Dünya sözə qalacaq

Poeziya, şeir yaradıcılığı yaxşı şeirin özü qədər sirli-sehirli bir aləmdir.

Poetik yaradıcılığın özünəməxsusluq faktını dərk etdikcə adam daha çox inanır ki, şairlik birbaşa Allah vergisidir və qəlblərə, duyğulara təsir gücünə malik poeziyanın müəllifi qəti olaraq istedadla birgə doğulur.

Deməli, əsl poetik nümunələri yaratmaq üçün şair doğulmaqdan başqa ayrı yol görünmür. Mən bu fikrə bir daha onda gəldim ki, cavan bir şairin kitaba çevriləcək əlyazma nüsxəsini diqqətlə oxudum. Diqqətlə oxudum ona görə ki, həmin cavan şairin hələ bir neçə il bundan əvvəl qəzet səhifəsində rast gəldiyim ilk şeirindən onun mütləq hamının sevə biləcəyi bir poeziya dünyasına sahib olacağını duymuşdum. Həmin şeirdə o cavan şairin belə sətirləri vardı:

...Dəyirmandı, dən deyil

Dərdi üyüdən deyil.

Dərd gəldi - gedən deyil,

Salıb üzə - qalacaq.

...Kiminə doğan dandı,

Kimisinə torandı.

Dünya sözdən yarandı -

Yenə sözə qalacaq...

Bax elə o zaman bu şeir parçasının son sətrindəki “Dünya sözdən yarandı - Yenə sözə qalacaq” postulatı məni özünə cəlb etdi və mən böyük Tolstoyun “bu dünyada hər şey ölüb gedəcək, əbədi qalan bədii söz olacaq” fikrini bir də xatırladım. Bir daha inandım ki, əgər müqəddəs kitablardan biri “öncə söz gəldi” kəlməsi ilə başlayırsa, onda elə sona da söz qalacaq.

Sonra mən o şeirin müəllifi ilə elə özümün də taleyimi bağladığım Bakı Dövlət Universitetində tanış oldum.

Sən demə o cavan şair elə bizim Universitetimizin Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsini bitirib və savadına, bacarığına görə onu fakültədə müəllim saxlayıblar.

Sonra bu cavan şairin kitabları nəşr olunmağa başladı; filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent oldu, Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının üzvü seçildi, 2008-ci ildə gənc yazarlar üçün nəzərdə tutulmuş Prezident təqaüdünə layiq görüldü.

...Bütün bunlar hələ illər öncə, ilk şeirindən çox ciddi bir yaradıcılıq dünyası gözlədiyim fəhmimin gerçəkləşmə prosesi idi. Və indi poeziyasına, yaradıcılığına sevgi ilə yanaşdığım o gənc şairin çapdan çıxmış bir kitabı masamın üstündədir.Yaradıcılıq yolu, fərdi üslubu, poetikası formalaşmış bir şair: Ələmdar Cabbarlı. Yeni kitabın adı: “Günahı olan qorxmasın...”

Ələmdar Kəlbəcərdə doğulub, məcburən Bakıda böyüyüb. Şeirlərində, bütövlükdə yaradıcılığında bir dərd yükü var: Kəlbəcər dərdi. Ələmdar o yerlərdən uşaqkən çıxıb, amma şeirlərinin dərd yükünə, dağlara olan yanğısına, kənd havasına görə bəzən adama elə gəlir ki, Ələmdar o doğma yurddan 10-12 yaşında deyil, o ellərə qarış-qarış bələd olan 60 yaşlı bir insan çağında ayrılıb.

Əlbəttə, bütün ağıllı şairlərin hamısında bir Vətən sevgisi var. Amma Ələmdarın Azərbaycan sevgisi heç kimə bənzəməz. Bu sevgi itən torpaqlarımızın ağrı-acısından, erməni əsirliyində olan insanlarımızın dərdindən yoğrulmuş qəribə bir sevgidir. Dərddən yoğrulduğuna görə bu sevgi oxucunun da ürəyini sızladır və qəfil yaranan bir gülüş səsini, qəfil yaranan bir torpaq unutqanlığını onun özünə qaytarır: Kəlbəcər Ələmdarın poeziyasında darda qalan bir parça torpaq deyil, Kəlbəcər dərdi bu şeirlərdə ümumiləşib erməni tapdağında inləyən qərib obalarımızın hamısının dərdini dilə gətirir:

Vətən həsrətiylə, yurd həsrətiylə,

Gözümdən tökülən yaşım göynəyir.

