"Lokallıqdan, məhdudluqdan mümkün qədər qaçın..."

TANINMIŞ DRAMATURQ FİRUZ MUSTAFA GƏNC ƏDİBLƏR MƏKTƏBİNİN QONAĞI OLUB

Fevralın 11-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) "Natəvan" klubunda Gənc Ədiblər Məktəbinin (GƏM) növbəti toplantısı keçirilib. Budəfəki toplantının qonağı yazıçı-dramaturq Firuz Mustafa olub.

Tədbiri giriş sözü ilə açan AYB katibi, GƏM-in rəhbəri Rəşad Məcid əvvəlcə gənc ədibləri qonağa təqdim edib, sonra F.Mustafanın yaradıcılıq yolu, əsərləri barədə danışıb: "Firuz Mustafa çox maraqlı və istedad sahibi olan adamdır. Mən onun hekayələrini, romanlarını həmişə maraqla oxuyuram. Vaxtaşırı "525-ci qəzet"də çap olunur. Yadımdadır, təxminən 15 il əvvəl Firuz müəllimin "Teatr" romanını qəzetimizdə bir neçə nömrədə çap etdik. Oxucular tərəfindən də maraqla qarşılandı. Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərindən bəhs edən bir əsər idi, çox böyük zövqlə oxumuşdum. Bundan başqa Firuz Mustafanın fəlsəfi əsərləri, dramları onun yaradıcılığında mühüm yer tutur".

GƏM-in koordinatoru Emin Piri dramaturqun yaradıcılığında diqqəti cəlb edən məqamlardan söz açıb. F.Mustafanın hekayə, dram və məqalələrinin başqa dillərə tərcümə olunduğunu və xaricdə də maraqla qarşılandığını dilə gətirib. Gənc ədiblərin Firuz Mustafadan çox şey əxz edə biləcəklərini vurğulayan koordinator sözü qonağa verib.

GƏM kimi bir qurumun yaradılmasının sevindirici olduğunu bildirən dramaturq deyib: "Gənc Ədiblər Məktəbi sözün həqiqi mənasında ədəbi hadisədir. Hər adamın bir vətəni olur, biz qələm adamlarının da ən böyük vətəni ədəbiyyatdır. Rəşad Məcidin də sizə ən böyük töhfəsi bu vətəndə sizi bir araya gətirməkdir. Gənclərə özlərini ifadə üçün imkan yaradır, onların qayğısına qalır. Bununçün ona böyük təşəkkür düşür. Ədəbiyyatda əsas şərtlərdən biri müstəqil, şəxsi mövqe sahibi olmaqdır. Çalışın ki, öz fikirləriniz, mövqeyiniz, ideya və məqsədiniz olsun. Ədəbiyyat məfhumu altında birləşin, qalan məsələlərdə fikir ayrılığının olması isə rəqabətə və inkişafa aparacaq".

F.Mustafanın fikrincə, "Ədəbiyyat nədir?" sualı çox böyük mübahisələrə yol açıb: "Bu haqda müxtəlif yazıçılar fərqli fikirlər söyləyiblər. Elə buna görə də ədəbiyyatçılar bir araya gələndə həmişə mübahisələr, polemikalar yaranır. Ona görə ki, ədəbiyyatda dəqiqlik yoxdur. Hər şey obrazlı şəkildə inkişaf edir. Amma dəqiq elmlərlə məşğul olan adamlarda bu olmur, çünki hər şey aksiomlar, düsturlarla sübut olunub. Altmışıncı illərdən etibarən isə ədəbiyyatda maraqlı bir tendensiya inkişaf etməyə başladı. Ədəbiyyatda elmilik, dəqiqlik rəvac tapdı. Əlbəttə, həddən artıq rasionallıq, elmilik bədii ədəbiyyata xələl gətirir, amma ölçüləri gözləməklə etdikdə bu, fikrimcə, çox yaxşı tendensiyadır. Xüsusilə, dramaturgiya dəqiq elmlərə, riyaziyyata yaxındır. Sinkretiklik özünü daha çox büruzə verir. Hadisələr bəlli bir zaman və məkan çərçivəsində inkişaf edir. Dramaturq zaman və məkan anlayışını balanslaşdıra bilirsə, deməli, istədiyini edə bilib. Amma nə qədər hər şey yerli-yerində olsa da, bütün qanunauyğunluqlara əməl edilsə də, birinci yerdə mətn dayanır. Mətn güclü olmasa, başqa keyfiyyətlərin mənası qalmayacaq. Ona görə də eqoizmdən tamamilə əl çəkmək, özünü yaradıcılığa bağlamaq lazımdır. Hərdən rast gəlirəm, gənc müəlliflər az qala rejissorla dalaşırlar ki, mən yaxşı yazıram, istedadlıyam. Əgər mətn yaxşıdırsa, dram əsəri güclüdürsə, sizin dalaşmağınıza heç bir ehtiyac qalmayacaq. Sizin əvəzinizə mətniniz, əsəriniz vuruşacaq. İstedadın qarşısını almaq olmaz. Lokallıqdan, məhdudluqdan mümkün qədər qaçın. Bizə elə gəlir ki, bizim ədəbiyyat məkanımız çox genişdir. Qətiyyən elə deyil, Azərbaycan kiçik bir yerdir. Ona görə də mütləq xarici dillərə tərcümə olunmaq, dünya arealında oxucularla təmasa girməliyik. Hər hansı areal üçün yox, dünya üçün, dünya oxucusu üçün yazmaq lazımdır. Nə qədər fərqli ölkələr, dillər olsa da, bütün oxucuların, bütün yaxşı əsərlərin dili eynidir. Ona görə də oxucuya təsir edəcək, onu silkələyəcək tərzdə yazmağa çalışmalıyıq".

