastanı, məhəbbət əfsanəsi yaranıb və yayılıb. Tarix XX yüzillikdə yeni bir ülvi eşq əfsanəsinə - Müşfiqlə Dilbərin məhəbbət dastanına da şahiddir.

Mikayıl Müşfiq - XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki, çağdaş Azərbaycan poeziyasının yaradıcılarından biri, coşğun və nadir istedad sahibi, nakam adlandırılan şair... Müşfiq - çağdaş Azərbaycan poeziyasının səmasında parlayan ulduz, zəmanəsinin odlu nəğməkarı. Müşfiq - gözəlliyi duyan, canından artıq sevdiyi yarı Dilbər xanıma olan sonsuz məhəbbətli aşiq və sadiq həyat yoldaşı. Dilbər xanımın gözəlliyi və onun Müşfiqə olan sonsuz məhəbbəti şairi ilhamlandırıb, ölməz sənət nümunələrinin yaranmasına səbəb olub. Dilbər xanım Müşfiqin can sirdaşı, şeirlərinin ilhamçısı, Müşfiqlə xoş həyat sürən, xoş güzəran edən sevilən, nazlanan, əzizlənən sevgili yar idi.

Müşfiq: Xatırla sevgilim, dün axşam çağı

Yandı gözlərimdə eşqin çırağı.

Saçlarından ilham aldığım zaman

Sardı gözlərimi incə bir duman.

Nə yüksəyi gördüm, nə də alçağı...

Dilbər: İstərəm el-oba səndən danışsın,

Hicrindən gecəm də sübhə qarışsın.

Müşfiq nəğməsilə qoy yansın ürək,

Dilbərin qəlbində şamtək alışsın.

Dilbər Axundzadə Müşfiq üçün həyat eşqi idi. Dilbər xanıma olan sonsuz məhəbbət Müşfiqi əsl mənada məhəbbət əsirinə çevirmişdi. Müşfiq hər vəchlə Dilbəri görməyə çalışır, görüşünə gəlməyəndə isə yanıqlı şeirlərini Dilbərə göndərirdi:

Mən Dilbəri sordum gəlib-gedəndən,

Dedilər, barışmaz, küsmüşdür səndən.

Mən iltifat etdim, o qaçdı məndən,

Qaçqın ədasına qurban olduğum.

Hicranı qəlbimi yandırar, yaxar,

Gözlərim yollara baxar, hey baxar,

Müşfiq səni anar, sənsiz odlanar,

İtmiş xəyalına qurban olduğum.

lll

Gözlədim yolunu həsrət içində,

Tükəndi taqətim, neçin gəlmədin?

Şəhdi-vüsalından üzüldü əlim,

Ey dilbər afətim, neçin gəlmədin?

Gözlədim yolunu, hava qaraldı,

Bu qaranlıq hava ruhumu sardı.

Səndən qəmgin könül sevinc umardı,

Sən ey səadətim, neçin gəlmədin?

Lakin bu sevgililərin, məhəbbət aşiqlərinin xoş günlərini, eşq bağını xəzan tez vurdu.

Mən gəncəm, bilirəm, istiqbalım var,

Hələ bədr olmamış bir hilalım var,

Yelkənim açılır, qara yol, əsmə!

Mənim bu dəryada bir sandalım var.

Bəli, zərif qəlbli, həssas şair Müşfiq öz şair duyumu ilə xalqımızın başı üzərində ölüm kabusunun dolaşacağını, qara yellərin əsəcəyini qabaqcadan duymuşdu. Ədəbi mühitdə yaranmış qeyri-sağlam vəziyyət, şairə yönəlmiş yersiz tənqidlər, oğlu Yalçının vaxtsız ölümü azmış kimi, 37-ci ilin qanlı repressiyası da Müşfiq ailəsindən yan keçmədi.

Dilbər Axundzadənin dediklərindən: "1937-ci il iyun ayının 4-ü idi... Gecə saat 3-də qapı döyüldü.

