Dağ çayının uğultusu, yaxud sözün nəfəsi

SADAY BUDAQLININ 60 YAŞINA

Keçən əsrin 70-80-ci illərində hamının həsəd apardığı gənc ədəbi imzalar vardı. Onlardan biri də indi Azərbaycanın tanınmış yazıçısı və tərcüməçisinə çevrilmiş yazıçı Saday Budaqlıydı.

O vaxtlar Saday Budaqlı kimi gənc yazıçıların imzası hesab edirəm ki, möhürlü imzalardı. Çünki o imzaların altında çox-çox böyük şəxslər imza qoyub, qol çəkib, öz möhürlərini vurmuşdular. Və bu möhürlərin yanında bu cür gənc yazarların öz möhürləri də açıq -aydın görünürdü, oxucularda qürur hissi doğururdu.

lll

Saday Budaqlının Bakıda çıxan ilk kitabının adı "Döngə", Moskvada çıxan ilk kitabının adı isə "Uduş" idi. Əslində bunlar rəmzi adlardı. Sanki bu adları həmin kitabların üstünə gizlicə halda taleyin öz əli gəlib yazmışdı.

"Döngə" kitabındakı hekayələrin hər birinin maraqlı, ilk baxımda oxucuya çox şey deyə bilən adları vardı. Cəmi 11 hekayəydi.

Və çox maraqlı başlıqları vardı.

Ancaq mənim üçün ən maraqlı olan odur ki, Saday Budaqlı indi bu adlardan daha çox hansındadır?! "Uduş"dadımı, "Döngə"dədimi, "Aralı qapı"dadımı, "Üzəngi"- dədimi, "İşıq zolağın"dadımı, "Sükutun səsi"ndədimi, yoxsa "Qatar"dadımı?!

Qazaxdadımı, Bakıdadımı, yoxsa hələ Moskvadadımı?! (M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunu bitirdikdən sonradamı?!)

Birmənalı şəkildə deyəsi olsaq, "Qatar"da yoldadımı?!

Deyəsən, elə axırıncıdadı- Qatardadı, ona görə də onu başqalarıtək istənilən yerdə (və istənilməyən yerdə) baxıb görmək olmur.

Görmək də olmaz! Çünki təvazökarlığı, istedadlı, şəxsiyyət bütövlüyü, aristokrat təbiəti, kişi xarakteri buna yol verməz!

Düz eyləyib Saday Budaqlı!

Bu dünyanın getdikcə şeytanlaşan, Mefistofelləşən, böyük məharət və hünərlə tərcümə etdiyi "Master və Marqarita" əsərindəki şeytan (lar) kimi azğınlaşan bir vaxtında yolda olmaq daha yaxşı deyilmi? Özü "Qatar"da yazdığı kimi, qalıb "Şəhərdə neyləyəsidi?!”

S.Budaqlı 80-ci illərin, necə deyərlər, "bərk gedən" gənc yazıçılarındandı.

O, 1982-ci ildə "Drujba Narodov" jurnalının, "Nedelya" həftəlik məcmuəsinin ilin ən yaxşı hekayəsi üçün təsis olunmuş mükafatına,1985-ci ildə "Molodaya qvardiya" nəşriyyatının çap etdiyi "Uduş" kitabına görə isə M.Qorki adına Ümumittifaq mükafatına layiq görülmüşdü.

Saday Budaqlı 1988- ci ildən 1993-cü ilin fevralına qədər Qazaxda yaradılmış AYB Qazax zona şöbəsinin məsul katibi olub.

Onun dövründə özünün baş redaktorluğu ilə "Sınıq körpü" ədəbi jurnalı nəşrə başlamışdı. Bir neçə sayı işıq üzü görmüşdü və çox maraqla qarşılanmışdı.

Bu gün bölmə adlanan yazıçıların 5 rayonu əhatə edən bu təşkilatı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın təşəbbüsü və qayğısı nəticəsində təsis olunmuş, fəaliyyətə başlamışdı.

Saday Budaqlının bu bölmənin formalaşdırılmasında, necə deyərlər, "relsə" düşməsində əməyi və zəhməti az olmamışdı.

Mən Sadayın adını eşitmişdim. İlk hekayələrini oxumuşdum.Ancaq özüylə tanış deyildim. Onunla 1983-cü ildə Şüvəlanda keçirilən gənc yazıçıların VIII respublika müşavirəsində tanış olduq.