Ədibin qənaətinə görə, xüsusən dramaturgiya daha da əhatəli olmağı tələb edir: "Bu, həm riyaziyyat, həm musiqi, həm heykəltəraşlıqdır, çünki sən bəlli zaman və məkan çərçivəsində hadisələri, surətləri oxucuya, tamaşaçıya göstərməlisən, əsəri görən, oxuyan adam surətlərin nəfəs aldığını, canlı olduğunu hiss etməlidir. Nasir olmaq istəyirsinizsə, ədəbiyyatın əlifbasını yaradanları tanımalı, onları diqqətlə mütaliə etməlisiniz.

Mən ədəbi dərgiləri diqqətlə izləyirəm, xüsusən gəncləri oxumağa çalışıram. Təbii ki, istedadlılar çoxdur, amma çox təəssüflə qeyd etməliyəm ki, fenomenlər yoxdur. Çünki mütaliə zəifdir, gənc yazarların çoxu özünü əziyyətə salmaq istəmir. Yazanların çoxu məşhur olmaq, tanınmaq üçün yazır. Yazıçı, şair, yaxud dramaturq tanınmaq üçün yox, ədəbiyyat üçün yazmalıdır. Məsələn, məşhur amerikalı yazıçı Uilyam Folkner 1949-cu ildə "Nobel" mükafatı alanda onu çox adam tanımırdı. Demək olar ki, Amerikanın özündə də belə bir yazıçının varlığından əksəriyyətin xəbəri yox idi. Amma Folkner öz əzmi, istedadı ilə nəyə qadir olduğunu dünyaya göstərdi.

Dramaturq olmaq istəyən kəs mütləq poeziyanı da bilməlidir. Çünki hissləri, həyəcanı qabartmaq üçün poeziya çox gözəl vasitədir. Dramaturgiyada mütləq poetik parçalar, rəqslər, səslər olmalıdır. Ona görə də yazıçı özünü püxtələşdirmək üçün dramaturgiya ilə də məşğul olmalıdır. Ədəbiyyata hobbi kimi yanaşanlar da var. Amma ədəbiyyat çox ciddi məsələdir. Bütün həyatını, enerjini, bacarığını ortaya qoymalısan. Eyni zamanda insan öz istedadının sərhədlərini təxmini də olsa dərk etməlidir. Ədəbiyyat tarixində kifayət qədər misallar var: bütün həyatını, enerjisini bu yolda qoyan adamlar gəncliyini əldən verdikdən, ömrünü puç etdikdən sonra görüb ki, nə enerji var, nə də ortaya qoyduğu sanballı iş. Bunların hamısını sizə açıq şəkildə deyirəm, çünki bütün bunları gözə almaq lazım gəlir. Hər üç-beş yazısı çıxan adam ədəbiyyatçı olmur. Böyük ədəbiyyata böyük də nəfəs lazımdır. Eybi yox, ortaya çıxardığınız iş az olsun, amma tutarlı olması vacibdir. Bu dediklərimi sizi ruhdan salmaq üçün yox, ədəbiyyatın, yazmağın necə çətin və məsuliyyətli bir iş olduğunu anlatmaq üçün deyirəm".

Firuz Mustafa hesab edir ki, ədəbiyyat təkcə yazmaq, yaratmaq deyil, həm də nəhəng bir elm sahəsidir: "Ona görə də yalnız yazmaqla deyil, ədəbiyyatşünaslıqla, ədəbi tədqiqatla məşğul olun. Çünki öyrəndikcə, araşdırdıqca daha çox zövq alacaq, daha tutarlı əsərlər ortaya qoyacaqsız. Bəzən olur, ədəbiyyata qətiyyən dəxli olmayan adamlar gündəm yaratmaq istəyir, kütləyə hesablanmış yazılar tirajlamaqla ədəbiyyatla alver etməyə çalışır. Əlbəttə, belələri müəyyən zaman keçəndən sonra iz qoymadan yox olur. Ona görə də çalışın ki, yazdığınız sözün, əsərin çəkisi olsun. Ədəbiyyatdan, sözdən məşhur olmaq, pul qazanmaq üçün istifadə etməyin".

Dünya dramaturgiyasının tarixinə nəzər salan, onun qədimliyindən söz açan F.Mustafa deyib: "Bəs bizdə dramaturgiya nə vaxt yaranıb? 150 il əvvəl. Eyni zamanda bizim necə gözəl dram nümunələrimiz, dramaturqlarımız var, Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəf bəy Vəzirov, Cəfər Cabbarlı. Dramaturgiya ədəbiyyatda bir növ minatəmizləyən rolunu oynayır. Onun açdığı yolla poeziya və nəsr irəliləyir. Bu baxımdan, mənim fikrimcə, dramaturgiya nəsr və ya poeziyadan bir addım öndədir".

Sonra F.Mustafa gənc ədiblərin suallarını cavablandırıb, onların yaradıcılığından nümunələr dinləyərək, fikirlərini bölüşüb.

Cavid QƏDİR

525-ci qəzet.- 2015.- 13 fevral.- S.8.