Gözlənilməyən qonaqlar gəldi bizə. 2 nəfər idilər. Biri cavan oğlan idi - Müşfiqin məktəb yoldaşı azərbaycanlı. Digəri isə qaşqabaqlı yaşlı bir kişi. O oğlan Müşfiqə dedi ki, ay Müşfiq, vallah səni aparmağa gəlmişik, özüm də həyəcan keçirirəm, bu saat elə bir pis vəziyyətdəyik, evdən çıxanda ailə üzvlərimizlə sağollaşırıq ki, bəlkə geri qayıtmadıq. Sonra evi axtardılar, Müşfiqin "Dilbərnamə"sini tapdılar. Bu zaman Müşfiq dedi ki, ona dəyməyin, o Dilbərə aiddir, verin ona... Lakin sonradan "Dilbərnamə"sini bir daha görə bilmədik.

Müşfiq sapsarı saralmışdı, mən də çox ağlayırdım. Müşfiq mənə dedi ki, Dilbər narahat olma, nigaran qalma, qayıdıb gələcəyəm. Apardılar onu... Mən ayrılığa dözə bilmədiyimdən, görüş almaq üçün Daxili İşlər Komissarlığına müraciət etdim. Nəhayət ki, mənə görüş verdilər. Görüş zamanı gördüm ki, Müşfiqin rəngi saralıb, solğun görünürdü. Mənim ilk görüşümlə son görüşüm arasında böyük bir təzad vardı. İlk görüşümdə onunla ən şən, ən xoşbəxt dəqiqələrim olduğu halda, son görüşüm Müşfiqin ən ağır, kədərli, fikirli dəqiqələri oldu. Rəngi qaçmışdı, solğun idi, arıqlamışdı. Amma özünü ələ alırdı ki, mənə təsəlli versin. Deyirdi ki, Dilbər qorxma, axırda hər şey bilinəcək... Sözlərini Nizaminin bu misraları ilə bitirdi:

Qorxma, ayın, günün tutulmasından,

Hər qaranlıq gecənin bir gözəl ulduzu var.

Bu mənim Müşfiqlə son görüşüm oldu. Həsrətlə onun yolunu gözləyirdim ki, Müşfiq azad olunar, gələr evə. Lakin sən demə, fələk başqa cür sayırdı... 1938-ci il təzəcə girmişdi ki, gecə saat 2-3 radələrində evimizin qapısı döyüldü və 2 nəfər rus çekist içəri daxil olub dedi ki, həbs olunursunuz. O zaman mənim 23 yaşım vardı, Tibb İnstitutunun III kursunda təhsil alırdım, komsomolçu, Bakı Sovetinin üzvü idim. Çox həyəcan keçirirdim, rəngim qaçmışdı, ağlayırdım ki, mən hara, xalq düşməni hara. Apardılar məni Bayıl türməsinə.

Kamerada o qədər qadın vardı ki, oturmağa belə yer yox idi. Orada saxlanılan ziyalı qadınlardan biri də Leyla xanım Baratzadə idi. Mən onunla həyatımın sonuna qədər rəfiqəlik etdim..."

Leyla xanım Baratzadənin dediklərindən: "1937-ci ilin dekabr ayının 31-dən 1-nə keçən gecə kameramıza bir gənc qadın gətirdilər. Adını, soyadını söylədikdən sonra bildik ki, o qadın, şair Mikayıl Müşfiqin həyat yoldaşı Dilbər Axundzadədir. Dilbər xanım çox gənc olmaqla, həm də hədsiz gözəl idi. Onun üzünün düzgün cizgiləri, səvə kimi qara uzun saçları, çox gözəl gözləri vardı... Dilbər xanımı bir görən ondan gözünü çəkmək istəməzdi. Çünki o, hədsiz dərəcədə gözəl idi. Həbs olunması Dilbər xanımı çox sarsıtmışdı. Mən onu yanıma çağırdım. Ona yer düzəltdik. Çünki Bayıl türməsində qadınlara çarpayı verilməmişdi. Mən evdən gətirdiyim yorğan-döşəkləri sement yerə sərdim, onu yanımda yerləşdirdim. Ondan sonra xəbər aldıq ki, respublikada, Bakıda təzə nə xəbər var. O da bizə bu barədə danışdı... Bir neçə gündən sonra bir nəfər adam kameraya gəlib dedi ki, Dilbər Axundzadənin əşyalarını bir nəfər toplayıb gəlsin ardımca. Mən əşyaları toplayıb bir boğça düzəltdim. Əşyaların arasından bir yaylıq götürdüm. Kameradakı qızlara dedim ki, bu yaylıq mənimdir, onu Dilbərə bağışlamışdım. Yaylıq bağışlamaq heç də yaxşı əlamət deyil. Bu yaylığı Dilbərdən yadigar olaraq geri götürürəm..."

