Çanaqqala - canlı eşq dastanı
“Röyalarım
gətirdi məni...”
İstanbulun Atatürk hava limanına eniş zamanı təyyarədə
səsləndirilən, Can Atillanın daha öncələr də
dinləyib bəyəndiyim “Aşk-ı Hürrem” (“Xürrəmin
eşqi”) şərqisini eşidər-eşitməz qəlbimi
naməlum və hüznlü bir həyəcan sardı. Mahnının orijinalda rusca
olan mətni beynimdə sinxron olaraq dilimizə çevrildi...
“Röyalarım
gətirdi
məni
xəyalımdakı evimə...
Qəlbim
artıq sonsuza qədər boş...
Raqatinada
yağmurda
rəqs
edən kiçik bir qızın
Yuxularının
gerçəkləşməsinə
and
içirəm...
...Qəlbim
artıq barışmış
göz
yaşlarıyla...”
Xatırlayıram, bu mahnını əsl eşqin
özündə ehtiva etdiyi şəfqət, həyəcan və
hüznlə müşayiət olunan ehtiras dolu melodiyasına
tam uyan mətninə görə sevmişdim. Türk Hava Yollarının
təyyarələrində bu mahnının səsləndirilməsi
təsadüfi deyil, zənnimcə... Məhz belə bir sevgi
türküsünün sədaları altında yüzillərin
eşq şəhəri İstanbula ayaq basmalısan...
Daşı, torpağı, havası eşq qoxuyan
İstanbul... Hər adı çəkiləndə dillərdən
istər-istəməz qopan sinədolusu bir “Ahh”la müşayiət
olunan, uğrunda canlar fəda edilən, vazkeçilməz
sevgili şəhər... Və onu təkcə minarələrinə,
məscidlərinə, əhatə edən dənizlərə,
təbii gözəlliklərinə, qaynarlığına,
vazkeçilməzliyinə, əlçatmazlığına
görə yox, həm də eşq dolu bir ruha malik olduğuna
görə sevdilər zaman-zaman... Neçə nəğmələr
qoşuldu adına, neçə qurbanlar
verildi vəslinə...
Bu şəhri
Stanbul ki, bi-mislü bəhadır,
Bir sənginə
yekparə Əcəm mülkü fədadır...
17-18 əsr
Osmanlı divan ədəbiyyatının görkəmli
nümayəndəsi Nədimin qiymət biçilməyəcək
qədər bahalı adlandırdığı, bircə
daşına bütün Əcəm mülkünün fəda
edilməsinə hazır İstanbulu tam yaxından tanımaq
fürsətimiz olmasa da gördüklərimiz, hiss etdiklərimiz
də bizə yetdi... Seviləni qəlbində, ruhunda,
hüceyrələrində duymaq, anlamaq, hiss etmək
üçün bəzən heç tam yaxından tanımaq
gərək deyil.
“Gözlərim qapalı dinlədiyim İstanbul”da
olduğum bir neçə saat ərzində ruhumu
ağuşuna alıb aparan əsrarəngiz duyğu selinin
yaratdığı sərməstlik hissi məni tərk etmədi. Amma bütün
vazkeçilməzlər də tərk edilir nə vaxtsa- bəzən
məcburi, bəzən də könüllü...
Yolçuluğumuzun istiqaməti Fazil Hüsnü
Dağlarcanın təbirincə desək - “Yeni Türkiyənin
önsözü”nün yazıldığı, torpağı
qanla mayalanmış şanlı Gelibolu yarımadasına -
Çanaqqalaya idi...
Türkiyənin
ölkəmizdəki səfirliyinin təşəbbüsü
və Yazıçılar Birliyinin təşkilatçılığı
ilə, şanlı Çanaqqala savaşının 100 illiyi
münasibətilə elan olunan ədəbi müsabiqə
qalibləri üçün 18-22 may tarixlərində təşkil
edilən səfər turu yaddaşıma maraqlı məqamlarla,
zəngin təəssüratlarla həkk olundu. Bu
yazı həm də bütün bu müsbət
yaşantıların səbəbkarları-başda səfir
İsmayıl Alpər Coşquna, eləcə də səfirliyin
mədəniyyət müşaviri Seyid Əhməd Arslana
yönəlik minnətdarlıq duyğusu ilə qələmə
alınıb.
lll
Türkiyənin yüksək keyfiyyətli yolları ilə
İstanbulun qələbəliyindən uzaqlaşdıqca
gözəl təbiət mənzərələrinin biri digərini
əvəz edirdi. İstanbulətrafı - təbiətin
yaşıllıqlarla, ağaclarla, çiçəklərlə
nəfəs aldığı bir yerdir.
