Düzgün danışmağı öyrədən adam

Natiqlik insana məxsus ən ali keyfiyyətlərdən biridir.

Qəhrəman müəyyən ərazini, natiq bütün dünyanı fəth edə bilər. Lap qədimdən atlı xalq olan türklər belə deyib: Heyvan iyləşə-iyləşə, İnsan dilləşə-dilləşə. Belə müdrik deyimlər də var: Danış görüm sən kimsən. Və yaxud, İnsan öz dilinin altındadır. Xülasə, gözəl nitq mədəniyyətinə sahib olmaq böyük səadətdir.

Dünyanın ən məşhur natiqi Sisseron deyirdi ki, natiq olmaq üçün öncə sözü fəth etmək və onun sevgisini qazanmaq gərəkdir. Azərbaycanda belə çətin bir işin ustası əməkdar müəllim, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dosenti Əzizağa Quliyevdir. Bu il mayın-4 də mənim müdrik dostum Əzizağa müəllimin 75 yaşı tamam olur. O, bu ömrün 53 ilini ADMİU-da tələbələrə düzgün danışıq tərzi öyrətməklə məşğul olub. 1958-ci ildə orta məktəbi bitirib M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun kino və teatr aktyorluğu şöbəsində təhsil alıb. "Aktyor sənəti" üzrə müəllimi Xalq artisti Məhərrəm Haşımov, "Səhnə danışığı" müəllimləri isə Xalq artistləri Əli Zeynalov və Əjdər Sultanov olub.

Söz sənətinə olan məhəbbəti, söz sərrafı olmaq istəyilə o 1965-1968-ci illərdə o Moskvada səhnə danışığı ixtisası üzrə təhsilini mükəmməlləşdirir. Doğma ali məktəbə qayıdan ümumittifaq səviyyəli gənc mütəxəssis 1968-1990-cı illərdə baş müəllim, 1990-cı ildən etibarən isə dosent kimi biliklərini səylə tələblərinə öyrədir. Elə bu illərdə də onun bir pedaqoq kimi xarakteri formalaşır -tələbələrinə qarşı sərt və tələbkar, fəqət onları xeyirxahlıqla sevən Əzizağa müəllim mədəni mühitin diqqət mərkəzinə keçir.

Elə bu xüsusiyyətlərlə də 12 il (1989-2001) "Səhnə danışığı" kafedrasına rəhbərlik edib, görkəmli sənətkarlardan ibarət bir kollektiv formalaşdırıb, bu dövrdə beş il (1996-2001) professor vəzifəsində səmərəli elmi-pedoqoji fəaliyyət göstərib.

1969-cu ildən üzü bəri ölkənin nüfuzlu mətbuat orqanlarında, elmi-nəzəri məcmuələrdə Əzizağa müəllimin səhnə danışığı və aktyor sənətinə dair yüzdən artıq məqaləsi dərc olunub. Bu məqalələrdə milli bədii təhsilimizin elmi-nəzəri, metodiki, pedoqoji və estetik problemləri analitik təhlilin predmetinə çevrilir.

"Vahid ədəbi tələffüzə nail olaq" (1972), “Səhnə tələffüzündə dialekt ünsürləri" (1974), "Səhnə və tələffüz" (1976), "Səhnə danışığı haqqında" (1978), "Aktyorun nitq mədəniyyəti" (1985), "Səhnə danışığı və məntiqi təhlil" (2004), "Diksiya haqqında" (2004), "Bəzi Azərbaycan aktyorlarının səhnə danışığı və pedaqoji fəaliyyətinə dair" (2006), "Emosional-obrazlı ifadəlilik səhnə danışığının əsas şərtlərindən biri kimi" (2008), "Monoloq və dialoq üzərində tədris-yaradıcılıq işi haqqında bəzi qeydlər" (2009), "Səhnə danışığı" fənni üzrə tədris-yaradıcılıq işinin ilk mərhələsi. Birinci kurs" (2013), İkinci kursda "Səhnə danışığı" fənni üzrə aparılan tədris-yaradıcılıq işi haqqında" kimi elmi-nəzəri yazılar bu istiqaməti formalaşdırıb.

"Aktyor, müəllim, bədii qiraət ustası" (1978), "Arzuları böyük idi" (1982), "Qocaman müəllim, təcrübəli rejissor" (1985), "İstedad və əməksevərlik" (1985), "Pedaqoq, rejissor" (1986), "Onun öz rolları" (1987), "Sənətkar unudulmur" (1992), "Rəqs müəlliminin əvəzsiz ifaçısı" (1992), "Teatrı onsuz düşünmək olmur" (1993), "Teatra sədaqət nümunəsi" (2000), "Kazım Ziya" (2006), "Üç görüş" (2002), "Əliheydər Ələkbərovun şərəfli sənət yolu" (2015) kimi məqalələr ... bu sahənin adamı kimi nüfuz gətirib. Kafedrada 1978-ci ildə "Səhnə danışığı" fənni üzrə proqramı hazırlayıb çap etdirən də odur.

Görkəmli alim "Səhnə danışığı" fənninin tədrisinin təkmilləşməsinə xidmət edən bir sıra metodik vəsaitləri qələmə almışdır: "Diksiya və bəzi metodik göstərişlər" (1971), "Mətn üzərində iş" (1979), "Orfoepiyaya aid metodik göstərişlər" (1983), "Səhnə danışığı və onun tədrisi haqqında" (1988), "Yanıltmaclarla danışıq texnikasının təkmilləşdirilməsi" (1996) aktyor sənəti tədrisində böyük rol oynayır.