Dilbər:

Günəşli gündüzüm, ən şirin sözüm

Əbədi hicrinə mən necə dözüm.

Bağçamda bitibdir nərgiz, bənövşə,

Yaz çağı üstünə qar-boran hopur.

Elə bil göylər də sənsiz ağlayır.

Mənim də gözümdə sən gedən gündən

Fəsillər dəyişib, sellər çağlayır.

Müşfiq: "Mənim ruhum Dilbər. Əvvəla halını soruram. Bilmirəm niyə məktubuma cavab yazmırsan. Ürəyimə cürbəcür fikirlər gəlir. Qorxu, nigaranlıq. Bəlkə məni unutmusan? Mənə öz səhhətin, işlərin haqqında yaz. Birinci ildir işləyirsən. Çətinlik çəkmirsən ki? Əgər bilsən, sənsiz necə darıxıram. Hər günüm bir il keçir. Bilsəydim, səni yanımdan buraxmazdım. Sənin mənə hədiyyə verdiyin çadralı şəkillə yaşayıram. Mənə tez-tez cavab yaz. Həyəcanlarımı sənə şeirlə göndərirəm:

Ey gözəl Gəncənin gözəl Dilbəri,

Nədir səndəki o mehriban əda?!

O gündən bəridir nerdə bulunsam,

Gözümdə sən varsan, könlümdə sevda.

Nə qədər uçsan da ucalıqlara

Əlbət, qanadların bir gün yorula.

Bir quşun olmasa qanadı, Dilbər.

Necə keçər onun həyatı, Dilbər?!"

Pirayə xanım Məmmədovanın dediklərindən: "Mən Dilbərlə 1928-ci ildə Pedtexnikumda oxuduğum illərdən dostlaşmışam. Müşfiq də təxminən 30-cu ildə Dilbərlə tanış olmuşdu. Müşfiq dayısıgildə bizim qonşuluğumuzdakı evdə yaşayırdı. Ona görə də Müşfiqə rahat idi ki, mənlə tez-tez görüşsün, Dilbərə məktub göndərsin. Mən də onu bir şair kimi xətrini çox istəyirdim, ona hörmət bəsləyirdim. Ona görə də, onun arzusunu məmnuniyyətlə yerinə yetirirdim... Dilbər məktuba cavab vermirdi. Müşfiqsə çox kədərlənirdi, rahatsız olurdu. Onunçün də tez-tez mənimlə görüşməyə, mənə rast gəlməyə çalışırdı. Axı Dilbər haqqında məlumatı Müşfiq məndən alırdı, çünki Dilbərlə görüşə bilmirdi, yaman darıxırdı... Bir gün qızlarla oturub söhbət edirdik ki, Dilbər hazırlaşmağa gəlmir. Bir növ qeybətini qılırdıq. Bu an qapı açıldı, qucağında böyük bir gül buketi olan Dilbər içəri daxil oldu. Əvvəlcə biz onun üzünə baxmadıq. O, gülləri bizim qarşımıza masaya qoyub kənara çəkildi. Özü də dayanıb bizə tamaşa eləməyə başladı. Hiss edirdik ki, nəsə baş verib, yenilik var. Hamımız onun üzünə baxdıq ki, görək Dilbər nə deyəcək. Bu an Dilbər xanım dedi ki, bu gün mən Müşfiqin məhəbbətinə inandım və ona "hə" dedim".

Dilbər:

Onun xəyalilə yatdım bu gecə,

Onun vüsalına çatdım bu gecə.

Gördüm ki, bir uca dağ başındayıq,

Hər tərəf tər-təmiz, hər tərəf açıq.

Quşlar nəğmə deyir, çiçəklər gülür,

Göylərin gözündən sevinc tökülür.

O, birdən əyilib bir gül qopardı,

"Bunda məhəbbətin saflığı vardır" -

Deyib, mənə verdi o dağ gülünü,

Sonra işə saldı şirin dilini,

Dedi, eşqlə dedi gözəl şeirlər,

Dinlədim, özümü sandım bəxtəvər.

(Ardı var)

Qafar CƏBİYEV

525-ci qəzet.- 2015.- 17 dekabr.- S.6.