Tarixi yaradan bacım

Qardaşım - Azərbaycanın Azadlığı uğrunda 20 yaşında şəhid olmuş Ülvi Bünyadzadənin atası Yusifin vəfatının bir ili tamam olur (11 fevral, 2015). Onun oğul dağını necə əzabla yaşadığını təsvir etməkdə çox-çox acizəm. Bu günlərdə yazılarımın arasından onun mənə ünvanladığı bir məqaləsi təsadüfən əlimə keçdi. Yazını mənə şəxsən verməyə niyəsə çəkinib, bəlkə də özünün qeyd etdiyi kimi, deyəcəkdim ki, "burada tərifli nə var ki ... yazıdı yazmışam da ...."

Amma bu gün onun sözlərinə çox ehtiyacım var. Onu dinləmək, bölüşmək istəyirəm. Ülvinin kitablarını dərc etdirəndə, ya onun haqqında bir məqalə yazanda telefon edərək sakitcə deyərdim ki, vaxtın olanda görüşək. O da öz növbəsində sakitcə "baxaram" - deyərdi. "Baxaram" - kəlməsi arın-arxayın deyilsə də, cəmi bir neçə dəqiqədən sonra təngnəfəs, ya da Xızr İlyas kimi peyda olardı.

Sakitcə ya kitabı, ya da hansısa bir yazı varsa, onu verərdim. O da elə ayaqüstəcə vərəqlərdi, oxuyar, sonra kostyumunun qoyun cibinə basardı, əli ilə də üstündən bərk-bərk tutar və tamam bir mövzuda söhbət edər, hal-əhval tutardı.

Bu 20 Yanvarda onu aradım, - Ülvinin 2 kitabını nəşr etdirmişdim: "Qəhərlənmiş könlüm" və "Əfqanıstan ağrıları", - onları verəcəkdim. Qeyri-ixtiyarı telefon etdim, cavab almayınca bir anlıq çaşdım, nə etdiyimin fərqini anladım. Öz-özümə nə dediyimi də anlamadım. Masazır qəbiristanlığına getdim. Ona ayırdığım 2 kitabı qəbrinin üstündəki -

Gün gələcək güləcəyəm,

Göz yaşımı siləcəyəm,

Mənzilinə gələcəyəm,

Tez-tez boylan yola, yola.

Gözlə hər gün, əziz bala.

- sözləri yazılmış daş vərəqin arasına qoydum . Şəhərə çatmamış güclü leysan yağış yağdı. Yəqin kitabın səhifələrini külək vərəqlədikcə, göydən də Yusifin göz yaşları ələnir, - deyə düşündüm.

Amma onun ildönümünə xatirə olaraq düz 9 il əvvəl mənim yazılarımın arasına sakitcə qoyub getdiyi bu yazını dərc etdirmək istədim, nöqtəsinə-vergülünə toxunmadan.

Səmimi ürək sözlərin, duyğuların üçün çox sağ ol, qardaşım Yusif!

Səni heç vaxt unutmayan, dərdinə ölüncə şərik əziz bacın

Almaz ÜLVİ,

filologiya elmləri doktoru

Əzizim Almaz!

Sənin təzəcə çapdan çıxmış "Müharibə ağrılarım (sənədli publisistik qeydlər, ədəbi düşüncələr" // Bakı, "Nurlan", 2005, 346 s.) I kitabını iyul ayının 23-də saat 16:30-da aldım (Həqiqət verdi ki, Almaz sənin üçün nəzərdə tutub. Avtoqrafsız). Saat 8-ə kimi ara-sıra oxumağa başladım. Ancaq kitab məni elə tutdu ki, qatlayıb örtdüm və kiçik fasilədən sonra onu 1-ci səhifədən başladım oxumağa. Gecə saat 05:30-da kitabın 546-cı səhifəsinə çatdım. Kitabı örtüb yatmağa getdim. Yuxuya isə Könül sübh namazına duranda getdim. Bu niyə belə oldu?

Kitabda toplanan materialların təqribən 60-70%-i mənə tanışdır. Yarısını adi qəzet materialı kimi, yarısını da bilavasitə mənim izzəti-nəfsimlə bağlı olduğu üçün əvvəllər oxumuşam.