2011-ci ildə mənim redaktəm ilə uzun illər elmi pedaqoji fəaliyyəti nəticəsi olaraq onun Azərbaycan dilində ilk "Səhnə danışığı" adlı dərsliyi işıq üzü görüb.

"Səhnə danışığı" fənninin səmərəli tədrisi üçün müstəsna əhəmiyyətini və tələbələrin xahişini nəzərə alaraq ADMİU-nun rektoru, professor Fərəh Əliyeva 2014-cü ildə bu dərsliyin ikinci nəşrini həyata keçirmişdir.

Ə.Quliyev təkcə özü orijinal əsərlər yazmaqla kifayətlənmir, nüfuzlu və qayğıkeş pedaqoq kimi təhsilin ehtiyaclarını nəzərə alaraq görkəmli sənət adamlarının dünyada məşhur kitablarını səlis və aydın tərzdə dilimizə tərcümə edərək nəşrinə nail olur. Məsələn, 1979-cu ildə onun tərcüməsində "Maarif" nəşriyyatında "Stalinlavski məktəbi əsasında aktyor tərbiyəsi" kitabı çapdan çıxmışdır.

Ə.Quliyevin Azərbaycan dilində ilk dəfə çap olunmuş "Səhnə danışığı" dərsliyini xüsusi dəyərləndirmək istəyirəm. 2010-cu ilin iyun ayında Əzizağa müəllim bu dərsliyin əlyazmasını mənə təqdim edib dedi: istəyirəm bu dərsliyin elmi redaktoru sən olasan. Dedim ki, ay Əzizağa müəllim sən bu işin kamil bilicisisən, patriarxısan, yaz adımı kitaba elmi redaktor. Əzizağa müəllim çox ciddi bir tövrlə dedi: Yoox, dostum, sən bu kitabı ciddi tənqidçi tələbkarlığı ilə oxumasan razı ola bilmərəm. Və mən onda bir daha əmin oldum ki, Əzizağa Quliyev təkcə tələbələrinə yox, özünə qarşı da çox tələbkar adam və ciddi pedaqoqdur.

Məmnuniyyətlə kitabı oxuyub xeyli zənginləşdim, titul vərəqinə " Redaktə etdim" sözlərini yazıb imzaladım.

"Səhnə danışığı" aşağıdakı səbəblərə görə müasir dərslikdir:

1. Kitab nəzəriyyə ilə pedaqoji təcrübənin vəhdəti əsasında yazılıb.

2. Müəllif özünəqədərki aktyor nəsillərinin iş təcrübəsinə, onların səhnə danışığı və aktyoqluq ənənələrinə həssaslıqla, yaradıcı şəkildə yanaşıb.

3. Kifayət qədər nəzəri faktları toplayıb nəzərdən keçirib, problemlər üzrə tərtib edərək sistemləşdirib, tələbələrin başa düşəcəyi aydın dildə müqayisələr apararaq təhlil edib.

4. Məhz bunun və düzgün metodoloji yanaşma sayəsində dürüst, məntiqli və inandırıcı nəticələrə gəlməyə nail olub.

5. Dərslik görkəmli dünya və rus kino və teatr xadimlərinin, pedaqoqlarının nəzəri və təcrübi işinə istinadən yazılsa da müəllif onun milli müəyyənliyini ustalıqla qoruyub saxlamağa nail olub.

6. Nəhayət, Əzizağa müəllimin "Səhnə danışığı" milli mədəniyyətimizə dərin məhəbbət, müstəqil Azərbaycanın münəvvər gəncliyinin yaradıcı taleyinə böyük vətəndaş və ziyalı inamı, tükənməz ümidlə yazılıb.

53 illik elmi-pedaqoji fəaliyyəti ərzində yetişdirdiyi xeyli tələbələr fəxri adlara layiq görülüb. Xalq artistləri - Şəfiqə Məmmədova, Canəli Əkbərov, Rafiq Hüseynov, Ramiz Novruzov, Qabil Quliyev, Nurəddin Mehdixanlı, Zərnigar Ağakişiyeva, Səidə Quliyeva, Əməkdar incəsənət xadimləri - Qəmər Məmmədova, Baba Rzayev, Bəxtiyar Xanızadə, Mehriban Ələkbərzadə Əməkdar artistlər - Kazım Abdullayev, Rafiq İbrahimov, Ayşad Məmmədov, Əli Nurzadə, Əkbər Əliyev, Elşən Cəbrayılov, Sevinc Əliyeva, Vahid Əliyev, Elşən Rüstəmov, Novruz Cəfərov, Şəfəq Əliyeva, Adil Zeynalov buna parlaq misaldır.

Bütün bunlar mənə əsas verir əminliklə deyim ki, dostum Əzizağa Quliyev ömrü bada verməyib, ləyaqətlə Azərbaycan bədii təhsilinin təşəkkül və tərəqqisinə xidmət göstərib, mükafatı isə düzgün danışmaq öyrətdiyi neçə-neçə nəsillərin tükənməz sevgisidir.

Nizaməddin Şəmsizadə

525-ci qəzet.- 2015.- 1 may.- S.8.