Ləyaqətlər və qüsurlar tarixin sınmayan güzgüsündə

Özümə gəldikdə mən elmdə məskun olanlardan biri deyiləm. Mən keçmişi sadəcə sevənlərdən və onu ciddi-cəhdlə tədqiq edənlərdən biriyəm.

Konfutsi

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

SSRİ-də sosializmin qurulması kimi nəhəng bir işə rəhbərlik edən Stalinin ünvanına indi hər cür lənətlər yağdırılır.

Repressiyaya məruz qalmış günahsız adamların, indi o vaxtlar cəzalandırılmışların hamısı fərqinə varmadan belə adlandırılır, gənc pöhrələrinin guya intiqam hissindən doğan nifrətini də bütünlüklə əsassız saymaq olmaz. 1930-cu illərdə qolçomaqlara qarşı mübarizə adı altında, həmçinin 1937-38-ci illərdəki ümumən repressiya və təqiblər görünməmiş miqyas almışdı. Repressiyanın ilk qurbanları kəndlilər olmuşdu, qolçomaqlığın bir sinif kimi ləğvinə başlanmışdı. 1929-cu ildə isə “Şaxtı işi” adı altında mühəndislərin təqibinə start verilmişdi. Sinfi düşmən və ya xalq düşməni adı altında milyonlarla insan həbsxanalara atılmış, çoxları güllələnmişdi. Onların əksəriyyəti bəlkə də quruluşu qəbul etmir, bəyənmirdi. Lakin onlar dövlətə elə bir ciddi ziyan vurmaq iqtidarında deyildilər. Hansısa poeziya nümunəsi adamları məhv edən bombaya çevrilə bilməzdi, lakin onların müəllifləri ölümə məhkum edilirdi.

Antistalinçilər öz nifrətlərində ölçü hissi bilmədiklərindən Stalini nəinki cinayətkar, hətta monstr, paranoik adlandırırlar. Stalinə yönələn ən böyük ittihamlardan biri Hitler Almaniyası ilə 1939-cu ilin avqustunda hücum etməmək barədə Paktın bağlanması idi. Buna general Şarl de Qoll daha ədalətli səbəb göstərərək qeyd etmişdi ki, Stalin aqressiyanın qurbanı olmaqdansa, aqressiyayın qazancına şərik çıxmağa üstünlük vermişdi. Axı bundan əvvəl Stalinin Qərbə, Fransa və İngiltərəyə Hitler Almaniyasına qarşı müttəfiqlik xahişi cavabsız qalmışdı.

Stalinə qarşı olan tənqidin böyük hissəsi obyektiv olduğu halda, nifrətdə qəzəbin yetişdirdiyi meyvələr də az deyildir. Onların arasında özünü liberal kimi göstərmək istəyənlərlə, Qərb dairələrinə guya mövqeyini nişan verməyə çalışanlarla yanaşı, resentimentlər də az deyildir. Resentiment Nitsşenin irəli sürdüyü termin olmaqla, elə adamı nəzərdə tutur ki, o, düşmən obrazı yaratmağa çalışmaqla, öz uğursuzluğunun günahının, incikliyinin hirsini ondan çıxmaq istəyir. Resentiment - qul əxlaqıdır, bu qul ağa olmağı çox istəyir. Paxıl adamların, bəxtinin gətirməməyindən hirslənmiş adamların əxlaqıdır. Belələri özündən çox yuxarıda duranlara daş atmaqda təsəlli tapır, həm də özünün qüsurlu əxlaqı hesabına bütün dünyanı əxlaqsızlıqda təqsirləndirməyə hazırdır. Təəssüf ki, onların qara yaxması təsirsiz qalmır, dəstədən geridə qalmaq istəməyənlər də tezliklə onlara qoşulur.Ona görə də keçmiş donosçulara çox oxşayan iftiraçı ifşaçılar ordusu yaranır.

