Musiqişünasın portreti:
görkəmli alim, tənqidçi və
pedaqoq Elmira Abasova
(Əvvəli ötən sayımızda)
Əməkdar incəsənət xadimi,
professor Elmira Abasova (1932-2009) Azərbaycan
musiqişünaslığının inkişafında çox mühüm xidmətləri
olan görkəmli elm
və mədəniyyət
xadimidir. Onun fəaliyyətinə bir neçə istiqamətdə
baxıla bilər: musiqi elmi; musiqi
tənqidi və publisistikası; müəllimlik;
təhsilin
idarə olunması;
musiqi tərbiyəsi və maarifçiliyi; musiqi jurnalistikası və təbliğatı;
musiqi-ictimai fəaliyyət.
Elmira Abasova bu
istiqamətlərin hər
birində elm, incəsənət
və mədəniyyətin
inkişafına, təbliğinə
və tədrisinə
dəyərli töhfələr
verib.
Elmira Abasovanın müasir musiqi elminə daxil etdiyi “muğam
operası”, “muğam təfəkkürü”, “muğamvarilik”, “muğam simfonizmi” terminləri muğam nəzəriyyəsinin,
muğama nəzəri
yanaşmanın, muğam
janrına bəstəkarlıq
praktikası ilə vəhdətdə baxışın
inkişafına əsaslı
təsir edib. Bu anlayışlar muğama daim təkamüldə, hərəkətdə
və qarşılıqlı
təsirdə olan, ən müxtəlif bəstəkar üslublarını
formalaşdıran, hətta
avanqard düşüncəyə
təsir edən təfəkkür hadisəsi
kimi yanaşmağa imkan verir. Akademik B.Asafyevin “simfonizm”, “mahnı simfonizmi” kimi fundamental nəzəri təlimlərinə
qarşılıq olaraq
“muğamvarilik”, “muğam
simfonizmi”, sonra “Şərq simfonizmi” ideyalarını və terminlərini irəli sürən E.Abasovanın
Şərq muğamı
və Qərb simfonizmi arasında paralellər aparması, Avropanın mahnı simfonizmi ilə müqayisədə Azərbaycanda
muğam simfonizminin mövcudluğunu əsaslandırması
və digər bu qəbildən olan nəzəri yenilikləri, əlbəttə,
ayrıca araşdırma
mövzusudur.
lll
E.Abasova 1962-ci ildən Bəstəkarlar İttifaqının İdarə
heyətinə seçilib,
musiqişünaslıq və
tənqid bölməsinin
rəhbəri işləyib,
bölmə sədri olmaqla yanaşı,
1973-1985-ci illərdə qurumun
musiqişünaslıq üzrə
katibi vəzifəsində
çalışıb. Lakin rektor
vəzifəsinə görə
katiblik işini dayandırsa da, ömrünün sonuna qədər İdarə heyətinin üzvü kimi qurumda fəaliyyət
göstərib. O, Qara
Qarayevin sədrlik etdiyi ABİ-də yaradıcılıq proseslərinin
hər zaman mərkəzində olub, musiqi incəsənətinin
ən müxtəlif hadisə və proseslərində həm təşkilatçı, yönləndirici,
iştirakçı, həm
də musiqişünas
kimi peşəkarlığını
əsirgəməyib. Mütəxəssis nüfuzuna görədir ki, respublikalardan yeganə olaraq E.Abasovaya SSRİ Bəstəkarlar
İttifaqının qurultayında
əsas məruzə ətrafında musiqişünas
çıxışı verilib.
Belə ki, 1969-cu ildə, Moskvada SSRİ Bİ-nin IV
qurultayında Qara Qarayevin respublika təşkilatının sədri
kimi hesabatından sonra E.Abasova Azərbaycan musiqişünaslığının
nailiyyətləri və
vəzifələri haqqında
çıxış edib.
Bu, SSRİ Bəstəkarlar
İttifaqının qurultaylarında
Azərbaycan musiqişünaslığı
üçün ilk və
yeganə faktdır.