Müşavirədən sonra mən Qazağa qayıtdığım günlərin birində mənə dedilər ki, Saday Budaqlı da Qazaxdadır və səni axtarır.

Görüşdük. Məlum oldu ki, mənə Nüsrət Kəsəmənlinin ismarıcını gətirib.

N.Kəsəmənli müşavirədə mənim poeziya sektoru üzrə rəhbərim olmuşdu. O, Sadaya demişdi ki, Barata denən, filan günü Bakıya gəlsin, Çingiz Əlioğlu ilə görüşsün, televiziya verilişi olacaq, orda birlikdə iştirak etməlisiniz.

O televiziya verilişi yaxşı yadımdadır. Çingiz Əlioğlu şair olaraq verilişdə iştirak edənlərə üzünü tutub dedi:

- Bəri başdan deyim ki, şeiri o adam oxuyacaq ki, əzbərdən desin.

İş elə gətirdi ki, bu sarıdan mənim də "çöpüm" gətirdi.

S.Budaqlı danışmağa başlayanda onu yalançılar sözü olmasın, dönüb-dönüb təzədən çəkəsi oldular. Ay Allah, bu adam necə utancaqdı, həyalıydı, adam bir veriliş zamanı necə qan- tərə bata bilərmiş. Hər dəfə "tərini sil", - deyirdilər, onu təzədən çəkirdilər.

Sonralar gördüm ki, Saday həyatda və yaradıcılıq işlərində də o verilişdəki kimiymiş. Hər dəfə qan -tərə batırmış. Hər dəfə tərini sil, deyirlərmiş. Osa həyası üzündən daha da qan-tərə batırmış. (Bəlkə də hələ də qan-tərə batmaqda davam edir.)

İstedadlı adamlar belə olurlar axı. Utancaq, həyalı. Ədəb-ərkanlı, ağır taxtalı. Yüz sözdən birinə cavab verə ya verməyə.

Bununla belə, Saday daxilən möhkəm adamdır. Təmkinli, usta, ağayana hərəkətlərini az görmüşəm onun.

Saday Budaqlı bu cür özəl və gözəl xüsusiyyətləri ilə elə bil, tək görünürdü. Ancaq tək deyilmiş. Özünün dediyinə görə yanında boylanıb məni də görürmüş...

1992-ci ilin axırlarıydı. Bir gün mənə dedi ki, Ağstafaya gəl. Orda Ağstafaya Qazax tərəfdən burulan yolun ağzında tədbir olacaq. Qaçaq Kərəmə qoyulacaq abidənin təməl daşının açılışında iştirak edəcəyik. Getdim. Bakıdan qonaqlar da vardı. Fərman Eyvazlı, Abbas Abdulla, Rəfiq Zəka Xəndan,... alim və ziyalılar da iştirak edirdilər.

Mənə də söz verdilər. İsrafil ağa və Qaçaq Kərəmə aid "Bir tikə çörək" şeirini oxudum. Təməlqoyma mərasimindən sonra A.Abdulla dedi ki, mənim məşhur bir babam olub, onun qəbri Qazax qəbristanlığındadır. Gedək, onu ziyarət edək.

Oraya ziyafətdən sonra getdik.

Axşamüstüydü. Hava qaralhaqaraldı. Köhnə kişilər buna belə deyərdilər : "Şavaş çalhaçaldı".

Qəbristana daxil olduq. Başları "havalı" olsa da, axır ki, deyilən qəbri tapdılar. A.Abdulla dedi:

-Ax, kaş bir molla olaydı, dua verəydi bu qohumumun ruhu üçün.

Mən dedim:- Şair, bu başı "havalı"lara denən burdan aralansınlar, mən fatihə verərəm.

Elə də etdik.

Ordan çıxanda baş vermiş əhvalat daha maraqlı və qanunauyğundu. Kefləri alabuludda olan dostlar kimi mən "havalı" deyildim, gah zarafatlaşır, gah bir-birini qucaqlayıb öpürdülər.

Bir də onu gördüm ki, Abbas Abdulla məni qucaqladı, o üzümdən bu üzümdən öpüb dedi:

-Saa qurban olum, a Rəfiq!

Bunu görən Saday Budaqlı "haray" çəkdi:

-Ay şair, ayə, o bizim Baratdı, Rəfiq Zəka budu, bu yandadı.