O eli, obanı xatırladıqca

Yaddaşım od tutur, huşum göynəyir...

Bu sətirləri oxuyuram, bir tərəfdən şairin poetik tapıntıları, dərdi ifadə vasitələri məni heyran edirsə, o biri tərəfdən bu sətirlər mənim dərdimi təzələyir və mən də öz yuxularımda kəndimə, kəsəyimə köçmək istəyirəm.

Ələmdar şeirlərinin böyük əksəriyyətində Kəlbəcərin timsalında ümumxalq dərdini qələmə alır və bu dərdin əlacını itirilən torpaqların harayında, nərəsində axtarır. Ona görə də şair üçün atəşkəs dövrünün əsgəri olmaq da böyük bir dərddir:

Atəşkəs dövrünün

əsgəri olmaq

yazıldı alnıma -

Nə qazi olmaq

şansım var,

nə şəhid olmaq

xoşbəxtliyim...

Elini, obasını

itirmiş biri üçün

Atəşkəs dövrünün əsgəri olmaqdan

böyük dərd yoxdur,

qardaşım.

Bu sətirlər düşməndən intiqam almağa çağırışın elə bir tematik tapıntısıdır ki, onu izah etməyə gücüm yetmədi...

Ələmdarın yuxuları gecələr dərddən - Vətən dərdindən, el-oba dərdindən yuxusu ərşə çəkilən hər kəsin yuxularıdır: və Ələmdar belə şeirlərə elə sərlöhvələr qoyur ki, oxucu şairin dərdini özününküləşdirməyə bilmir: “Dərdim girir yuxuma...” Sərlöhvə özü son dərəcə poetik olduğu kimi, son dərəcə də real bir hadisədir. Dərdli adamın yuxusuna ancaq dərd girə bilər, amma tapıntı Ələmdarındır:

Əvvəliylə, axırıyla bir yerdə,

Çalasıyla, çuxuruyla bir yerdə,

Sürüsüylə, naxırıyla bir yerdə -

Aman Allah, kəndim girir yuxuma.

...Ələmdaram, haqq divanı qurulmur,

Bulanıbdı, çeşmələrim durulmur.

Gündüz mənlə dolaşmaqdan yorulmur,

Dərdə bax ki - dərdim girir yuxuma...

Dərd Ələmdarın qəm yüküdü. Əlbəttə, poeziya dərdin ifadəsində də bir estetik ideal axtarır. Və Ələmdarın bəzi şeirlərində biz bu estetik idealı elə dərdin özündə görürük. Sanki dərd onun ən şirin nemətidir:

Bu axşam gələcək qonağım-qaram,

Bu axşam dərdimin yaşı olacaq.

Hamıdan birinci təbrikə gələn -

Gözümün bir gilə yaşı olacaq...

Ələmdarın dərdləri sırasında yurdundan-yuvasından qaçqın, köçkün düşmüş insanların müxtəlif bölgələrə səpələnməsi və qaçqın, köçkün adamların ömrünün dərddən qısalması kimi ağır bir kədər motivi var. Şair bu tematikanı qaçqın-köçkün qəbristanlığının artması fonunda atasına xitabən dediyi sətirlərdə belə ifadə edir:

Ata, qəbristanlıq yaman böyüyüb,

Səni dəfn edəndə beş-on məzardı.

Ölüm sudan ucuz, amma məzarın,

Üstündə növbədi, giley-güzardı.

Bu şeirdə kənd qonşularının köçkün düşüb birtəhər yerləşdikləri şəhərlərdə məzar qonşusu olmaq taleyi kimi ağır bir dərdin ifadəsini görürük.

