İstiqlal yolunun
şanlı mücahidləri - Cümhuriyyət dövrünün dövlət və hökumət
xadimləri
(Əvvəli
ötən sayımızda)
Azərbaycan xalqı əsrlər
boyu azadlıq arzusu ilə yaşayıb, müstəqillik
uğrunda daima mübarizə aparıb. Ötən əsrin əvvəllərində ölkəmizdə
milli azadlıq hərəkatı daha da gücləndi. Azərbaycanın demokratik
qüvvələri , mütəfəkkir
şəxsləri, siyasi
xadimləri yurdumuzun müstəqilliyi, millətimizin
azadlığı uğrunda
mübarizəyə qoşuldular.
Rusiya imperiyasının
dağılması Azərbaycanda
müstəqil dövlət
qurmaq üçün
şərait yaratdı.
1918-ci il mayın 28-də
Azərbaycan Demokratik Respublikası - Xalq Cümhuriyyəti elan edildi.
Xalqımızın bir çox ziyalıları, görkəmli şəxsiyyətləri
Demokratik Respublikanın
yaradılmasında, onun
inkişafında müstəsna
rol oynayıb, müstəqillik yolunda əllərindən gələni
əsirgəməyiblər. Bu onların həyatı bahasına başa gəlsə də, bir çox təqiblərə məruz
qalsalar da, öz amallarından vaz keçməyib, xalqın rifahı üçün çalışıblar.
Xalqa və dövlətçiliyə bir
nümunə olan həmin ziyalıların bəzilərinin həyat və fəaliyyət yollarını daha dərindən araşdırıb
təqdim edirik. Bu yolda əsas bələdçimiz, qaynağımız
isə Prezident Kitabxanası, həmçinin
Milli Kitabxananın zəngin məlumat bazasıdır.
1919-cu il dekabrın 2-11-də Bakıda Türk Demokratik Federalist Müsavat
Partiyasının II qurultayı
keçirildi. Qurultayda
iştirak edən M.Cəfərov, M.Rəsulzadə,
M.Hacınski, N.Yusifbəyov
və başqaları
birlikdə qurultayın
siyasi komissiyasına seçilib. 1919-cu il dekabrın 14-21-də Bakıda Azərbaycan-Ermənistan
konfransı keçirildi.
Konfransda Azərbaycandan
F.Xoyski, M.Hacınski, R.Vəkilov və M.Cəfərov iştirak edib. M.Y.Cəfərov konfransı giriş nitqi ilə açaraq bildirir ki: "Müstəqil Gürcüstan, Ermənistan
və Azərbaycan respublikaları yaranmasına
baxmayaraq, onlar arasında həll edilməmiş mübahisəli
məsələlər vardır.
Konfransı açaraq
ümid edirəm sizin ağır zəhmətiniz nəticəsində
bu çətin məsələlər həllini
tapacaq və hər iki xalq
arasında dostluq əlaqələri möhkəmlənəcəkdir".
1920-ci il fevralın 2-də Məmməd Əmin Rəsulzadənin təklifi
ilə M.Y. Cəfərov Azərbaycan parlamenti sədrinin birinci müavini seçilir. Parlament sədri Ə. Topçubaşov
Bakıda olmadığı
üçün M.Y.Cəfərov
1920-ci il aprelin 27-nə
kimi Məclisi-Məbusanın
sədri vəzifəsini
icra edir.
M.Y.Cəfərov ADR-in süqutunadək Azərbaycan parlamentinə
və dövlətinə
rəhbərlik edib. Azərbaycan parlamenti onun sədrliyi zamanı AXC-nin ictimai, iqtisadi və mədəni inkişafına dair bir sıra qanunlar,
qərarlar qəbul edib, sazişlər imzalayıb. M.Y.Cəfərov
1920-ci il aprelin 27-də
parlamentin son iclasında
gərgin müzakirələrdən
sonra hakimiyyətin Azərbaycan Müvəqqəti
İnqilab Komitəsinə
verilməsi haqqında
qərarı imzalayıb.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
süqutundan sonra M.Y.Cəfərov Azərbaycan
pambıqçılıq və
şərabçılıq trestlərində hüquq
məsləhətçisi vəzifəsində işləyib.