Yollar və zəmilərboyu səpələnmiş lalə
dənizi adamı heyrətə gətirir. Buranın lalələrinin
bağrında qara ləkə yoxdur nədənsə...Türkiyəni
dörd bir tərəfdən əhatəyə almış dənizlərin
ləpələri bəzən az qala yolun
kənarınacan özünü çatdırır. Bir neçə saatlıq yoldan sonra mənzilbaşına
yetişirik. Çanaqqala yığcam, səliqəli
və təmiz şəhərdir. Boğazın
bərəsindən enən avtomobillərin solunda böyük
bir ərazini əhatə edən və məğrur, “hiyləgər”
Troya atının qoyulduğu Çanaqqala kordonu (sahilboyu)
uzanır. Ertəsi gün -19 May
Atatürkü Anma, İdman və Gənclik Bayramının
axşamı kordonun hər tərəfində canlı konsertlərə
şahid və tamaşaçı olduq. Gitaralı
gənclər ürəyatımlı mahnılarla auditoriya
önündə həm böyük liderini anır, həm də
gəncliyinin dadını çıxarır. Hava
qaralıb, uzaqda yarımadının köksündə
böyük hərflərlə yazılmış “Dur,
yolçu” nidası işıqlandırılıb...
Səfərimiz həm də Türkiyənin parlament
seçkilərinə hazırlaşdığı dönəmə
təsadüf edib. Seçkiöncəsi təbliğat-təşviqat
kampaniyası çərçivəsində Çanaqqalada
da namizədlərin yetkililəri sözün əsl mənasında
özlərinə əl qatıblar. Üzərində
Çanaqqala elinin millət vəkili namizədlərinin şəkilləri
vurulmuş, səsgücləndiricilər qoşulmuş
avtomobillər yüksək səslə təbliğati
mahnılar səsləndirə -səsləndirə yollarda
şütüyürdülər. Əksər əyalət
şəhərlərinə məxsus ümumi boğuq
uğultunun nisbi sükutunu pozan bu “mahnıları” nəzərə
almasaq, Çanaqqala sakit, aram həyatını
yaşayan bir şəhərdir. Küçələrdə
daha çox idman üslubunda geyinmiş insanlar, tələbələr,
turistlər nəzərə çarpır. Çanaqqalada sənaye obyektləri yoxdur. Burada əhalinin yalnız dövlət maaşı və
təqaüdlə, eləcə də gəlirini daha çox
turistlərin alış-verişinə hesablayan, xırda ticarətlə
dolanan qismi məskunlaşıb.
Maraqlı bir nüans diqqətimi çəkir, burada
bizim əyalət şəhərləri ilə müqayisədə
xeyli kitab mağazası var.
Nüfuzlu və səviyyəli müəlliflərin
kitabları burada da baha satılır. Çanaqqala kordonunun
yaxınlığında - saat qülləsinin
yanındakı mağazadan aldığım Nobel
mükafatçısının yeni romanının ilk səhifələrini
qaldığımız “Parion” oteldə çevirirəm... Otelin pəncərəsindən 4 məscid adi
gözlə görünür. Qaranlıqda
işıqlar içərisində parıldayan Çanaqqala
daha cazibəli gəlir... Burda da günəşin
doğuşu və batışı çox gözəl olur.
Eynən Bakıdakı kimi, sadəcə iki saat
zaman fərqi ilə. Uzaq yolun və eyni
zamanda da indiyədək gəlməyi arzuladığım məkanın
vüsalından sonrakı xoş bir yorğunluq var canımda.
Qədim bir inancımızı xatırlayıram - “ilk dəfə
gecələdiyin yerdə gördüyün gecənin
röyası çin olurmuş”... Amma nədənsə,
buralar mənə nabələd gəlmirdi, sanki buralarda
olmuşdum nə zamansa, İstanbulda da, Çanaqqalada da dəfələrlə
dejavü hissi keçirmişdim. “Bəlkə elə məni
də indi çin olmuş röyalarım gətirib
çıxarıb buralara...”-yuxu ilə oyaqlığın sərhədində
sərməst kimi düşünürəm... Səhər ədəbi
müsabiqənin qaliblərdən ibarət qrupunu şanlı
Çanaqqalanın tarixinə möhtəşəm bir səfər
gözləyir...
“Şühəda
fışqıracaq torpağı sıxsan...”
