Qalatəpədəki yovşan
qoxusu
QAFQAZ ALBANİYASINA AĞCABƏDİDƏN KEÇƏN SƏYAHƏT
Bu yerlər mənə
"Dədə Qorqud"
filmini və Beyrəklə sevgilisinin yovşan vaqeəsini xatırlatdı.
Heç
ağlıma da gəlməzdı ki, uşaqlığımın bal kimi şirin vaxtlarında ayaqlayıb üstündən o tərəf bu tərəfə qaçıb
oynadığım, bəzən
"alaqdır, həyəti
pis göstərir"
deyə, kökündən
qazıb atdığımız
yovşanın qoxusunu
bir gün müşkü-ənbər kimi
ciyərlərimə çəkəcəm. Bir yağışlı gündə
aran Qarabağda, Ağcabədi ərazisində
olan Qalatəpə
(qədim Ayniana - Yunan) deyilən yerdə islandığından qoxusu
bir az da
təravətlənmiş yovşan
mənə nələr
yaşatdı, bir özüm bilirəm, bir də Tanrım.
Gözlərimi yumub, həsrət
qaldığım, yağmalanmış
yurd yerimi xəyalən qarış-qarış
gəzib-dolaşıb qayıtdım.
Qalatəpədən Dağlıq Qarabağın
dağları görünür,
bəzən duman gəlib alır oraları, bəzən isə çəkilir və yamyaşıl dağlar bütün gözəllikləri ilə
insanı maqnit kimi çəkir. Kaş,
elə həmişə
oraları yalnız duman alaydı - düşünürsən, düşmən
əlinə keçməyəydi...
Qarqar çayın
da zümzüməsi
üsyan edirmiş kimi gəlir adama, daha zümzümə
deyil, hayqırtıdır
onun səsi, oradan gəlir - dağlardan, işğal altında olan Xocalı tərəfdən. Elə bil
oralarda gördüklərini
bizə hayqırıb
danışır, onu
bu zülmdən qurtarmağımız üçün
bizlərə üsyan
edir.
Ağcabədiyə 42 nəfərlik heyətlə
getmişdik. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Bilik Fondunun, Multikulturalizm Mərkəzinin və Bakı Slavyan Universitetinin təşkilatçılığı
ilə azərbaycanlı
tələbələrimizlə yanaşı,müxtəlif xarici
ölkələrdən (İtaliya,
Polşa, Ukrayna,
Pakistan, Türkiyə, Qazaxıstan)
gəlib Bakının
ali məktəblərində
təhsil alan tələbələri "Qafqaz
Albaniyasına səyahət"
layihəsi çərçivəsində ora
aparmışdıq, məhz
Ağcabədidəki Qalatəpəyə.
Niyə bu əraziyə?
Azərbaycan tarixinin qədim və erkən dövrlərini əhatə
edən Qafqaz Albaniyası özünün
antik yaşayış
məskənləri ilə
hal-hazırda hamının
diqqətini cəlb edir. XX əsrin son rübündə
Azərbaycanın müasir
sivilizasiyanın ən
qədim beşiklərindən
olduğunu dünya elminə sübut edən arxeoloq-alimlərimiz, tariximizin
açılmamış səhifələrini
araşdıraraq, Azərbaycan
tarixinin öyrənilməmiş
səhifələrinin izi
ilə gedib antik və erkən
orta əsrlər şəhər mədəniyyətini
tədqiq ediblər. Antik şəhərlər üzə
çıxardıblar. XX əsrin 70-ci illərindən
başlayaraq, bu məsələ Azərbaycan
arxeoloqlarının diqqətini
cəlb etsə də Azərbaycanda, qədim dövrdə salınmış antik yaşayış məskənləri
ciddi şəkildə
son illərdə arxeoloqlarımız
tərəfindən öyrənilməyə
başlayıb. Mənbələrdə
göstərilən koordinatlara
uyğun olaraq,
AMEA Arxeologiya
və Etnoqrafiya İnstitutunun "Çöl
tədqiqatları" sektorunun
müdiri, tarix üzrə fəlsəfə
doktoru Təvəkkül
Əliyevin rəhbərlik
etdiyi Mil-Qarabağ arxeoloji ekspedisiyası
2008-ci ildən
etibarən Qalatəpədə
tədqiqatlar aparmağa
başlayıb
və
aparılan arxeoloji
qazıntılar bu abidənin antik və orta əsrlərə
(e.ə.III - b.e.-nın
XIII əsrinin əvvəllərinə)
aid şəhər məskəni
olduğunu təsdiq edib. Tədqiqatlar zamanı Qalatəpədə
(Ayniana-Yunan) aşkar edilmiş nekropoldan əldə
edilən artefaktlar Azərbaycanın qədim
əhalisinin - albanların
Ellin-Roma aləmi ilə sıx əlaqələrini göstərib.
Bütün bu tarixi faktları, Qalatəpədə
qazıntı nəticəsində
aşkar edilən nekropolu əyani surətdə xarici ölkə tələbələrinə
və öz gənclərimizə göstərmək
üçün Ağcabədiyə
getmişdik.