Mən isə oxumadığım yazılardan başladım. Konkret olaraq "Atilla"nı oxumağa girişdim. Bir az oxuyandan sonra düşündüm ki, bu yazının mətləbə nə dəxli var. Yarımçıq qoyub "Füzuli: “Torpaq sevgisi - həyatdır" yazısını oxumağa başladım (iş yoldaşım Füzulidən olduğu üçün). Daha sonra dramaturq Hidayət haqqında, İrəvan Teatrı haqqında olan yazılara baxdım (Hidayətə olan hörmətimə görə). Unudulmaz Qəşəm müəllimin oğlanlarına verdiyi xasiyyətnamələrə xeyli güldüm. Ancaq hiss edirdim ki, bu yazılar arasında nə isə bir əlaqə olmalıdır və o əlaqə hökmən var. Bu əlaqəni tapmaq üçün qayıtdım kitabın lap əvvəlinə yəni, "Azərbaycan eşqi - Azərbaycan ağrısı (ön söz əvəzi)" yazısına və axtardığını elə burada tapdım. Bu yazıdakı yüksək xoş hisslərə, sonsuz səmimiyyətə o qədər bağlandım ki, kitabdakı yazıların hamısı mənə təzə libasda görünməyə başladı və mən kitabı başdan ayağacan təzədən oxudum və yuxarıda dediyim kimi gecə saat 6-nın yarısında başa çıxdım. İlk təəssüratımı zəng vurub sənə bildirmək istədim. Sözləri ürəyimdə götür-qoy etdim gördüm ki, fıkrimi bir neçə dəqiqəyə deyib qurtara bilməyəcəm, yarısı ürəyimdə qalacaq. Həm də kitab haqqında müsbət fıkrimi bildirəndə düşündüm ki, sözümü yarıda kəsib deyəcəksən ki, burada tərifli nə var ki ... Yazıdı yazmışam da .... Mən isə bu tərifı demək istəyirəm. Məşhur bir tamaşada deyildiyi kimi, heç bir etiraza yol verilmədən.

İlk olaraq, kitabın yazılış forması haqqında.

Bu kitabı oxuyanda nədənsə yadıma R. Həmzətovun "Mənim Dağıstanım" kitabı düşdü. R.Həmzətov hər fəsildən əvvəl öz aləmində müdrikləşdirdiyi bir şairin - Abutalıbın bir misrasını və ya xalq məsəllərindən birini uğurlu epiqraf seçərək öz Dağıstanını oxuculara elə məhəbbətlə tərənnüm edir ki, sanki əsasən dağdan və dərədən ibarət olan bu diyar dünyanın ən dilbər guşəsidir, ikincisi yoxdur.

Sənin kitabın da belədir.

Göycəni coğrafı məkan seçib səyahətə başlayırsan. Tezliklə aydın olur ki, Göycə yalnız coğrafi məkan yox, həm də Oğuz elinin qədim bir parçası, türk xalqının bu günə gəlib çatmış canlı tarixidir. Bu yerdə Atilla haqqında olan yazı lap yerinə düşür. Sonra .... sonra isə Atillanın mənəvi övladlarından biri olan sənin ÜLVİ hekayətin başlayır.

Almaz, kitabın bu hissəsindən sükutla keçirəm. Ona görə ki, bu yazıları dönə-dönə oxumuşam. Onların dəyərini də yaxşı bilirəm. O yazıların mənim varlığımda oyatdığı xoş işgəncələrinə, möhtəşəm acılarıma yaxşı bələdəm. Yeri gəlmişkən, bir məsələni bildirmək istəyirəm ki, yalnız ÜLVİ haqqında olan yazılarının yox, ümumiyyətlə, kitabdakı bütün yazılarının bədii dəyəri haqqında heç bir söz deməyəcəm (kiçik istisna olmaqla). Çünki bu yazılar müxtəlif mətbu orqanlarında çap olunub və o yazılar peşəkar ədəbiyyatçıların, jurnalistlərin və digər peşəkarların süzgəcindən keçib çap olunub.

Fəxrəddin Balayev bəlkə də yeganə adamdır ki, Əzrayıl və Əzrayılın azərbaycanlı təmsilçisi Ə.Vəzirovla üzbəüz vuruşub və onlara qalib gəlib. Onun az qala 5 kilometr hündürlükdə uçan təyyarədən yerə düşüb sağ qalmasını sən təsdiq etməsəydin, yəqin ki, heç vaxt inanmayacaqdım.