Səhər Çanaqqala anıtlarına səfərimizdə
yolboyu turist bələdçisi İrəm Ceyhan bu yerlə
bağlı kədərli, qəhrəmanlıq tarixini
yaddaşımızda bircə-bircə vərəqləyir. Ayrı-ayrılıqda
şəhidlərə qoyulan abidələri ziyarət edirik.
Çanaqqalada az qala hər addımda
kütləvi məzarlıqlar var. Qanlı savaşların
izləri indi buranın ad göstəricilərinə
çevrilib. Bələdçi bildirir ki, burada hər
addımda, ayağımızı basdığımız hər
yerdə şəhid qəbri ola bilər. Bəzən bir kəndi qorumaq uğrunda minlərlə
şəhid verilib. Türkiyənin hər
yerindən gələn vətən övladları
işğalçı ingilis ordularına və onlarla birlikdə
gələn birləşmiş qoşunlara qarşı
sözün həqiqi mənasında son damla qanlarına qədər
vuruşublar. Güllələri bitəndə
süngülərini silaha çeviriblər.
Çünki onlara sadəcə döyüşmək yox, həm
də ölmək əmr edilmişdi... Məşhur
Çanaqqala türküsündə keçən “Ölmədən
məzara qoydular məni” fikri də sözgəlişi deyil.
Düşmənin böyük mərmilərinin
düşdüyü yerlərdə elə böyük
çalalar yaranırmış ki, bəzən onlarla türk əsgəri
diri-diri həmin çalalara gömülürmüş,
göyə sovrulan torpaq üstlərinə
tökülürmüş, uğrunda ölməyə
atıldıqları Vətən torpağı diri-diri
basdırıldıqları məzarlarına
çevrilirmiş. Həm həqiqi
anıtları, həm də simvolik məzarlıqları
dolaşarkən gözüm başdaşılar üzərindəki
tarixləri hesablayır istər-istəməz. Bəzilərinin doğum tarixi qeyd olunmayıb.
Boşluq və 1915.
Burada uyuyan şəhidlərin birgə ortaq taleyi var,
onlar hamısı eyni ildə torpağa qarışıblar. Doğum tarixi
bəlli olanların əksəriyyətinin yaşı 21-25
arasıdır. 14-15 yaşında
könüllülər də iştirak edibmiş
döyüşlərdə.
Bir neçə ay sürən döyüşlərə
qatılmış 257 min insanın 90 minə qədəri həlak
olub. Təbiətin
bütün lütfüylə yanaşdığı bu
torpaqlar barəsində Məhmət Akif Ərsoy boşuna demədi:
“Şühəda fışqıracaq torpağı sıxsan,
şühəda...” Türkiyənin qəhrəmanlıq
simvoluna çevrilən, 276 kiloqramlıq mərmini təkbaşına
qaldırıb topa qoyan və düşmən gəmisini zərərsizləşdirən
Seyid Onbaşının, Yəhya Çavuşun, Məhmətçikə
Sayğı anıtlarını dolaşırıq, türk
şəhidləri ilə bərabər fransız, ingilis əsgərlərinin
dəfn olunduğu kütləvi məzarlıqlara da rast gəlirik.
Çanaqqala Dastanı Tanıtım Mərkəzində
maketlər vasitəsilə ustalıqla qurulmuş, az qala canlı olduğu təsiri
bağışlayan lövhələri, döyüş səhnələrini,
silah-sursat sərgisini izləyirik. İngilis,
fransız, Anzak qoşunlarının öz dövrünə
uyğun modern silahlarının, yüksək səviyyəli
təchizatının qarşılığında türk əsgərinin
yoxsul geyiminə, kustar silahlarına baxanda türklərin
özünün də vurğuladığı kimi yalnız
Allahın yardımı və qəlblərindəki
böyük Eşqin -Vətən sevgisinin gücü ilə
bu son dərəcə çətin savaşdan qələbə
ilə çıxdıqlarına inanırsan.
Çimənlik
qalasında olduğumuz müddətdə əsgərlərin
anlatdıqları və qalanın içərisində
gördüklərimiz savaşın dəhşətlərini
bir daha detallarına qədər dərk etməyə
yardımçı olur... Çanaqqalada torpağın hər
kvadratmetrinə az qala bir qarış
hündürlüyündə güllə
düşürmüş. Çimənlik
qalasında bunun real mənzərəsi yaradılıb.