Stalinə münasibətin diametral əksliyindən asılı olmayaraq, o, tarixdəki yerini tərk etmir, bəlkə də daha da möhkəmləndirir. Rəylərin belə fərqli olduğuna da təəccüblənməyə ehtiyac yoxdur. Axı təbiətdə vahid bədənə malik olan bir xalq mövcud olmadığı kimi, rəylər də yekdil ola bilməz.

Stalin qurucusu və rəhbəri olduğu dövlətə özünü bütün varlığı ilə həsr etmişdi. Dövlətə o, sakral münasibət bəsləyirdi, onun naminə hər şeyə getməyə hazır idi. Dövlətə düşmən hesab etdiklərindən başqa bəlkə də onun şəxsi düşməni yox idi. Öz paradiqmasına, vektorlarına və mənafelərinə görə isə bu quruluşdan narazı olanlar da az deyildi. Onlar isə düşmənçilk hisslərini Stalinə yönəldirdilər. Ona görə də onun düşmənləri çox idi. Lakin əhalinin böyük əksəriyyəti Stalini dəstəkləyirdi. Ona inanırdılar. Ölkəni böyütmək niyyətinə görə isə onu Böyük Pyotrun, Böyük Yekaterinanın ardıcılı saymaq olardı. Ölümünə yaxın o, artıq az qala dünyanın yarısına rəhbərlik edirdi.

Bütün səylərə, həmlələrə baxmayaraq, heç kəs Stalinin dünya səviyyəsindəki görkəmli siyasi xadim olduğunu inkar etmək qüdrətində deyildir. Heykəli uçurmaq, adı götürmək olar, lakin uzun tarixi bir dövrü, bütün nailiyyətləri və hətta cinayətləri ilə birlikdə ləğv etmək, yoxa çıxarmaq mümkün deyildir. Heç kəs Stalin dövrünün repressiyalarını inkar edə bilməz, lakin onun başçılığı altında Sovet xalqının qazandığı nailiyyətləri də inkar etmək ədalətsizlikdir. Onun varisləri isə iki dəfə özlərini hərbi cəhətdən sınadıqda biabırçı uğursuzluğa düçar oldular, Xruşşov Kuba böhranında, Brejnev isə Əfqanıstana müdaxilə etdikdə.

Hitlerin özünü məğlub edən, faşist Almaniysını fəlakət girdabına yuvarlayan Stalinin xidmətləri üzərindən xətt çəkmək isə yalnız səfehlərin ağlına gələ bilər.

Stalin yeni quruluşu yaratmaq uğrunda mübarizəyə rəhbərlik edirdi, onun isə doğulandan az sonra, elə beşikdə ölən Paris Kommunasının təcrübəsinin solğun izindən başqa heç bir prototipi yox di. O, tam yeni cəmiyyəti yaratmağa girişmişdi, lakin köhnəni kökündən uçurmaq, xarabalıq üstündə öz sarayını ucaltmaq fikrindən uzaq idi. Qısa müddət ərzində SSRİ-də nəhəng ağır sənaye yaradılmışdı, çoxlu şəhərlər salınmış, fabrik, zavodlar tikilmişdi. Ölkədə bir onillik ərzində savadsızlıq ləğv edilmiş, təhsildə, elmin və mədəniyyətin inkişafında əsl inqilab baş vermişdi. Bir amerikan tarixçisi öz kitabını SSRİ-dəki 1930-cu illərin görünməmiş sənaye inkişafına həsr etmiş, bunun tarixdə analoqunun olmadığını qeyd etmişdi.

Həqiqətən də qısa müddətdə çox iri sənaye potensialı meydana gəlmişdi, məhz bu qüdrət, Böyük Vətən müharibəsində xeyli ərazi itkisinə baxmayaraq, döyüşən ordunu hərbi texnika, silah və sursatla aramsız təchiz etməyə imkan vermişdi.

Stalin İkinci Dünya müharibəsində Hitler Almaniyası üzərində qələbənin başlıca arxitektoru, müharibənin ilk il yarımlıq uğursuzluqlarına baxmayaraq ən səmərəli sərkərdələrindən biri olmuşdu. Çox vaxt SSRİ-yə öz müttəfiqi olsa da, mənfi münasibətini gizlətməyən Çörçill də Sovet ordusunun alman hərb maşınının bağırsaqlarını çıxarıb tökdüyünü xüsusi qeyd etmişdi. Stalin qələbədən istifadə etməyi, fayda götürməyi də bacarırdı, müharibədən sonra Avropada dünya sosializm cəbhəsinin yaradılmasına nail olmuşdu.

