Adı ünvanına qayıtdı - (Sənədli
hekayə)
Abidə
ucaldılandan bəri
Vaqif müəllim hər gün - səhərlər də, axşamlar da yolunu şəhər parkından salardı; parkın gözəgəlimli
yerində qoyulmuş postament üzərindəki
atasının görüşünə
gələrdi saçlarına
vaxtından əvvəl
dən düşmüş
oğul...
Çox vaxt yanında 6-7 yaşlarında bir oğlan uşağı da olardı, axı ağlıkəsən
uşağın xahişini
yerə salmağa ata necə qıyaydı?! Abidəyə yaxınlaşdıqca hər
ikisinin, atanın da, dəcəl oğlan uşağının
da çöhrələri
ciddiləşib tutulurdu.
Balaca Məmmədağa,
ilin hansı fəslində olursa olsun, hər dəfə buraya gələndə mütləq
tapıb gətirdiyi çiçək dəstəsini
sakitcə abidənin ətrafına düzür
və oğlanın sifətindəki uşaq heyrəti donub qalırdı: heç belə də cavan baba olar?...
Babasının hünər və rəşadətindən Məmmədağanın
bir elə xəbəri yox idi. O, təkcə burasını
bilirdi ki, adını daşıdığı
babasının onun kinolarda gördüyü davadakı faşistlərlə
vuruşub, qəhrəmanlıq
göstərib.
lll
16 mart
1944-cü il... Torpaq altdan baş qaldıran novruzgülünün
sarı ləçəkləri
ilk bahardan müjdə
verəndə 24 yaşlı
bir gəncin ömrünün bahar fəslinə faşist gülləsiylə nöqtə
qoyuldu. Qürbətdə
bir məzar qaldı, qərib bir məzar... Lakin onun adı qərib
qalmadı. Uzaq İtaliya
torpağında Məmmədağanın
Vətən yolunda qəhrəmancasına ölümü
adını ünvanına
qaytardı, əbədiyyətə
qovuşdurdu.
lll
Qarşımda bir qəzet var. İllər 1949-cu ilin 20 noyabrında keçmiş
Dəvəçi rayonunda
çıxan "Yüksəliş"
qəzetinin səhifələrinə
iz salıb. Rəngi saralmış
bu qəzetin birinci səhifəsində
Məmmədağa Nəzirovun
şəkli verilib, tərcümeyi-halı dərc
edilib. Onun tərcümeyi-halı da həyatı kimi qısadır.
Məmmədağa Həsənbəy oğlu
Nəzirov 1920-ci ildə
Dəvəçi qəsəbəsində
doğulub. 1937-ci ildə
Bakı Maliyyə Texnikumuna qəbul olunsa da, ailə
vəziyyətinə görə
bir ildən sonra təhsilini yarımçıq qoyub.
Bankda mühasib köməkçisi
işləyib. Çalışqanlıq və təşkilatçılıq
bacarığına görə
Dəvəçi rayon komsomol
komitəsinin şöbə
müdiri vəzifəsinə
irəli çəkilib.
Ancaq bu vəzifədə bir il işləyə
bilib -müharibə minlərlə yaşıdı
kimi onun da arzularını ömrü kimi yarımçıq qoyub. Məmmədağa ərizə verərək
könüllü cəbhəyə
yollanıb.
lll
Məmmədağa Nəzirov ilk dəfə düşmənlə Beloserkovo
şəhərindən bir
qədər şərqdə
- Medvin kəndində
qarşılaşdı. Burda onların
alayı da almanların güclü
tank diviziyasının hücumunun
qarşısını alırdı.
İki gün ağır döyüşlər getdi.
Çoxlu düşmən tankı yandırıldı.