1938-ci il mayın 15-də
Bakıda vəfat edən M.Y.Cəfərov Şağan kəndində
dəfn olunub.
Əkbər ağa Şeyxülislamov
Görkəmli siyasi və ictimai xadim Əkbər
ağa Şeyxülislamov
1891-ci ildə İrəvan
şəhərində anadan
olub. İlk təhsilini İrəvan gimnaziyasında alan Əkbər ağa 1912-ci ildə Peterburq Yol Mühəndisliyi İnstitutuna daxil olub. 1917-ci ildə Rusiyada fevral - burjua inqilabı baş verməsi səbəbindən
gənc Əkbər
ağa yaranan siyasi vəziyyətlə əlaqədar
olaraq bütün dərs kursunu başa vurduğuna baxmayaraq, ali məktəbi bitirmək haqqında diplomu almadan vətənə qayıtmalı olur. 1918-ci
ilin fevralında
Ə. Şeyxülislamov Zaqafqaziya
seyminin üzvü seçilib. Elə həmin ilin fevralın 28-də seym tərəfindən təsdiq
olunan müsəlman fraksiyasının
tərkibindəki Hümmət
(menşevik) partiyasına
daxil olur. Şeyxülislamov Zaqafqaziya
seyminin Türkiyə hökuməti ilə sülh danışıqları
aparmaq üçün
1918-ci il martın 1-də
yaratdığı nümayəndə
heyətinin tərkibində
olub, həmçinin Zaqafqaziya hökumətində
daxili işlər nazirinin müavini vəzifəsini icra edib. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan
Milli Şurasının
Tiflisdə keçirilən
iclasında Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyi
haqqında Akt - İstiqlal bəyannaməsi
qəbul edilib. Şeyxülislamov müstəqilliyin
lehinə səs verən 24 Milli Şura üzvündən
biri olub. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. Əkbər ağa Şeyxüslislamov
bitərəf F.Xoyskinin
təşkil etdiyi birinci kabinədə torpaq və əmək naziri vəzifəsini tutur. Azərbaycanın
Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində sosialist fraksiyasının
üzvü olub. Həmin il iyunun 17-də kabinə
bütövlüklə istefaya çıxdığı
üçün tutduğu vəzifəni tərk edib.
1918-ci il
dekabrın 12-də siyasi partiyalarının Bakıda
keçirilən demokratik müşavirəsində
Şeyxülislamov "Hümmət" (menşevik)
partiyası adından çıxış edərək,
sosialistlərin hökumətin tərkibinə daxil
olmasını tələb edib. Paris Sülh Konfransına
(1919-1920) göndərilən Azərbaycanın nümayəndə
heyətinin üzvü olub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
süqutundan sonra mühacirətdə yaşayıb, Azərbaycan
Siyasi mühacirətinin fəal nümayəndələrindən
olub. XX əsrin 20-ci illərində Parisdə Azərbaycandan
II İnternasionalın üzvü olub. Parisdə rusca nəşr
olunan "Azərbaycan" jurnalında dərc olunan "Azərbaycan necə
quruldu" məqaləsində 1918-ci il 26-28 may hadisələrindən
ətraflı bəhs edilib. Buna görə də, həmin məqalə
Ankarada nəşr olunan "Mücahid" (1962, ¹49-50)
jurnalında yenidən çap olunub. Əkbər ağa
Şeyxülislamov 1961-ci il martın 2-də vəfat edib və
Paris yaxınlığındakı müsəlman qəbiristanlığında
dəfn olunub.
