"Sonuncu"dan sonra...

...Gec-tez hər kəsin ayıldığı bir vaxt olur. Fərq yoxdur, üzünə pəncərədən düşən günəş şüalarının sığalındanmı, yoxsa qaranlıq gecənin nəsə qorxulu şeylər vəd edən və qəribə yalnızlıq qoxuyan sükutundan sonramı... Bu "ayılma" Allahın ver günü sabaha açılan adicə zaman kəsimi də ola bilər, yaşanmış deməyəlim, boşuna axıb getmiş illərin sonucu da... Ayılırsan, kimdən gəldiyi bəlli olmayan bir zəngin səsinə. Bilirsən, beş barmağın kimi bilirsən ki, səni axtaran yoxdur, olmayacaq da, amma içindən gələcəyə zillənən o kor ümid də ölənəcən yaxanı buraxmır axı. Sevincək telefonu açırsan: səhv düşüblər...

Məlul-müşkül oturub bilmirsən, güləsən, yoxsa ağlayasan. Artıq dərk eləmisən-təksən, təmtək, təkcənə. "Ayılmısan". Faraş olmadı, bunun üçün onillər keçməliydi...(mi)?

Yuxudanmı, yoxsa zamanın "içirdiklərinin" sərxoşluğundanmı ayılana qədər hələ ki başqalarının "ayılması"na tamaşa etmək var...

Bugünlərdə növbəti belə bir tamaşaya, növbəti "ayılma"ya YUĞ Dövlət Teatrında şahid oldum. Gənc yazıçı Pərvinin mətni ilə rejissor, Xalq artisti Ramiz Həsənoğlunun verdiyi quruluşdan "Sonuncu" ərsəyə gəlmişdi. Əlbəttə, hansısa tamaşa -komediyamı, tragediyamı, drammı olmasından asılı olmayaraq ümumilikdə rejissor, aktyor, texniki işçi və bir az qəribə səslənsə də, tamaşaçıların birgə əməyinin nəticəsidir. Tamaşaçının adı da boşuna hallanmır burada. Çünki istənilən əsər sənətdən anlayan tamaşaçının qarşısında Əsər olur, öz həqiqi dəyərini alır. Tamaşada əməyi keçən hansısa tərəfi ayırıb kontekstdən kənarda təhlil eləmək əslində yanlışlıqlara yol açardı. Amma bu da var ki, hər tamaşaçını məsələnin hansısa qütbü maraqlandırır. Bu, əlbəttə, subyektiv məsələdir və burada dartışmaq, zövqləri müqayisə eləmək söhbət mövzusu ola bilməz. İstər rəsm əsəri olsun, istər film, istər tamaşa- məni ilk başda ürəyimə yatan ideyanın üstündə inşa edilən mətn maraqlandırır. Və incəsənətin hansı növü, hansı istiqaməti olmasından asılı olmayaraq dinlədiyim hər musiqi parçası, melodiya, baxdığım hər rəsm əsəri, heykəl, instalyasiya, film, tamaşa mənim üçün ilk növbədə sözdü, mətndi. Saydıqlarım mənə "nəsə demirsə", ideya ilk həmlədən məni tutmursa, gerisi təfərrüat olur.

"Sonuncu" bəlkə də bütün dövrlərin və bütün yaradıcı adamların sevimli mövzusu olan fiziki və mənəvi yalqızlıq mövzusuna həsr olunub. Yəqin ki, bu ideyanın uğurlu ifadəsinə görə tək mən yox, YUĞda tamaşanı izləyən gənclər, Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetin tələbələri də elə əvvəldən tamaşaya maraq kəsildilər.

YUĞun özünəməxsus estetikasından uzun-uzadı söz açmağa ehtiyac yoxdu. Burada bütün hadisələrin içindəsən: baş verənlər uzaq səhnədə deyil, birbaşa gözlərinin önündədir- aktyorun qrimi ilə yanaşı oynadığı rolunu mahiyyətinə vararkən yaşadığı iztirabları, alnında puçurlanan təri, gözündəki parıltını lap yaxından izləmək imkanı var.