Avtobusda yolboyu xalq mahnılarımızı
oxuyur, bəstəkar mahnılarına keçirdik,
xarici tələbələr
də bizə qoşulurdular. Mahnıları bütöv olmasa
da, nəqərat hissələrini öyrədə
bilmişdik onlara, təkrar-təkrar oxuyurdular
bizimlə. Uşaqlar
öz aralarında kim çox
şeir bilir müsabiqəsi keçirdilər,
kino musiqilərimizi ifa etdilər.Filmlərimizin
məşhur sitatlarını
biri deyir, o biri tapırdı, çox şeir bilən və deyilən sitatın hansı filmdən olduğunu tapan tələbə növbəti
səyahətimizdə iştirak
etmək hüququ qazanırdı.
Bu minvalla gedib təyin olunan yerə çatdıq - Ağcabədiyə. Bizi qarşılayan Bilik Fondunun Ağcabədidəki nümayəndəsi Anar Qasımov, Ağcabədi Mədəniyyət və Turizm şöbəsinin müdiri Rza Quliyev, Tarix Diyarşünaslıq Muzeyinin direktoru Nərminə Əkbərova birlikdə Qalatəpəyə yağışda-palçıqda qalxa biləcək maşın tədarükü gördülər. İki ayrı-ayrı maşınlara oturub Qalatəpəyə yol aldıq.
Qalatəpə ekskursiyasına bələdçilik edən Təvəkkül Əliyev Mil-Qarabağ düzündə - Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndindən 3,5 km şimal-qərbdə, Qarqarçayın sağ sahilində yerləşən, ümumi sahəsi 26 ha malik olan, Azərbaycanın qədim dövr tarixinin səslərindən olan Qalatəpə (Ayniana -Yunan) yaşayış məskəni haqqında maraqlı məlumatlar verdi. Havanın çox soyuq olmasına, yağış çisələməsinə rəğmən, heç kim "qayıdaq" kəlməsini dilə gətirməyi ağlının ucundan belə keçirmirdi, çünki həm verilən məlumatlar çox maraqlı idi, vətənimizin tarixinin sirlə dolu, bizə məlum olmayan səhifələrini gözlərimiz önündə canlandırırdıq, həm də bol oksigen, yaşıllığın qoxusu bizi valeh etmişdi. Tərcüməçilərimiz Təvəkkül müəllimin danışdıqlarını xarici tələbələrə tərcümə edirdilər, arabir onların verdikləri suallar təkrarçılığa səbəb olurdu, xarici tələbələrlə birgə tarixi faktları təkrarən dinləməli olsaq da, bu, bizi qətiyyən darıxdırmırdı, əksinə qarşısında durduğumuz heyrətamiz məkanı daha çox öyrənmək istəyirdik.
Təvəkkül Əliyev danışırdı ki, Azərbaycan ərazisində salınan antik şəhərlər haqqında ilk məlumatı antik müəlliflərdən olan Strabon verib və o, öz əsərlərində Qafqaz Albaniyasının Uti vilayətində Aynian (Enian) şəhərinin adını çəkib. Sonralar, IX-XIII əsr ərəbdilli qaynaqlar da Bərdə ilə Beyləqan arasında yerləşən Yunan adlı şəhər haqqında məlumat verib. Aparılan arxeoloji qazıntılar belə bir həqiqəti göstərib ki, bu şəhərdə insanlar b.e.əvvəllərindən etibarən yaşamağa başlamış və monqolların Azərbaycana ilk yürüşündən sonra digər çoxsaylı məskənlər kimi bu antik şəhərdə də həyat sönmüşdü.
Arxeoloq bu yaşayış məskəninə məxsus olan antik nekropolda 14 küp və 3 torpaq qəbrin tapıldığını da dedi. Bu qəbirlərdən alban tayfalarının gündəlik həyatını, məşğuliyyətini, dünyagörüşünü əks etdirən faktiki materialların aşkar edildiyini bildirdi. Respublikamızda arxeoloji turizmin inkişafının vacibliyini qeyd edən T. Əliyev bu abidənin əzəmətli görkəmi, Qarqarçay yatağının füsunkar görünüşü, ətrafda Yantəpə, Üçtəpə kimi məşhur abidələrin, qədim meşə qalığının olması, rayon mərkəzinə yaxınlığını göstərərək, onun arxeoloji turizm üçün əhəmiyyətindən də danışdı. Xarici tələbələrə dağlardan görünən, erməni işğalında olan Dağlıq Qarabağdakı abidələrimizdən, yataqlardan danışan alim, əvvəldən, mənim Sizlərə söhbət açdığım yovşanın tibbi əhəmiyyətindən də söz açdı. Və bütün bunlar çox maraqlı oldu.
Maarifçilik missiyası məqsədi ilə "Qafqaz Albaniyasına səyahət" layihəsi çərçivəsində təşkil olunmuş Ağcabədi səfəri, 42 nəfərlik heyətə həm zövqü-səfa yaşatdı, həm də çox böyük məlumat almağa vəsilə oldu. Bu nə başlanğıc deyil, nə də son, layihə hələ davam edir.
Ramilə QURBANLI
Bilik Fondunun İnformasiya təminatı sektorunun məsləhətçisi
525-ci qəzet.- 2015.- 3 noyabr.- S.8.