İbrahim Əbilov "Səlahiyyətli
səfir" kimi
GÖRKƏMLİ DİPLOMATIN HƏYAT VƏ FƏALİYYƏT YOLUNDAN SÖZ AÇILAN YENİ KİTAB İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB
Azərbaycanın dövlətçilik tarixində
özünəməxsus parlaq
iz qoymuş dövlət xadimləri sırasında İbrahim Əbilovun da adı var. Azərbaycan Sovet Respublikasının Türkiyədə ilk səfiri
olmuş İbrahim Əbilov 1881-ci ildə Ordubadda dünyaya gəlib.
Məmməd Tağı Sidqinin Ordubadda "Əxtər"
məktəbində oxuyub,
atasının vəfatından
sonra ailəsini dolandırmaq üçün
təhsilini yarımçıq
qoyub. 1903-cü ildən Petrovsk- Portda (indiki Mahaçkala) və Bakıda fəhləlik edib, inqilabi hərəkata qoşulub,
ilk Azərbaycan sosial-demokrat
təşkilatı "Hümmət"in
üzvü kimi fəaliyyət göstərib.
1907-ci ildə Bakı Xəzər Ticarət donanması dənizçilərinin tətilinin
təşkilatçılarından olub.
1908-ci ildə Güney Qafqazda və Güney Azərbaycanda iranlı zəhmətkeşlər
arasında inqilabi iş aparan "İctimaiyyun- Amiyyun"
("Mücahid") sosial-demokrat
təşkilatının sədri
Nəriman Nərimanovun
tapşırığı ilə İrana göndərilib. 1909-cu ildə Bakıya qayıdan Əbilov 1912-ci ildə dərc olunan "Bakı həyatı" qəzetində
redaktor vəzifəsində
işləyib. Çar hökuməti
tərəfindən dəfələrlə
həbs edilən İbrahim Əbilov Tiflisdə menşevik
"Hümmət" təşkilatının
görkəmli xadimlərindən
biri kimi fəaliyyət göstərib.
1918-ci ilin axırlarında
Bakıya gələn
Əbilov Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti
parlamentinə deputat seçilib və onun sosialist fraksiyasına başçılıq
edib. 1920-ci ildə Bakı menşeviklərinin
orqanı olan "İskra" qəzetinin redaktoru idi. 1920-ci ildə Azərbaycanda
Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Azərbaycan SSR daxili işlər nazirinin müavini təyin olunub, Şərq xalqlarının Bakıda
çağrılan birinci
qurultayında Şərq
Xalqları Təbliğat
və Təşviqat Şurasının katibi seçilib. 1921-ci ilin iyununda Azərbaycan
nümayəndə heyətinin
tərkibində Kommunist
İnternasionalının üçüncü
konqresində iştirak
edib. 1921-ci ildə
Nəriman Nərimanovun
tövsiyəsi ilə
Azərbaycan SSR-in, sonra
isə ZSFSR-in Türkiyədə
səlahiyyətli səfiri
olub, Sovet-Türkiyə,
o cümlədən, Azərbaycan-Türkiyə
dostluq münasibətlərinin
təşəkkül tapmasında
və möhkəmləndirilməsində
böyük rol oynayıb. Onun təşəbbüsü ilə Türkiyənin
Trabzon və Samsun şəhərlərində
Azərbaycanın konsulluqları
açılıb.
İbrahim Əbilovun səmərəli
diplomatik fəaliyyəti
və bilavasitə iştirakı sayəsində
Sovet respublikaları ilə Türkiyə arasında bir sıra ikitərəfli və çoxtərəfli
müqavilələr imzalanıb. Naxçıvan
muxtariyyətinin təməlini
qoymuş 1921-ci il Moskva və Qars müqavilələrini
digər naxçıvanlı
diplomat, Sovet-Türkiyə danışıqlarında
Azərbaycan nümayəndə
heyətinin başçısı
Behbud ağa Şahtaxtinski ilə birlikdə Əbilov da imzalayıb. Türkiyə Respublikasının banisi və ilk prezidenti olan Mustafa Kamal Atatürk ilə Əbilov arasında dostluq münasibətləri var idi. Əbilov Azərbaycan hökuməti
adından dostluq və qardaşlıq rəmzi olaraq Atatürkə qızıl
xəncər hədiyə
verib, Atatürk Ankarada Azərbaycan səfirliyinin binası üzərində ölkəmizin
bayrağının qaldırılması
mərasimində iştirak
edib.
İbrahim Əbilov 1923-cü ildə
fevralın 23-də Türkiyənin
İzmir şəhərində
dünyasını dəyişib,
Bakıda dəfn olunub.
Tarixçi-publisist Təranə Cəbiyevanın
bu yaxınlarda nəşr olunmuş "Səlahiyyətli səfir"
kitabında İbrahim
Əbilovun həyat və fəaliyyəti geniş işıqlandırılıb.