Gülüşmə qopdu.

Hayıf o günlərdən, o anlardan.

Ayrılanda Saday dedi:

-Barat, daha mən köçüb Bakıya gedəcəm, orda işləyəcəm. Anar müəllimlə danışmışıq. Yerimə sən təyin olunacaqsan. Etiraz etmirsən ki?

Dedim: -Niyə də edim ki! Çox sağ ol!

Hər şey deyildiyi kimi də oldu. 1993-cü ilin əvvəlində Saday Budaqlı Bakıya getdi,respublika radiosunda şöbə müdiri işləməyə başladı.

Onun Qazaxda başladığı işi mən davam etdirdim.

Bir-birimizdən "uzaq" düşsək də arabir rastlaşırdıq, görüşürdük.

Mən Sadayın ciddi yazıçı olduğunu bildiyim kimi, ciddi dost, ciddi insan, etibarlı tərəfdaş (türk qardaşlarımız buna arxadaş deyirlər) olduğunu bilirdim.

Saday Budaqlı dönə-dönə müxtəlif ədəbi mükafatlar, ödüllər alsa da, həmişə bunlardan daha ucada duran bir qələm əhlidir.

Etiraf etmək lazımdır ki, onun Moskvada çıxan samballı və həcmli "Zemlya" kitabı çıxanda sevinənlərlə yanaşı darılanlar da az olmamışdı.

Dəfələrlə Saday Budaqlıya Anar müəllimin böyük hörmət və inam bəslədiyinin şahidi olmuşam. Anar müəllim "İndi Saday hardadır?"-deyə bir neçə dəfə məndən onu xəbər alanda həmin hörməti hiss etmişəm.

Saday Budaqlının yaradıcılığına böyük inam bəsləyənlərdən və xeyir- dua verənlərdən, haqqında geniş məqalə yazanlardan biri Elçin olmuşdur.

...Bir dəfə iş yerimdə bölməyə dair arxivdən əlimə bir yazı keçdi. Baxanda gördüm ki, Rüstəm Kamalın yazdığı maraqlı və çox səmimi bir məqalədir.

Nədənsə Saday təvazökarlıq etmişdi. O yazını çap etdirməmişdi. Rüstəmə göstərim. Aldı. Baxdı, sevindi və "Azərbaycan" jurnalının 2003-cü il saylarından birində müəllifdən xəbərsiz çap etdirdi.

Həmin məqalədən bəzi məqamlar: "S.Budaqlının əsərləri işıqla doludur... Hamı bir işıq ucu axtarır, hamı işığa möhtacdır. Ümid edirlər ki, bu işığı onlardan heç kim əsirgəməyəcək, bu işığı mütləq görə biləcəklər. Onları zaman burulğanında sağ-salamat saxlayan yaxşılıq işığıdır. Çünki işıq olan yerdə "yaxşılıqnan pisi də yaxşı etmək olar".

S.Budaqlının ilk baxışda "ləng" (bəlkə də ləngərli) görünən yaradıcılıq uğurlarını həmişə izləməyə çalışmışam.

Povestlərini görən kimi oxumuşam. ("Mədət" povestinin necə əks -səda doğurduğunu xatırlayıram.

"Çat" adını verdiyi təzə əsərlərinin çap olunduğu toplunun da geniş oxucu auditoriyası olduğunun şahidlərindən biri də mənəm.

Son illərdə daha çox tərcüməçiliklə məşğul olduğunu da yaxşı bilirəm.

Rus yazıçısı Mixail Bulqakovun "Master və Marqarita" kimi çox mürəkkəb bir əsərini dilimizə ustalıqla tərcümə etdiyinə görə Saday Budaqlı Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin keçirdiyi ədəbi müsabiqədə "Qızıl Kəlmə" mükafatına layiq görüldü.

Onun yapon yazıçısı Rünoskedən və digər yazıçılardan etdiyi tərcümələr vaxtaşırı "Xəzər" jurnalında və digər mətbu, ədəbi orqanlarda çap olunub.

Saday Budaqlı tez-tez imzasının görünməsinə çalışan və dəridən-qabıqdan çıxan yazıçılardan deyil. Saday həmişə əvvəlki "xasiyyəti"ndə qalmağı- "qan-tərə tez-tez batmağı" hər şeydən üstün tutur.