Hitler Almaniyası üzərindəki qələbə də daxil olmaqla Stalinin əməllər arxipelaqının ərazisi çox geniş idi. Qələbədən, nailiyyətlərdən isə Stalin adətən öyünmürdü, illuziyaya qapılmırdı. Bunu onun düşmənləri də qeyd edirdilər. 1943-1946-cı illərdə ABŞ-ın SSRİ- də səfiri işləmiş Avarell Harriman müharibədən sonra Stalindən soruşmuşdu ki, yəqin ki, Sizə xoşdur ki, vaxtilə almanlar Moskvanın yanında dayanmışdılar, indi isə Siz Berlini bölüşdürürsünüz? Və Stalin belə cavab vermişdi: “Çar Aleksandr isə Parisə gedib çatmışdı”.

Təəssüf ki, ona nifrət edənlər Stalin dövrünün böyük işlərini görmək istəmirlər, çirkli su ilə birlikdə təknədən uşağı da atmağı qəbahət saymırlar. Lakin nəhəng şəxsiyyətlər sarsılmaz qaya kimi onlara atılan daşdan elə bir ziyan çəkmir. Onları lənətləmək mümkündür, lakin əməllərinin bəhrəsini silib yoxa çıxarmaq cəhdi əbəs bir işə çevrilir.

Stalinə qarşı çıxanlar hündürlüyü və sıx çətiri heç də kiçik olmayan repressiya ağacının arxasındakı həyatın bütün sahələrində qazanılan iqtisadi və sosial proqress meşəsini görmək istəmir, tarixə münasibətdə qərəzlilikdən yaranan daltonizm xüsusiyyətləri nümayiş etdirirlər. Onlar Stalini aşağılamaq üçün istənilən vasitədən istifadə etməkdən də çəkinmirlər. Çox istəyirlər ki, Stalini eyiblər və qüsurlar daşıyıcısı kimi təqdim etsinlər. Onun fiziki qüsurları da diqqətdən yayınmır, ağlı, iradəsi, idarəetmə istedadı kənara atılaraq, sol əlinin çolaq olduğu, ayağının birində altı barmağının olduğu bir elmi kəşf, evrika timsalında vurğulanır. Çünki onun əqli zəifliyi və ya xarici dövlətlərin liderləri ilə diplomatik danışıqlar apararkən uduzduğunu bildirən heç bir fakt tapa bilməmələri bir yana qalsın, hətta uydurma ittihamlara da əl ata bilmirlər. Çoxları Stalin kimi böyük şəxsiyyəti öz ölçüləri ilə ölçür, ona görə də tərifdə olan kimi tənqiddə də primitiv yanaşma tərzi aparıcı rol oynayır.

Yəqin ki, onlara xoş olardı ki, Stalin bir tarixi personaj kimi yalnız Leninin bərbəri tək xatırlansın. Axı həqiqətən də Lenin təqiblərdən qorunmaq üçün gizlənməkdən ötəri 1917-ci ilin iyulunda Petroqraddan Razlivə yollananda, tanınmamaq üçün Stalin onun bığını və saqqalını qırxmışdı, ona evində yaşadığı, gələcək qayınatası Sergey Alilluyevin paltarını geyindirmişdi. Çünki Stalinin əleyhdarları heç bir tarixi və hüququ sənəd olmadan, buna dəlil-sübut tapmaq üçün isə çox sayda uğursuz cəhdlər edilmişdi, qara yaxmaq məqsədilə onu çar gizli polisinin, jandarmın agenti olduğunu iddia edirdilər. Bəzi mülahizələrə görə bu iftiranı ilk dəfə Xruşşov və Mikoyan ortaya atmışlar. Böyük Aleksandrın müəlliminin ona öyrətdiyi: “Dişlə, ən azı çapıq qalacaqdır” prinsipi öz işini görür, adi yalan da buna susayanların qəlbini isitmək gücünə malikdir. Stalinin Tiflis bankını yarması da onun quldurluğu kimi qələmə verilir. Axı bu işdə onun heç bir şəxsi təmənnası olmamışdı, pullar qəpiyinə qədər İsveçrəyə, Leninə, partiyanın ehtiyacları üçün göndərilmişdi. Stalin isə həmin vaxt əsl yarı ac həyat sürürdü.