Lakin almanlar böyük qüvvə ilə hücum edib sağ və sol cinahdan Məmmədağagilin
alayını mühasirəyə
aldı. Vəziyyət ciddi idi. Düşmənin əhatəsini yarıb
mühasirədən çıxmaq
lazım idi. Bunun üçün bir vzvod ayrıldı. Əsgərlərin içində Məmmədağa
da vardı. Onlar faşistlərin Medvin kəndindəki mövqelərini top atəşinə
tutmalı, yoldaşlarının
mühasirəni yarıb
çıxmalarına şərait
yaratmalı idilər.
Səhərdən axşamadək davam
edən bu ağır və təkbətək döyüşdə
xüsusilə fərqlənən
və komandanlıq tərəfindən təşəkkür
alanlar arasında Məmmədağa da var idi.
Sonradan M.Nəzirovun
cəbhə yolları
Xarkov, Jitomir və Ukraynanın başqa şəhərlərindən
keçdi. Krım uğrunda gedən
döyüşlərin birində
ağır yaralanan Məmmədağa əsir
düşdü. Lakın o Krımdakı
əsir düşərgəsində
çox qalmadı, böyük bir dəstəni də özü ilə qaçırıb Krımda
yaradılan 8-ci Azərbaycan
partizan dəstəsinə
qoşuldu, bu dəstənin ən cəsur döyüşçülərindən
biri oldu.
Tarix elmlər doktoru Qaraş Mədətovun
"Azərbaycan oğulları
Böyük Vətən
Müharibəsi illərində.1941-1945-ci
illər" (Elm-1965) kitabından
sətirlər:
"1943-cü
il dekabr ayının 30-da M.Nəzirovun
rəhbərliyi altında
12 nəfər partizan
Ay-Petri yaxınlığında faşist nəqliyyat karvanına hücum edib 1 avtomobili və 23 faşisti məhv etmişdir.
1944-cü il yanvarın
2-də M.Nəzirovun və
Ə.Əliyevin komandası
altında bir dəstə partizan Tatar-Osman və Bahadır
kəndləri arasında
faşist nəqliyyatına
hücum etmiş və düşmənin iki yük avtomobilini,
42 əsgər və zabitini məhv etmişdir".
1944-cü ilin əvəllərində
ölkənin cənub
rayonlarını azad etmək uğrunda başlanan müzəffər
yürüş Krım
partizanlarının mübarizəsinə
də yeni vüsət vermişdi.
Lakin bir dəfə növbəti əməliyyat zamanı Məmmədağa yenidən
düşmənin əlinə
keçdi. Əvvəlcə Polşada oldu,
sonra onları Almaniyadakı Nohanmer həbs düşərgəsindən
Şimali İtaliyaya gətirdilər. Məmmədağa Udne şəhərindəki
azərbaycanlılardan ibarət
əsir düşərgəsində
tezliklə antifaşist
təşkilat yaratdı.
Bu təşkilata onunla birgə Həsən Nadirov başçılıq edirdi.
Təşkilat yerli partizanlarla əlaqə yaradıb əsirlərin onlara qoşulması üçün çox iş gördü.
lll
1944-cü ilin yazı. Hər şey
hazır idi. Əsirlərin tezliklə
üsyan edib Triyest yaxınlığındakı
Prosek qəsəbəsində
partizanlara qoşulmasına
az qalırdı.
14 mart gecəsi... Məmmədağa o gecə uşaq
kimi sevinirdi. Axı onun, şöhrəti bütün
İtaliyaya yayılmış
öz sevimli eloğlusu - Mixaylo ilə görüşməsinə
lap az qalırdı.
Nədənsə sevincli anlarında xəyalı insana həmdəm olur. Məmmədağanın da xəyalı o gecə quş kimi qanadlanmışdı.
O, Vətənini düşünürdü,
doğma Dəvəçini
xatırlayırdı.
- Yəqin Dəvəçidə-doğma
yurdda çiçəklər,
otlar bahar həsrətiylə torpaq altdan baş qaldırır. İydə, badam ağaclarının
budaqları bahar nəfəsiylə tumurcuq
bağlayır. Hacaquyruq qaranquşlar
doğma ellərə
qayıdır. Darıxmayın, mən də qayıdacağam, atam hey, üzünü doyunca öpmədiyim balam hey.