Sayı-hesabı bilinməyən o metal parçaları
neçə-neçə ananın, bacının, sevgilinin
gözyaşlı qaldığını, neçə-neçə
eşqin daha böyük, daha ülvi bir eşq uğrunda-Vətən
məhəbbəti qarşısında geri çəkildiyini
sübut edirdi. Bu giliz sərgisinin üzərində
bir-birini “qucaqlamış” iki güllə də asılıb.
Milyonda bir ehtimalla rast gəlinən - qarşı tərəflərdən
atılan iki güllə havadaca toqquşub, bir-birinə sarılaraq
iki nəfəri həmin vaxt ölümdən qurtarıb...
Çimənlik qalasından enirik, beşmetrlik divarı
deşib içəridə ilişən böyük bir mərmiyə
də göz atıb ətrafımızda
dolaşdığına əmin olduğumuz minlərlə
şəhid ruhunun enerjisini canımızda hiss edərək
Çanaqqala boğazına doğru səmt alırıq.
Dənizə basdırdığı minalarla bir neçə
nəhəng düşmən gəmisini məhv etmiş əfsanəvi
“Nüsrət” minadöşəyən gəmisini
dolaşırıq. Bu, həmin gəminin əsli olmasa da,
yüzdə yüz dəqiqliklə yenidən düzəldilmiş
maketidir.
Gəminin içərisində türklərin 18 mart
1915-ci ildə dənizdə qazandıqları şanlı zəfərlə
bağlı xronikanı izləyirik.
Həmin gün axşam çayını saat beşdə
İstanbulda içməyi planlayıbmış ingilis
donanmasının admiralı. Yəni o qədər
irəli gedəcəklərmiş ki, İstanbulu belə ələ
keçirəcəklərmiş. Ancaq həmin gün
saat heç beş olmamış türklər
tərəfindən batırılan nəhəng gəmilərinin
yaratdığı dalğalar üzərindən geri çəkilməyə
məcbur ediliblər... Çanaqqalanın keçilməz
olduğunu türklər yaxşıca başa salıblar
işğalçı ordu birləşmələrinə... Və
İstanbulun dörd bir tərəfindən həmin vaxt azan səsləri
ucalırmış yəqin ki... Ordu demişkən,
həmin birləşmələrin tərkibində ingilislərin
müstəmləkələrindən yığıb gətirdikləri
muzdlu əsgərlər də varmış.
Onların əksəriyyəti də etiqadca müsəlman
imişlər.
Lakin onlara almanlarla döyüşməyə gəldikləri
deyilibmiş. Hindistandan gətirilən
müsəlman əsgərlər bir gün uzaqdan əzan səsləri
eşidəndə aldadıldıqlarını başa
düşürlər və silahlarını yerə atıb
müsəlmanlarla döyüşməyəcəklərini bəyan
edirlər. İngilis komandanlığı 150 hindli
müsəlman əsgəri bütün qoşuna görk olsun
deyə, hamının gözü önündə güllədən
keçirir...Yəqin ki, həmin vaxt Çanaqqalada əzan
verilirmiş...
Assos -
daşlarda qorunan tarix
Böyük bir uçurumun üstündə yerləşən,
ayaqları altına Egey dənizinin sərildiyi antik Assos şəhəri
- indiki Bəhramqalaya gəzinti zamanı bir daha şahid olduq
ki, Tanrı bu yerdən heç nəyi əsirgəməyib. Uzaqlarda-
hardasa naməlum nöqtədə mavi üfüqlə
qovuşan gömgöy dənizi çox yüksəklikdən
seyr etmək xüsusi zövq bəxş edir. Məşhur Afina məbədinin
qalıqlarının olduğu, antik teatrın
qalıqlarının qorunduğu Assos, daşlarında ulu bir
tarixi yaşatmaqdadır. Tarix kitablarından
gördüyümüz antik sütunları, Afina məbədinin
qalıqlarını yaxından izləmək, onlara əlinlə
təmas etmək ruhu gücləndirən təmrin təsiri
bağışlayır... Son esselərimdən birində təsvir
elədiyim uçurum-dəniz tandemini eynən fikrimdəki
kimi gördüyüm bu yerdə, bu hündürlükdə
anladım ki, hündürlük qorxum keçib gedir... Ayağım altındakı uçurumdan dənizə
doğru uzanan canlı tarixi gözümlə görüb,
bütün ruhumla duyanda bir daha başa düşdüm ki,
niyə bu torpaq uğrunda düşünmədən
ölümə gediblər. Çünki elə insanlar,
elə məkanlar var ki, onlar üçün bütün
zamanlarda - min il, yüz il öncə
ölməyə dəyərdi...
