Musiqişünasın portreti: görkəmli alim,
tənqidçi və pedaqoq Elmira Abasova
(Əvvəli ötən
sayımızda)
Əməkdar incəsənət xadimi,
professor Elmira Abasova (1932-2009) Azərbaycan
musiqişünaslığının inkişafında çox mühüm xidmətləri
olan görkəmli elm
və mədəniyyət
xadimidir. Onun fəaliyyətinə bir neçə istiqamətdə
baxıla bilər: musiqi elmi; musiqi
tənqidi və publisistikası; müəllimlik;
təhsilin
idarə olunması;
musiqi tərbiyəsi və maafçiliyi; musiqi jurnalistikası və təbliğatı;
musiqi-ictimai fəaliyyət.
Elmira Abasova bu
istiqamətlərin hər
birində elm, incəsənət
və mədəniyyətin
inkişafına, təbliğinə
və tədrisinə
dəyərli töhfələr
verib.
Üzeyir
Hacıbəyli haqqında
tədqiqatlarında dahi
bəstəkarın tarixi-mədəni
rolunu, milli üslubunu və novatorluğunu nəzəri
cəhətdən təhlil və təyin edən E.Abasova, onu "Azərbaycan milli musiqi üslubunun
yaradıcısı" kimi
qiymətləndirmiş, Qərb
və Şərq musiqi təfəkkürlərinin
dahi sənətkar tərəfindən əlaqələnməsini
təhlil etmiş, onun üslubunu "polisistemli musiqi təfəkkürü"
kimi səciyyələndirmişdir.
Musiqişünas-alim bütün
tədqiqatlarında Ü.Hacıbəyli
yaradıcılığını XIX-XX əsr Azərbaycan maarifçiliyi, musiqi tarixi və musiqi-mədəni prosesləri
ilə sıx əlaqədə araşdırmış,
həm də dahi bəstəkarın musiqi dilini folklor,
aşıq, muğam və məqam ilə əlaqədə açıqlamışdır. E.Abasovanın ən dəyərli
xidmətlərindən biri
də Ü.Hacıbəylinin
təməlçi və
klassik kimi müəyyən olunmasında
əsaslı sübut
və arqumentlər irəli sürməsi, onu Şərqdə ilk milli bəstəkarlıq məktəbinin banisi kimi əsaslandırmasıdır.
Təqdim elədiyi fakt,
dəlil, təhlil və nəticələri
ilə Ü.Hacıbəylidən
əvvəl Şərq
regionunda Avropa tipli peşəkar bəstəkar olmasına dair istər daxili, istərsə də xarici musiqişünaslıqda hələ
də özünü
göstərən hər
hansı iddianın əsassız olduğunu sübuta yetirir. E.Abasovanın Ü.Hacıbəyli
haqqında monoqrafiyaları,
məruzə, məqalə
və metodik vəsaitləri aktuallığını
hər zaman saxlayır. Bu əsərlər
tədqiqatçılar, mütəxəssislər,
magistrlər, tələbələr
tərəfindən bu
gün də Ü.Hacıbəyli yaradıcılığına
dair ən samballı mənbələr
kimi öyrənilir.
lll
E.Abasovanın digər əsas tədqiqat mövzusu Qara Qarayev musiqisidir. Bəstəkara
həsr etdiyi elmi məqalə və məruzələri
Qarayev musiqisinin forma, məzmun, ideya, üslub, novatorluq, millilik, bədii ifadə, humanistlik kimi keyfiyyətlərinə özünəməxsus
nəzəri baxışları
ilə seçilir. Musiqişünasın bəstəkar haqqında
portret səciyyəli
yazıları onun novator sənətkarlığının,
yaradıcı şəxsiyyətinin,
modern musiqisinin və neoklassik üslubunun mahiyyəti haqqında bilik və təsəvvürləri
daha da genişləndirir.
Bu xüsusda E.Abasovanın
"Şostakoviç və
Azərbaycan simfonizmi"
tədqiqatı konstruktiv-simfonik
təfəkkürlü Q.Qarayevin
və C.Hacıyevin bədii-yaradıcı ideya
və üslublarına
aktual nəzəri-analitik
baxışları, konseptual
yanaşması, fərqli
metodoloji mövqeyi və konkret nəticələri ilə
diqqəti cəlb edir.
E.Abasova
öz həmkarları
ilə birlikdə tənqidə münasibətin
və tənqidi fikrin sağlam məcraya düşməsində,
onun elmi-obyekiv və analitik meyarlara malik olmasında, fəallaşması
və tərəqqisində
çox məhsuldar işləmişdir.