Lakin...
...Lakin o qayıda bilmədi. Əsirlərin arasındakı gizli
xain düşərgənin
rəisini xəbərdar
etmişdi. Üsyanın başlanmasına bir neçə saat qalmış faşistlər
üsyanın başçılarını-Məmmədağa
Nəzirovu və Həsən Nadirovu həbs etdilər.
Almanların hədsiz əzab və işgəncələri
nə Məmmədağanın,
nə də Həsənin iradəsini qıra bildi. Düşmənlər onlardan təşkilatın
fəaliyyətinə dair
bir söz də olsa qopara
bilmədilər.
... 16 mart, 1944-cü il... Çuxura düşmüş gözlər,
sinələrə doğru
əyilmiş başlar
və əli silahlı faşistlərin
əhatəsində zirvəyə
qonmuş qartal kimi məğrur iki gənc...
- Əbədiyyətə qovuşduğunuz
o günü gözlərim
önündə canlandırmaq
istəyirəm... Faşistlər əsirlərin gözləri
qarşısında igid
həmyerlilərimizi güllələyərkən
guya böyük humanistlik etmək istəmiş, onlara qara yaylıq verib gözlərini bağlamağı əmr
etmişlər. Lakin
Məmmədağa ilə
Həsən düşmənin
atəşini alman dilində bu sözlərlə qarşılamışdılar:
"Biz Vətən yolunda
ölümdən qorxmuruq.
Yaşasın Vətən! Faşizmə
ölüm!"
Sonra isə onların həmvətənlərinə doğma
dildə dedikləri kəlmələr güllələrin
səsinə qarışmışdı:
"Vətənə qələbə
ilə qayıdın!
Bizi unutmayın!"
Uzaq Adriatik sahillərində o gün
qərib əsgər məzarlarının sayı
bir də artdı. Bu həsrətdən Xəzərin şahə qalxdı dalğaları...
Axı neçə-neçə oğluna,
qızına niskillidir-həsrətlidir
o dalğalar, indiyəcən
yol gözləyir qumlu sahillər. Laylay demək, dalğalarının
mavi pıçıltısında
uyutmaq istəyir Mehdisini, Məmmədağasını,
Həsənini ana Xəzər.
lll
Qürbətdə bir məzar qaldı, qərib bir məzar. Lakin Məmmədağanın
adı qərib qalmadı. Adı ünvanına qayıtdı...
lll
...Yolda tanış
olduğu əmi balaca Məmmədağadan
ad-familiyasını xəbər
aldı.
- Məmmədağa Nəzirov.
Tanımadığı əmi sonra ondan hansı məktəbdə oxuduğunu
soruşdu.
Balaca Məmmədağa da qürur və iftixarla:
- Məmmədağa Nəzirov
adına Dəvəçi
şəhər 1 saylı
məktəbdə, - deyə
cavab verdi.
Heyrətlənən əmi, Məmmədağanın onunla zarafat etdiyini zənn edib, gülümsədi.
- Necə? Məktəb sənin adını daşıyır?!
Məmmədağa isə ciddi halda:
- Yox, həmin Məmmədağa Nəzirov mənim babamdır, - dedi,- yaşadığımız küçə də elə babamın adınadır. Axı, babam qəhrəman olub.
Sonra isə balaca Məmmədağa inam və cəsarətlə əlavə elədi ki, böyüyəndə o da qəhrəman olacaq!...
Əmi bu dəfə şəksiz-şübhəsiz gülümsədi və Məmmədağa da sevindi ki, tanımadığı əmi onun bu sözlərinə qeydsiz-şərtsiz inanıb!...
Şabran
Aydın Tağıyev
525-ci qəzet.- 2015.- 8 may.- S.8.