Kitabın sonrakı səhifə və fəsillərində bizim Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında gedən vuruşmaların, erməni erməniliyinin, əsgərlərimizin taleyinin təsvirlərini vermisən. Bu yazılar ona görə qiymətlidir ki, onlar hətta kişilərin belə cəsarət edib gedə bilmədiyi döyüş meydanlarında, səngərlərində yazılmışdır. Səsi vahimə doğuran BTR-lərdə, tanklarda həmin yazıların nöqtələri qoyulub. İşimlə əlaqədar olaraq sənin getdiyin rayon və yaşayış məntəqələrinə mən də getmişəm. Goranboy, Beyləqan - Örənqala, Xanlar - Çaykənd (ancaq Ağdama, Füzuliyə, Qazağa getməmişəm) və s. Ancaq etiraf edirəm ki, hətta mənim görməyə borclu olduğum hadisələri, anları görə bilməmişəm. Görünür onları görməyə adi göz kifayət etmirmiş.

Almaz! Əziz bacı! Kitabda dünyasını dəyişmiş qəhrəman döyüşçülərimizin - Rüstəm Əliyev, Çingiz Mustafayev, Vaqif Tahirov, Daşaltı döyüşçüləri, qohumumuz Çayları, dövlət xadimlərinin (Qəşəm Aslanov), şairlərin - Ümmügülsüm, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, Nizami Aydın, Bayram Əhmədov, partizan İbrahim Bayramov, fılosof Heydər Hüseynov və başqalarının həyatından və yaradıcılığından bəhs edən yazılarını oxuduqca haldan-hala düşüb sanki onlarla bərabər mən də dünyanı dəyişmişəm.

Hal - hazırda yaşayıb-yaradan, fəaliyyət göstərən, işləyən görkəmli xadimlərin, adi vətəndaşların - Hidayətin, Nəriman Həsənzadənin, Eldar İsmayılın, Söhrab Tahirin, Narınc Xatunun və onun rəhbərlik etdiyi "Aşıq Pəri" məclisinin üzvlərinin, İslam Ələsgərovun, Flora Xəlilzadənin, həkim Telman Rzayevin, xalça ustası Mahirə İsmayılovanın, professor Vaqif Arzumanlının və başqalarının haqqında müxtəlif illərdə yazdıqların və respublikanın tanınmış nəşr orqanlarında - "Ədəbiyyat və incəsənət", "Xalq qəzeti", "Respublika", "Yeni Azərbaycan", "Millət", "Panorama", "Şəhriyar" və digər qəzetlərdə çap etdirdiyin yazıları da buraya əlavə etsəm, cəsarətlə deyə bilərəm ki, sən Azərbaycan adlı bir məmləkətin həm mədəni, həm də mənəvi tarixinin bir hissəsini yaratmısan. Özü də başqa tarixçilərdən fərqli olaraq gözünlə görüb yaratmısan. Bundan ötrü sənə min alqış!

Almaz!

"Fənar" elegiyanı hıçqıra-hıçqıra oxumuşam. Fənar dünyasını dəyişəndə heç belə ağlamamışdım. Çox "insafsız və qəddar" bacısanmış. İkinci yazındı ki, mənə özümü unutdurur. Birinci yazının hansı olduğunu bir dəfə sənə demişəm.

Sənin bu kitabın mənim yatan duyğularımı silkələyib oyatdı.

Bu kitabın ibrət dərsi isə Atillanın AKM-i sinəsinə sıxıb mənalı-mənalı Şəhidlər Xiyabanına baxmasıdır.

Allah axırını xeyir eləsin.

Sağ ol.

27.07.2005-ci il

P.S. Almaz, bu kitabın II hissəsini görməyi arzulayıram. Mənə bəllidir ki, sən namizədlik dissertasiyası kimi ilk dəfə repressiya qurbanı olmuş şair Hacıkərim Sanılının yaradıcılığını tədqiq etmisən. Bundan əlavə sən Xalq şairi N.Xəzrinin biblioqrafiyasını işləmisən. Səhv etmirəmsə, 5 kitab müəllifisən. Bunlardan əlavə sən "ÜLVİ muzeyi"nin fəxri direktorusan. Hal-hazırda "Xalq qəzeti"ndə fəaliyyətini davam etdirirsən, fılologiya elmləri namizədisən. Müdafiə zamanı sənin opponentlərinə cavabın çox ibrətamiz oldu. Yəqin bütün bunlar sənin kitabının II hissəsində öz əksini tapacaq.

Sənə uğurlar arzu edirəm.

Yusif KƏSƏMƏNLİ

525-ci qəzet.- 2015.- 10 fevral.- S.8.