"Sonuncu" başlanan kimi xüsusi ekran effekti ilə gecə düşür... Ulduzların xəyallara istiqamət verən cazibəli sayrışması altında gənc qızın məsum görüntüsü gecənin ala-qaranlığında tamaşaçının baxışlarını özü ilə ora-bura dartır. Bu qız uzaq illərin o üzündə qalan bir obrazdır. O qızın yolunu gözlədiyi adam isə gəlmir ki, gəlmir. "Nəsə olub" təlaşının nigarançılığı altında özünə yer tapa bilməyən bir sevgi dolaşır ortalıqda. Heç nə olub eləməyib. Yolunu gözlədiyi yatıb! Sözün bütün mənalarında! İllərin yuxusuna gedib. Verdiyi vədə əməl eləməyə, sonrakı ömrünün bütün sferalarına təsir eləyəcək qəti addımı atmağa cəsarəti, lap elə kobud deyilərsə, kişiliyi çatmayıb. Mələyi andıran bu qız bir küncdə -bu dəfə sözün müstəqim mənasında yatıb qalan miyanə istedadlı, uğursuz, xaraktersiz, qorxaq, cəsarətsiz aktyorun itmiş səadətidir. Belə səadət bəzən adamın gözünə görən ulduz axması kimidir. Həmin andaca çatdırıb ürəyində arzu tuta bilmədinsə, ondan sonra bəxtin kimi yat ki yatasan...

Səhnə aydınlaşır, kiminsə səhv düşən zəngi ilə növbəti yaşının ala- qaranlıq sübhünə gözünü açan Əlisöhbət Qələndərli gözümüz qarşısında "ayılır". Dünəki gecənin şərab məstliyindən də, sadəcə "yüz əlli qram kolbasa və yarım zavod çörəyi" ilə "süslənən" bezdirici ömrünün sərxoşluğundan da...

Ötən gecə yubileyini keçiriblərmiş, benefisi də olub adamın. Güllər, sağlıqlar, alqışlar, tostlar... içində yola salıblar aktyoru ömrünün ertəsi ilinə... Təbii ki təkcənə. Belədir, ətrafında olanlar da bəlli bir zaman kəsimində çevrəndə dolaşırlar. Bir gün ayılırsan ki, təksən. Və günahı da yalnız özündə görməlisən. Öz-özünə danış ki danışasan: Hələ dünən gecə şəninə badə qaldıranlar, sağlıq deyənlər səni elə sərxoş vəziyyətdə də teatrın küncündəcə atıb gediblər, evinə belə ötürməyiblər. Yatıb qalmısan teatrın küncündə, bəli, məhz küncündə. Oynadığın rollar da səni nə Ərəblinski eləməyib, nə də ki orada da vurğulandığı kimi "Alen Delon"! Eləcə Tanrının yüzlərlə, minlərlə adama bəxş elədiyi ortabab istedadla ömür sürmüsən eyforiya içində. Amma ayılmısan nəhayət. Bu məqamda hardansa cüvəllağı bir teatrşünas da qondarma bəhanələri, sensasiya yaratmaq istəyi və diktofonunu açdığı telefonu ilə peyda olur. Və... İlham Çardaqlı adlanan bu yarımjurnalist-yarımteatrşünas Əlisöhbət Qələndərlinin bəzən saxta pafos, süni haray-qışqırıq, heç dərininə varmadığı, vara bilmədiyi "rollar" içində keçən ömrünün səhifələrini daxili ironik bir ləzzətlə bircə-bircə vərəqləməyə müvəffəq olur.