Əslində onun həyatının mənası və aldığı ən böyük mükafat da həmin qan-tərdir!

Saday Budaqlının özü və sözü haqqında düşünəndə "Uduş" hekayəsində təsvir etdiyi çay düşür yadıma.

"Çayın uğultusu dünyadakı bütün səsləri batırmışdı. Dağ çayı ancaq gecələr axır- bunu o, uşaqlıqdan kəşf eləmişdi".

Saday Budaqlı nikbin adamdı.

Deyib -gülməyi, zarafat etməyi, dostlarla iş arası şahmat oynamağı ( xüsusən, domino.) bəzən ötürüb yazı yazmaqdan " "üstün" tutur az qala!

Bilir ki, onda uduş var.

Onda nəsə yeni bir şey yazacaq.

Onda uduzmayacaq.

Onda dağ çayının uğultusuna daha da çox oxşayacaq səsi-sədası, hay-harayı, danışığı, gülüşü, yazı-pozusu, baxışı, duruşu.

Onun "Uduş" hekayəsində belə bir epizod var: "Gülgəz qarı dişsiz damağını marçıldada- marçıldada gəlib gedəndən Bakıya qaçmış nəvəsini soruşurdu:

-Ədə, gördünmü orda bizim tifili.

-Gördüm ay nənə, gördüm.

-Nağayrır?

-Yaxşıdır.

-İşi-güjü nətəridi?

- O da yaxşıdı, zavodda raboçi düzəlib.

-Şükür! Şükür, burda qalsa fəhləlik edəcəkdi".

Bundan sonra bir cümlə gəlir:

"Bu kəndin başı üstə öz səması vardı".

Bu epizodları oxuduqca inandım ki, Saday həm də o sadəlövh qarının nəvəsidir və o yerdən, kənddən, köydən yaxud şəhərdəndir ki, başı üstə doğrudan da öz səması var- öz siması var!

"Master və Marqarita"nı oxuyandan sonra Sadaya belə demişəm:

-Nə yaxşı tərcümə edə bilibsən belə bir ağır, qəliz əsəri və nə yaxşı ki, içi "Cinlə-Şeytanla" dolu bu əsəri tərcümə etdikcə dəli olmamısan?!

Saday gülə-gülə cavab vermişdi:

-Oxuyub sən də dəli olmamısansa demək, sən də ağıllı adamsan hələ.

Elə ikimizin də şükür ki, hələ ağlımız başımızdadır!

lll

Sözün nəfəsi genələndə hamı başlayır yazıb -pozmağa. Ən dəhşətlisi budur ki, başlayırlar ağına-bozuna baxmadan hamı yazdığını şeir saymağa!

Sözün nəfəsi daralanda ancaq və ancaq əsl yazıçı və şairlər yada düşür.

Saday Budaqlı belə yazıçılardandır. Yaxşı söz aldığımız hava və içdiyimiz su kimidir. Qədir -qiyməti bilinməz. Saday Budaqlı kimi yazıçılar sözün nəfəsidirlər və çalışırlar ki, öz nəfəsləri darılsa da sözün nəfəsi daralmasın.

P.S. Hazırda 60 yaşına çatmış dəyərli yazıçımız Saday Budaqlının son vaxtlar yazdığı və "525-ci qəzet"də çap etdirdiyi bir hekayəsi var: "Bir yaz günü".

Hesab edirəm ki Saday Budaqlı kimi yazıçılar dünyaya təkcə yazıçılıq etmək üçün gəlməyiblər, yaxşı insan olmaq üçün, insanlıq nümunəsi göstərmək üçün gəliblər. "Bir yaz günü" hekayəsini yazmaqla işlərini bitmiş hesab etmirlər. Hamını, bütün dünyanı yaza çıxarmaq istəyirlər. Yaz günü olmaq istəyirlər. Yaza dönməməkdən qorxurlar.

Bunu yazıçı həmin hekayədə belə ifadə edir:

"Mən adamlarla pis olmağı bacarmıram...

... Elə bil səhranın ortasında əlimdə buz tutmuşam. Onu kiməsə çatdırana qədər əridəcəyimdən qorxuram..."

Əsl yazıçı, əsl insan ( Yaz günü!) başqa nə cür ola bilər ki?!

Barat VÜSAL

525-ci qəzet.- 2015.- 13 noyabr.- S.7.