Yer
üzündəki ən gözəl qadının eşqinin
qurbanı - Troya
Türklərin Truva adlandırdığı Troyanın
təbiətinin, havasının, suyunun, torpağının qəribə
sirri, sehri olduğunu sanıram. Elə bu havadan,
sudandır ki, burada doğulan, bu havanı udub bu suyu içən,
bu torpaqdan boy verən insanları da özü kimi təkrarolunmaz,
misilsiz, vazkeçilməz və əvəzolunmazdır.
Bu təbiətin yetirmələri dəlicəsinə
sevmək kimi bir istedadla doğulublar. Sevmək
və sahib çıxmaq da istedaddır. Və
hamının özünü bu cəhətdən
istedadlı bildiyi bu zamanda da , elə o
zamanda da həqiqətən sevməyi bacaranlar olub. Hər halda yunan mifologiyası bizi buna
inandırır.
Əvvəldə də qeyd elədiyim kimi Troyanın
hansısa məchul bir sehri olmasaydı, orada böyüyüb
başa çatan, yaraşıqlı şahzadə Paris dəli
bir sevdaya tutulub evləndiyi dağ pərisi - Oinoneni
gözüyaşlı buraxıb əsl eşqinin ardınca
gedərdimi? Troyanın əfsunlayıcı qüdrəti
olmasaydı, yer üzünün ən gözəl
qadını sayılan qızılısaçlı Yelena
vaxtilə bəyənib getdiyi, övladının atası
olan Menalayı, ümumiyyətlə, hər şeyini atıb
sevdalı Parisin havasına uçardımı? Bu necə
bir eşq idi, billə- bilə ki, gözəl şəhərləri
tarimar edə, insanların ölümünə səbəb ola bilər, amma vaz keçilməmişdi? Mifologiya bütün “günah”ı ilahələrin
üstünə atıb.
Afrodita nə əməl eləyirsə, Paris Yelenanın
eşqi uğruna bütün dünyanı ayaqları altına
almağa hazır olur və alır da. Məsələ bəllidir,
insani eşq heç vaxt belə fədakarlıqlara, belə
çılğınlıqlara qadir ola
bilməzdi, burda mütləq ilahi nəsə olmalıydı.
Mif
çoxuna bəllidir: Nifaq ilahəsi
çağırılmadığı toyun qisasını
üzərinə “ən gözələ çatacaq”
yazılmış qızıl alma ilə
almağı yaxşıca bacarır. Ən
gözəli seçməksə Troya şahzadəsi Parisə
həvalə olunur. Paris əsl kişi
kimi hərəkət edir, ona hakimiyyəti və güclü
olmağı təklif edən digər ilahələrin vədlərini
qulaqardına vurur, Afroditanın vəd etdiyi ən gözəl
qadının sevgisi “rüşvətini” qəbul edir. Bu rüşvətin müqabilində Paris
Afroditanın hamıdan gözəl olduğunu deyir və
bütün bir şəhəri qana çalxayır. Afrodita da sözünün üstündə durur.
Sparta çariçası, dünya gözəli
Yelenanı Parisə aşiq edir. Paris sevdiyi
Yelenanı qaçırır. Yelena kimi qadınla
qarşılıqlı eşq yaşayan kişi
özünü qüvvətli də hiss edərdi,
hakimi-mütləq də.
İlahələr də bilirdi insanoğlunun zəif
yerini. Sevirsənsə, aşiqsənsə, işin
bitib...Özünü hamıdan haqlı bilirsən.
Bu zaman hər şey haqlı kimi görünür
görünməyinə- amma sadəcə iki aşiqin
baxış bucağından. Biri əlləri şəfalı
qadınını buraxıb, biri də ərini və
qızını atıb-cəmiyyətin gözündə bu ən
ağır suç deyildimi? Bunlara nə
ilə bəraət qazandırmaq olardı ki? Paris eşqinin səfası qədər də cəfasını
və cəzasını çəkir sonucda. Amma bu cəfaya və cəzaya təkcə
özünü yox, bütün Troyanı da sürükləyir.
10 il davam edən müharibə sonrası
tarixə Troya atı kimi düşmüş “bədbəxtlik
gətirən bəxşiş”lə- şəhər
çökdürülür. Qarşı tərəfin
hazırlayıb içərisinə əsgər
yığdığı Troya atını Tanrıların ərməğanı
kimi qəbul edən troyalılar da beləcə
başlarına bəlalarını alırlar.