Gözümüz qarşısında gah gözləri hədəqəsindən çıxan qısqanc Otello, gah səsini başına atıb qəhqəhə çəkən İblis, gah da o arada hardansa tapıb çıxardığı qırmızı əlbisəyə fetişist bir tövrlə "Firəngiz" deyib sarılan Oqtay Eloğlu "oynayır". Rolu yaşamır, məhz oynayır. İlham Çardaqlı isə saxta tərifi, əndrəbadi jestləri və ümumi dünyagörüşü ilə "körüklədiyi" bu biçarə aktyorun "oyununa" hədsiz ləzzətlə tamaşa eləyir. Bu söhbət əsnasında axan ulduz kimi görünüb yox olan o qızın da Əlisöhbət Qələndərlinin qorxaqlığı, cəsarətsizliyi və xaraktersizliyi üzündən sahib çıxa bilmədiyi böyük eşqi olduğunu öyrənirik. Və tamaşaçıda bu qənaət hasil olur ki, öz eşqindən məhrum olan bu adam ömrünün müvəffəqiyyətsizliyini də məhz qətiyyətsizliyi və xaraktersizliyi ucbatından bütün ömrü boyu onu müşayiət eləyən o sevgisizliyə "borcludur". Həyat sevgidir, sevmək yaşamaqdır. Bunsuz kimsənin uğuru mümkün deyil, hələ bu sənət adamıdırsa, heç təfərrüatlara varmamaq lazım... Uzun söhbətin müşayiəti ilə səhər açılır. Əlisöhbət Qələndərli evinə getməyə tələsir.

Qapıdan çıxar-çıxmaz İlham Çardaqlı aktyorla öz aralarında olan səmimi söhbəti sensasion yazı şəklində hansısa qəzetə ötürmək üçün telefonla təcili "danışıq aparmağa" başlayır. Dünənki gecədən ona qalan gül səbətini götürmək üçün qayıdan yubilyarsa özü ilə bağlı aparılan telefon "təxribatına" qulaqyoldaşı olur. Bu, onun aldığı zərbələrin də sonuncusudur...

Səhnə əsərində Əməkdar artist Fərhad İsrafilov, aktyorlar Hikmət Rəhimov və Könül Cəfərzadə çıxış ediblər. Aktyorların ifa etdikləri rolu oynamaları deyil, həqiqi mənada yaşamaları isə tamaşanı daha da baxımlı və maraqlı olmasını təmin edib. Səhnə əsərində müəyyən müddətə "İlham Çardaqlı olan" Hikmət Rəhimovun uğurlu ifası isə xüsusilə yaddaqalan və tərifəlayiqdir. Bu da təbii olaraq tamaşaçıda adıçəkilən gənc aktyoru başqa səhnə əsərlərində, digər rollarda da izləmək arzusu yaradır.

İndiyədək bir çox uğurlu layihələrə imza atmış Ramiz Həsənoğlunun bu tamaşada da özünəməxsus rejissor yozumları nəzərə çarpır. Ancaq tamaşanın sonunda bir neçə dəqiqə ərzində ekranda nümayiş etdirilən videoçarx canlı teatrdan daha çox, yəqin ki, televiziya tamaşaları üçün daha məqsədəuyğun olardı. Bir izləyici kimi mənim arzuma qalsa, səhnə əsəri evinə gedən Əlisöhbət Qələndərli ilə İlham Çardaqlının sondakı qısa dialoqu ilə yekunlaşardı... O qısa mükalimədə bəsit həyəcanlar, ötəri həvəslər, əldəqayırma ucuz şöhrət və böyük anlamda həyati uğursuzluğun fonunda sevgisiz, bomboz ömür yaşayan sənət adamının qarşısındakı gəncə dediyi ibrətamiz sözlər hamının ürəyindən xəbər verdi: "Həyatda ən vacibi Yaşamaqdır!" Bilən bilir, burada mətləbin mahiyyəti sözün bütün mənalarında həyatı dolu-dolu, adam kimi yaşamaqdır- Yaşamaq...

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2015.- 4 noyabr.- S.7