Bu fəaliyyətində gəncliyə
hər zaman həssas və diqqətlə yanaşan musiqişünas-tənqidçi 1950-1960-cı illərdə
gənc peşəkarların,
o cümlədən, A.Rzayevanın,
E.Nəzirovanın, Ş.Axundovanın,
X.Mirzəzadənin, V.Adıgözəlovun,
T.Bakıxanovun, R.Hacıyevin,
R.Mustafayevin, A.Rzayevin,
F.Qarayevin yaradıcılığına
həsr etdiyi silsilə məqalələri
ilə bu gənclərin əsərlərinə
bədii marağın
artmasında, onlara mənəvi və peşəkar dəstəyin
göstərilməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Elmira Abasovanın müasir
bəstəkarların musiqisinə
dair tənqidçi-təhlilçi
mövqeyi də peşəkar mühitdə
diqqətlə izlənilmiş,
maraqla qarşılanmış
və müsbət qiymətləndirilmişdir. Yeri gəlmişkən, onun
SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının
sədri, SSRİ Xalq artisti T.Xrennikovun yaradıcılığına dair
elmi-publisistik yazılarına
bəstəkarın özü
də reaksiya vermiş, müəllifə
professional səviyyəli məqalələrinə
görə təşəkkür
məktubu yazmışdır.
Musiqişünasın M.Maqomayev, A.Zeynallı, Ə.Bədəlbəyli,
Q.Qarayev, F.Əmirov, C.Hacıyev, Niyazi, S.Hacıbəyov, S.Rüstəmov,
Ə.Abbasov, C.Cahangirov,
T.Quliyev, Z.Bağırov,
N.Rzayev, S.Ələsgərov,
A.Məlikov, V.Adıgözəlov,
F.Qarayev, M.Quliyev və müxtəlif nəslin bəstəkarları,
dirijorları haqqında
maraqlı monoqrafiyaları,
məqalə və oçerkləri respublikamızın,
Rusiyanın elmi nəşrlərində, mətbuatında
dərc olunmuşdur. Bunlarla birlikdə Avropa, rus, türk,
gürcü bəstəkarlarına,
opera və balet tamaşalarına, müsabiqələrə,
laureatlara və konsertlərə, orkestr və ansamblların ifaçılıq fəaliyyətinə,
yeni əsərlərə
və onların premyerasına dair məqalələri, həmçinin
ABİ-nin qurultay,
plenum və yubiley tədbirlərindəki aktual
məruzələri və
mətbuatdakı çıxışları
Azərbaycan musiqi tənqidini və publisistikasını mövzu,
fakt, problem, təhlil,
araşdırma, informasiya,
peşəkarlıq, obyektivlik,
üslub, ictimai fəallıq, nəzəri-estetik
meyarlar baxımından
xeyli zənginləşdirmiş,
inkişaf etdirmiş,
dövrlərin musiqi salnaməsini yaratmışdır.
İfaçılıq sənətinin
nəhəngləri Şövkət
Məmmədova, Bülbül,
Rəşid Behbudov, Rəhilə Cabbarova, Qurban Pirimov, Bəhram Mansurov, eləcə də dövrün istedadlı və məşhur gəncləri Müslüm
Maqomayev, Fərhad Bədəlbəyli, Lütfiyar
İmanov, Fərəc
Qarayev, Azad Əliyev haqqında monoqrafiya və məqalələri
Azərbaycan peşəkar
ifaçılıq sənəti
haqqında samballı
musiqişünaslıq işləridir. Alimin yaradıcılıq portfelinə elmi və pedaqoji təcrübənin əlaqəsi
aspektində nüfuzlu
alim-pedaqoqlardan X.Ağayeva,
N.Çumakov, D.Danilov,
L.Karaqiçeva, N.Əliyeva
haqqında məqalələr
də daxildir.
lll
XX əsrdə muğamın elmi öyrənilməsində E.Abasovanın fəaliyyətini ayrıca qeyd etmək lazımdır. O, SSRİ Bİ-nin təşəbbüsü və V.Vinoqradovun redaktorluğu ilə nəşr olunan, bütün respublika və xalqları əhatə edən "Xalq müğənniləri və musiqiçiləri" silsilə nəşrlərində iştirak edib. Həmin layihədə E.Abasovanın iki qüdrətli muğam klassiki, Yaxın və Orta Şərq muğam ifaçılığının müqtədir sənətkarları - Qurban Pirimov və Bəhram Mansurov haqqında broşürləri nəşr olunub (Moskva, 1963, 1977). Hər iki sənətkara Azərbaycan muğam-ifaçılıq məktəbləri, ənənə və üslub əhatəsində yanaşılıb, onların muğam sənətinin inkişafındakı xidmətləri, xüsusilə muğam əsaslı bəstəkar əsərlərinin meydana gəlməsində yaxından iştirakı açıqlanıb. Digər tərəfdən, 1960-1980-ci illərdə muğam sənətinə Rusiya, Avropa və Şərq mütəxəssislərinin maraq göstərməsi, bu maraqla Azərbaycana gəlmələri E.Abasovadan bir mütəxəssis kimi yan ötməyib. Belə ki, xarici mütəxəssislərin Azərbaycan muğamı haqqında məlumatlandırılmasında, muğam sənətkarları ilə görüşməsində E.Abasova yaxından iştirak edib. Ötən əsrin 70-80-ci illərində UNESCO və SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin Səmərqənddə keçirdiyi beynəlxalq muğam simpoziumlarında məruzə edən Azərbaycan musiqişünaslıq heyətində E.Abasova da olub, muğamın tarixi, nəzəri və ifaçılıq məsələləri haqqında məruzələri hər dəfə maraqla qarşılanıb.
(Ardı var)
Ariz ABDULƏLİYEV
525-ci qəzet.-
2015.- 13 fevral.- S.6.