Gecəylə
taxta atın içərisindən çıxan əsgərlər
Troyanın darvazalarını açırlar, geri qayıdan
qoşun şəhəri darmadağın edir, Menelay sevgili
Yelenasını əfv edib özüylə aparır...
Troyanı rüşvət dağıdıb. Əvvəlcə ilahələr
tərəfindən Parisə ən gözəl qadının
eşqi kimi təklif olunan rüşvət, sonra da Troya
atı formasında verilən rüşvət... Troyanın
qalıqlarının olduğu ərazini
qarış-qarış gəzərkən bu mif beləcə
bir film kimi beynimdə canlanırdı, dəfələrlə
dağıldığından, süquta
uğradığından üst-üstə tikilmiş və
buna görə də artıq xarabalıqları da xeyli
hündürdə olan antik şəhərin özündə
necə mübhəm sirləri gizlətdiyini
düşünürəm. Üstü qədim
yunan əlifbası ilə yazılı daşların
yanında dayanıb əllərimi qeyri-ixtiyari ən azı 5
min illik tarixə uzadıram. Bəlkə
elə bu yerdən Paris, yaxud Yelena keçib?
Bəlkə elə bədbəxtlik gətirən bəxşiş
üstündə dayandığım bu yerdə qoyulubmuş? ... Bəlkə
elə bütün bunlar bir uydurmadır, nə
dünyadakı ilk müharibə qadın üstündə
olmayıb, nə dünyada sevgi uğruna ilk üzülüb
keçilən boğaz da Çanaqqala boğazı
olmayıb? Bütün bunlar hamısı əslində
ən qədim tarixi özündə yaşadan-
ayağımız altındakı torpağa,
qarşımıza çıxan daşlara bir əsrarəngizlik,
bir anlam vermək üçün insanlar tərəfindən
uydurulub? Amma bəzi uydurmaların bir həqiqət
payı olduğu da həqiqətdir... Troyada
indiyədək salamat qalan qədim konsert salonunda, türklərin
“müzik teatrı” adlandırdığı daş
skamyaların üstündə oturanda düşünürəm
ki, minillər əvvəl burda hansı sevgi mahnıları
oxunub görəsən? Bəli, məhz
sevgi mahnıları, çünki təyyarədən enib
Türkiyəyə ayaq basdığım ilk dəqiqədən
burada hər şeyin bir eşqə söykəli olduğu
açıq-aydın sezilir. Bu
torpağın aurası, enerji sahəsi eşqlə doludur.
Min illər
öncə də bu torpaq savaş meydanı olub, 100 il əvvəl də. Həm o, həm
də bu müharibələrdə əlində olanı
qoruyub saxlamaq üçün saysız-hesabsız insan məhv
olub. Troyanı hiylə
çökdürdü - sözün bütün mənalarında,
amma indi hətta xarabalıqları belə möhtəşəm
bir tarixi sərgiləməkdədir. Yüz il əvvəlsə türklərin tarixən məskunlaşdıqları
torpaqları ələ keçirmək üçün ta
uzaqlardan gəmilərlə üzüb gələn
işğalçılara qarşı ölüm-dirim
savaşı oldu. Haqlı olan, eşqi
güclü olan qalib gələcəkdi, gəldi də.
Qədim Troyada Çanaqqalanın müqəddəs
şəhid qanı ilə doymuş torpağında ruhlar
bir-birinə qarışıb. Min illər
boyunca başgicəlləndirən sehrindən doyulmayan bu əfsanəvi
torpağın uğrunda ölənlərin ruhları
qohumlaşıblar, doğmalaşıblar, bir-birinə
qaynayıb-qarışıb buranın havasını təşkil
edirlər artıq.
Çanaqqala
möhtəşəm tarixlə misilsiz təbiətin
iç-içə keçdiyi, qaynayıb qovuşduğu və
ən əsası da ruhla nəfəs al(ın)an
bir məkandır. Buranın havasını yəqin ki ancaq ruh(lar) təşkil edir. Bu Ruh Çanaqqalaya
axınla gəlib-gedən hər kəsə hələ
minilliklər əvvəldən başlanan zümzüməsində
həm insan, həm torpaq, həm vətən sevgisi
notlarının eşidildiyi və artıq yüz ildir
dayanmadan səslənən bir eşq türküsü
oxumaqdadır...
Sevinc MÜRVƏTQIZI
525-ci qəzet.-
2015.- 30 may.- S..22-23