Kitaba
AMEA-nın həqiqi üzvü Teymur Kərimli "Azərbaycan
diplomatiyasının parlaq
səhifəsi" adlı
ön söz yazıb: "Keşməkeşli
XX əsrin əvvəllərində
Azərbaycanda bütün
sadaladığımız sifətləri
özündə birləşdirən
böyük bir şəxsiyyət-ölkəmizin müasir mənada ilk fövqəladə və səlahiyyətli səfiri
olan İbrahim Əbilov diplomatik fəaliyyəti ilə tariximizin parlaq səhifəsini yazıb. Tarix boyu savadlı,
gözüaçıq, vətənpərvər
insanları ilə tanınan və bu ənənəni yüksək səviyyədə
indi də davam etdirən qədim Naxçıvan torpağında dünyaya
göz açmış
İbrahim Əbilovun,
pedaqogika tariximizdə
özünəmxsus parlaq
iz qoymuş Məhəmməd Tağı
Sidqinin "Əxtər"
məktəbində yazıçı
Məmməd Səid Ordubadi ilə bir sinifdə aldığı yüksək
savad onun gələcək fəaliyyətinin
möhkəm təməl
daşlarından sayılmalıdır.
Bu savada Tanrının
bəxş etdiyi fitri istedad da
qoşulanda böyük
şəxsiyyətin yetişməsi
labüd olur. Bir də
tarixi şəraitin özü, Vətənin,
millətin üzləşdiyi
problemin çözülməsinin
vacibliyi böyük şəxsiyyətin yetişməsi
üçün zəmin
yaradır. Təranə
Cəbiyevanın "Səlahiyyətli
səfir" kitabı
ilk baxışdan İbrahim
Əbilova həsr edilsə də, əslində Azərbaycanın
bu cür övladlarından üçü
haqqında, üç
qeyrətli vətənpərvər,
üç dönməz
mübariz, üç
millət qəhrəmanı,
üç şəhid
haqqında - İbrahim
Əbilov, Behbud ağa Şahtaxtinski və Nəriman Nərimanov haqqındadır.
Əlbəttə, bəri başdan deyək ki, "Səlahiyyətli səfir"
kitabı bizim adət etdiyimiz akademik üslubda aparılmış elmi-tədqiqat
əsəri deyil, bəlkə də bir qədər mozaik xarakter daşıyır, hətta
tarixçilər bəlkə
də onu müəyyən qədər
sistemsizlikdə günahlandırarlar. Ancaq buna
baxmayaraq, kitabda verilən çoxsaylı
tarixi sənədlər,
bu sənədlərə
yanaşma tərzi maraq doğurur və ona qarşı
hörmət hissi oyadır. Doğrudur,
Ulu Öndərimizin dediyi kimi, İbrahim
Əbilov, onun ilk Azərbaycan səfiri kimi fəaliyyəti haqqında "çox böyük kitablar yazılıbdır", ancaq
böyük şəxsiyyətlər
və xalqın tarixində onların oynadığı taleyüklü
rollar barədə nə qədər çox yazılsa, onların nəsillərə
örnək olan əməlləri haqqında
xüsusən gənclər
daha çox məlumat əldə edə və vətənpərvər ruhda
böyüyə bilərlər".
Kitabda Azərbaycanın Türkiyədəki səfirliyi ilə bağlı məlumatlar öz əksini tapıb. Nəşrdə İbrahim Əbilovla Atatürkün dostluğu haqqında da məlumat verilib:
"Türkiyənin apardığı istiqlaliyyət müharibəsində İbrahim Əbilov Mustafa Kamal Atatürkün dərin hörmətini qazanır.
Təsadüfi deyil ki, onun XX əsrin əvvəllərində Türkiyə ilə dostluq münasibətlərini yenidən möhkəmləndirilməsində xidmətləri böyük olub. Diplomatik fəaliyyəti dövründə Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarət və mədəni əlaqələrin yaradılması məqsədilə Türkiyənin Trabzon, Samsun şəhərlərində Azərbaycan konsulluqları açılır, bir sıra müqavilələr imzalanır.
Məhz ermənilərin Naxçıvana olan iddialarının dəf olunmasında o zaman Türkiyə dövləti çox böyük rol oynadı. Bu mühüm missiyada İbrahim Əbilov Azərbaycanın, doğma Naxçıvanın gələcək təhlükəsizliyi naminə əlindən gələni etmişdi".
Kitabdakı materialları "Xatirələr işığında", "Naxçıvan həqiqətləri", "Türkün tarixində əbədiləşənlər", "Gümrü, Moskva və Qars müqavilələri" başlığında verilib. Nəşrdə yazı materialları ilə yanaşı, qiymətli sənədlərin və fotoların surətləri də oxuculara təqdim olunub.
"Səlahiyyətli səfir"in redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Məsaim Abdullayev "Tarixlə ünsiyyət" yazısında kitabı fədakar qələm sahibinin gərgin əməyinin növbəti bəhrəsi kimi dəyərləndirib:
"Ola bilər ki, kitabdakı hansısa fakt və hadisə, yaxud müəllifin fikir və mülahizələri sizə müəyyən qədər mübahisəli görünsün. Çünki kitabda bir çox mənbə və məxəzlərdən istifadə olunub. Bütün hallarda müəllif tariximizlə yaxından tanış olmaq, o dövrdə baş verən hadisələrdən ibrət götürmək, Azərbaycanı həyatı qədər sevən Nəriman Nərimanov, İbrahim Əbilov, Behbud ağa Şahtaxtinski və başqa görkəmli şəxsiyyətlərin xidmətlərini bir daha yada salmaqla, çox xeyirxah və olduqca faydalı iş görüb".
S.MÜRVƏTQIZI
525-ci qəzet.- 2015.- 6 may.- S.6.