Trotski Stalini “böyük qabiliyyətsiz” adlandırmışdı, görən belə fərasətsiz adam üç onillik ərzində az qala düşmən münasibəti olan bir əhatədə dünyanın ən böyük yeganə sosialist dövlətinə necə başçılıq etmişdi, dəhşətli müharibəni necə qalibiyyətlə başa çatdırmışdı. Yəqin Trotski macəraları ilə öyünüb, özünü hətta fövqəl şəxsiyyət hesab edə bilərdi. Əlbəttə o,heç də bəzi istedadlardan xali deyildi. Yəqin ki, Trotski ( ilk dustaqlığına qədər o Lev Davidoviç Bronşteyn kimi tanınırdı) öz macəraları ilə müqayisədə başqa siyasi xadimi “qabiliyyətsiz” adlandıra bilərdi. Nədənsə ona dünyanın məşhur maliyyə maqnatları xüsusi himayə göstərirdilər. Rokfellerlər və Rotşildlər ailələrinin maddi köməyi ilə Amerikada yaşamış, Kanada dustaqxanasından azad edilmişdi. Maliyyə maqnatları bunu filantropluqlarına görə etmirdilər, axı adətən onları qazancdan savayı heç nə düşündürmür. Yəqin ki, Trotski vasitəsilə Rusiya barədə də onların müəyyən maraqları var imiş.

Trotski qəddarlıqda da başqalarından geri qalmırdı. Gənc Sovet Rusiyasının hərbi komissarı (naziri) kimi İnqilabi Hərbi Şuranın sədri olanda orduda qəddar tədbirləri ilə məşhurlaşmışdı. Qızıl Ordunun yaranmasında və Vətəndaş Müharibəsindəki 4 mühüm döyüşdə onun xidmətləri danılmazdır. Bununla yanaşı o, əsirlərlə yanaşı dezertirləri və hərbi intizamı pozanları güllələtdirir, ölüm düşərgələrinə saldırırdı.

Trotski QULAQ-ın əsasını qoyanlardan biridir. Lakin nədənsə heç kəs onun cinayətlərini yada salmır. Rus yazıçısı A.İ. Kuprin Trotski barədə yazırdı ki: “Bu adam müstəsna dərəcədə azalmayan qəzəbdən ibarət idi və o, daim sönməyən qan yanğısından başqa heç nəyə susamırdı”.

Əxlaqının təmizliyi ilə də o, heç cür öyünə bilməzdi. 1929-cu ildə SSRİ-dən sürgün edildikdən sonra İstanbul yaxınlığındakı adada, Fransada yaşadı, özünə sığınacaq tapmaq üçün təhlükəsiz yer axtarırdı.

Böyük Meksika rəssamı Diyeqo Rivera ona dostu kimi kömək etmək üçün ölkə prezidenti olan Losaro Kadenasla yaxın münasibətinə görə ondan Trotskiyə Meksikada sığınacaq verilməsini xahiş edib, razılıq almışdı. 1937-ci ildə öz arvadı ilə Meksikaya gələn Trotski paytaxtda onun evində yaşamağa başlamışdı.

Ona qarşı alicənablıq göstərmiş Riveraya xəyanət edərək, onun rəssam arvadı, saqqalına görə inqilabçını “keçi” adlandıran Frida Kalo ilə intim yaxınlığa girişmişdi və bu, ərlə - arvadın boşanmaları ilə nəticələnmişdi.

(Ardı var)

Telman Orucov

525-ci qəzet.- 2015.- 2 may.- S.26.