Ağa
Aşurov
1880-ci ildə
Bakıda anadan olub. O, orta təhsilini Bakı gimnaziyasında
alıb. Almaniyada mühəndis-texnoloq
ixtisası üzrə ali təhsil alıb Bakıya qayıdan
A.Aşurov şəhər bələdiyyə
idarəsində işləyib. Ağa Aşurovun ölkəmizdə
bir çox tədbirlərin həyata keçirilməsində
əməyi danılmazdır. Belə ki, 1908-ci ildə
Aşurovun rəhbərliyi ilə Bakıda yeni elektrik
stansiyasının tikilməsi barədə müqavilə
bağlanılıb. Bakıya Şollar suyunun çəkilməsində
Aşurovun geniş fəaliyyəti olub. A. Aşurov 1906-cı
ildə Əlimərdan bəy Topçubaşovun sədrliyi
ilə Ümumrusiya müsəlmanlarının Nijni-Novqorodda
keçirilən 3-cü qurultayında iştirak edib və qurultayın rəyasət heyətinin
tərkibinə seçilib. Milli hərəkatın fəal
üzvlərindən olan Aşurov Fevral inqilabından (1917)
sonra Müsəlman Milli Şurasının Müvəqqəti
İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilib, Qafqaz
müsəlmanlarının Bakı qurultayında iştirak
edib.
1918-ci
ilin mart qırğınları zamanı Aşurov hərbi əməliyyatları
dayandırmaq üçün müsəlman nümayəndə
heyətinin tərkibində İnqilabi Müdafiə Komitəsinin,
Erməni Milli Şurasının üzvləri və
İranın Bakıdakı konsulu Həbibulla xanla
danışıqlar aparıb. Cümhuriyyət
dövrünün fəal üzvlərindən biri də
Aşurov olub. İqtisadiyyatın inkişafı, xalqın
maariflənməsində əlindən gələni əsirgəməyib.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ikinci Hökumətində
bitərəf Aşurov ticarət və sənaye naziri işləyib,
eyni zamanda, 1918-ci il oktyabrın 6-dək Ərzaq Nazirliyinə
rəhbərlik edib. Cümhuriyyətin mövcudluğunun ilk mərhələsində
dövlətin ticarət-sənaye və ərzaq siyasətini,
əsasən, Aşurov müəyyən edib. İqtisadi
böhranla mübarizədə o xüsusi rol oynayıb,
iqtisadiyyata dövlət nəzarəti sisteminin
yaradılması yönündə əzmlə
çalışıb, möhtəkirliklə, fəaliyyətləri
dövlət maraqlarına zidd olan xüsusi mülkiyyətçilərlə
mübarizədə qətiyyətli və sərt tədbirlərin
tərəfdarı olub. Aşurov dövlətin müstəqil
iqtisadi xəttinin prinsipial müdafiəçisi idi. 1918-ci il
oktyabrın 6-da hökumətdə bəzi dəyişikliklərlə
əlaqədar poçt və teleqraf naziri təyin olunub.
A.Aşurov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin
üzvü seçilib, "Müsavat" və bitərəflər
fraksiyasında təmsil olunub. 1918-ci il dekabrın
ortalarında bütün hökumət kabinəsi ilə
birlikdə istefaya çıxıb. O, Cümhuriyyət
dövründə Bakıda həyata keçirilən bir
sıra mədəni-maarif tədbirlərinin də təşkilatçılarından
olub.
Ağa
Aşurov 1920-ci il aprelin 27-də bolşeviklərin hakimiyyəti
təslim etmək tələbinin əleyhinə səs verən
yeganə parlament üzvü idi. Bu səbəbdən də ertəsi gün hakimiyyətə gələn
bolşeviklər onun həbs edilməsi barədə göstəriş
versələr də, ələ keçirə bilməyiblər.
Aşurov Türkiyəyə mühacirət etməyə cəhd
göstərib, bu baş tutmadıqda, Rostov şəhərinə
köçüb, orada ixtisası üzrə mühəndis-texnoloq
işləyib. A. Aşurov 1936-cı ildə vəfat edib,
Rostovun tatar qəbiristanlığında dəfn olunub.
(Ardı var)
Samirə QULİYEVA
525-ci qəzet.- 2015.-
14 may.- S.6.