lll
E.Abasovanın “həyat kitabı”nda əsas fəsillərdən
biri də rektorluq fəaliyyətidir. O, respublikanın
siyasi rəhbəri, Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə
Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasına rektor
təyin olunub,
1977-1991-ci illərdə, yəni
14 il ərzində bu nüfuzlu ali məktəbə rektorluq edib. Ü.Hacıbəylinin dərs
otağının kiçik
muzeyə çevrilməsi,
Ş.Məmmədova adına
Opera studiyasının tikilib
istifadəyə verilməsi,
“Xalq musiqisi” kafedrası bazasında “Azərbaycan xalq çalğı alətləri”
və “Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi” kafedralarının
yaradılması, orqan
sinfinin və xalq konservatoriyasının
yubileylərinin qeyd olunması, tələbələrin
rektorluq praktikasının
tədrisə daxil edilməsi, digər konservatoriyalarla tədris-yaradıcılıq
əlaqələrinin genişlənməsi,
tələbələrin elmi
işlərə maraqlarının
artması, SSRİ-də
ilk dəfə Şərq
respublikalarının xalq
çalğı alətləri
ifaçılığı üzrə Ü.Hacıbəyov
adına ümumittifaq
müsabiqəsinin keçirilməsi,
Bakıda mütəmadi
olaraq gənc tədqiqatçıların Şərq
musiqisi üzrə ümumittifaq konfranslarının
təşkili, konservatoriyada
instrumental muğamın və
kanon alətinin tədrisə başlaması,
tələbələrin müsabiqə
və konfranslarda yüksək nəticələri
və s. bu kimi yeniliklər Elmira Abasovanın rektorluq dövrünün uğurlu
göstəriciləridir. Digər
tərəfdən, E.Abasova
Bəstəkarlar İttifaqında
və Elmlər Akademiyasında əldə
etdiyi təcrübənin
davamı olaraq, konservatoriyanın fəaliyyətini
bu qurumlarla da əlaqələndirmiş,
tədris müəssisəsinin
bədii və elmi yaradıcılıq proseslərində fəal
iştirakını təmin
edib, onu həm də musiqi incəsənətinin
aparıcı müəssisəsinə
çevirib.
lll
E.Abasovanın musiqi-estetik tərbiyə işindəki fəaliyyəti
də yüksək dəyərləndirilir. O, Bəstəkarlar
İttifaqında bölmə
rəhbəri və katib olduğu illərdə televiziyada məktəblilərin musiqi
tərbiyəsinə həsr
olunan silsilə verilişlər aparıb,
hər il
yaz tətilində “Məktəblilərin musiqi
həftəsi”nin təşkilatçılarından
və iştirakçılarından
olub. E.Abasova ABİ nəzdində ictimai əsaslarla “Uşaq filarmoniyası” yaradıb, bəstəkar və musiqişünasları
uşaq musiqisinin təbliğinə, uşaqların
estetik tərbiyəsinə
səfərbər edib.
Digər
tərəfdən, rektor
kimi respublikanın şəhər və rayonlarında musiqi mədəniyyəti universitetlərinin
və xalq konservatoriyası filiallarının
yaradılmasına nail olub,
müəllim və tələbələrin qüvvəsi
ilə musiqi-estetik tərbiyə, musiqi maariflənməsi və təbliğatı işini
genişləndirib.
lll
XX əsrin ən mötəbər ensiklopedik
nəşrlərindən olan
çoxcildli “Böyük
Sovet Ensiklopediyası”nda
və 6-cildli “Musiqi Ensiklopediyası”nda Azərbaycan
musiqi mədəniyyəti,
bəstəkarları, dirijorları,
musiqişünasları haqqında
əksər məqalələrin,
o cümlədən, Ü.Hacıbəyov,
M.Maqomayev, A.Zeynallı,
Q.Qarayev, C.Hacıyev, Niyazi, S.Hacıbəyov, Azərbaycan Dövlər Konservatoriyası haqqında
məqalələrin müəllifi
E.Abasovadır. O, bir çox monoqrafiyalara, dərs vəsaitlərinə
redaktorluq etmiş, mətbu orqanların (“Qobustan”, “Azərbaycan qadını” və s.) redaksiya heyətinə, müsabiqələrin və
konfransların münsiflər
heyətinə seçilib;
haqqında müxtəlif
ensiklopediyalarda, eləcə
də “Üzeyir Hacıbəyov”, “Muğam”
ensiklopediyalarında, İnternet
resurslarında məlumat
verilib. Görkəmli musiqi xadimləri,
alimlər və pedaqoqla onun yaradıcılığını yüksək qiymətləndiriblər.
Həmkarları ilə
yanaşı, vaxtilə
elmi rəhbərliyi və opponentliyi ilə elmi iş
yazan mütəxəssislər
– AMEA-nın müxbir
üzvü Rəna Məmmədova, sənətşünaslıq
doktoru, professor Gülzar
Mahmudova, professorlar Nigar Əliyeva, Leyla Fərəcova, İnna Pazıçeva və b. onun yaradıcılığı və
fəaliyyəti haqqında
maraqlı fikirlər söyləyiblər. 2012-ci ildə Bəstəkarlar İttifaqı nüfuzlu
elm və sənət
xadimləri ilə birlikdə musiqişünas-alimin
80 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi-praktik konfrans keçirib.
Elmira Abasova Azərbaycan
musiqişünaslığında məktəb yaratmış
alim-pedaqoqdur. Onun elmi təlim-tərbiyəsini
almış mütəxəssislər
respublikada ən yaxşı alim və müəllim kimi ad-san qazanıblar.
Bu alimlərin sırasında doktorlar, professorlar, əməkdar incəsənət xadimləri,
təhsil işçiləri,
əməkdar müəllimlər
vardır. E.Abasovanın musiqişünaslıqda əbədi
izlərindən biri də məhz onun yaradıcılıq irsi, elmi və
pedaqoji varisləri olan məktəbidir.
Ariz ABDULƏLİYEV
525-ci qəzet.-
2015.- 14 fevral.- S30.