Poeziya və fəlsəfə əkiz doğulmuş yaradıcılıq sahələridir. Bədii ədəbiyyat obrazları, hadisələri, dünyaya baxış bucağını ümumiləşdirməklə fəlsəfəyə çox yaxın bir format yaradır. Zəmanəmizin böyük filosofu Səlahəddin Xəlilovun Əbu Turxan təliminə görə “sənət var ki, insanı duyğulandırır, sənət də var ki, həm də düşündürür”. Ələmdarın poeziyası duyğulandırmaq və düşündürmək prosesini eyni vaxta salır.

Ələmdar Cabbarlı özünün milli ənənəvi şeir üslubunda yazdığı əsərlərdə - hansı tematikada olur-olsun - mütləq fəlsəfi ümumiləşməyə meyl edir. Şairin “Torpağın üzü soyuqdu...” əsəri həm duyğulandırır, həm də düşündürür:

Torpağın üzü soyuqdu,

Görəsən, altı necədir?

İnsanın qiyamətədək,

Günü, həyatı necədir?

Öz yaşın saxlayan varmı?

Dərdinə bir hayan varmı?

Orda da ağlayan varmı?

Ağı, bayatı necədir?

Bu şeir 5 bəndlik bir əsərdir. Amma hər bəndində bizi duyğulandıran və düşündürən neşə-neçə dərin qat var.

Ələmdar zamanın, dövrün, dövranın da bədii obrazını ustalıqa yaradır:

İndi şeytan havasına

Bəndə oynayan vaxtıdı...

Yaxud:

Bəşər susayıbdı qana,

İnsan toy tutur insana.

İndi bəndənin şeytana,

Aldanan, uyan vaxtıdı.

Bəlkə, bu həqiqətlər Ələmdarın poeziya dünyasına elə dünyanın qarışdığı dünyadan gəlir? Bu sətirlər bizə dünyanı çaxnaşdıran qüvvələrin şeytanlığından və doğrudan da ona uyan müsəlman aləmində bir-birini odlara qalayan “şeytana uyanlar”dan gəlir?

Ələmdarın aşağıdakı misraları ilk baxışdan dünyaya, həyata pessimist baxış kimi yozula bilər. Lakin şair əslində “Yaşasaq - qırılıb batarıq, Vallah” şeiri ilə insanları elə insan olmağa çağırır:

Dünya qonaq evi gəlib-gedirik,

Gəlib bağrımızı dəlib gedirik,

Deyirəm... yaxşı ki, ölüb gedirik,

Yaşasaq...

qırılıb, batarıq,Vallah.

Ələmdar Cabbarlı poeziyanın əbədi mövzularına da etinasız deyil. Onun yaradıcılığında sevgi, məhəbbət şeirləri də var. Yəqin oxucu mənim bu cümlələrimdəki bağlayıcılardan nəsə hiss etdi. Məsələ burasındadır ki, Ələmdarın sevgi şeirləri də kədərlə doludur. Bəlkə, ona görə ki, insan əslində elə kədərə meylli məxluqdur.

İnsan ömrü nə qədər qayğısız, qəmsiz, kədərsiz keçsə də bir ömrün ki, axırı üzü yoxluğadır, onun kədərə meylliliyi təbiidir. Həm də xoşbəxtliyin xalq deyimindəki “İçim özümü yandırır, çölüm özgəni” postulatı da insanın kədərə meylliliyini şərtləndirir. Bütün bunlar belədir, amma Ələmdarın sevgi kədəri də ağıllı kədərdir, oxucunu təsirləndirmək, duyğulandırmaq və nəticə çıxarmaq kədəridir:

İtmişəm dumanda, itmişəm çəndə,

Apardın yazımı, mənə qış qalıb.

Burda hər küçədə, burda hər tində

Sənin qədəmindən bir naxış qalıb.

Yaxud:

Dərddən buz bağlamışam,

Dəymə, əritmə məni.

Ölüm öldüyüm yerdə,

Gəlib diriltmə məni.

Ələmdarın sevgisindəki kədər yurd-yuva, doğma torpaq dərdinə elə qarışıb ki, bəzən birini o birindən ayırmaq olmur. Təsadüfi deyil ki, birbaşa “Dərd” adlandırdığı bir şeirində dərdin - dərdlərin peyvənd bir aləmi ilə üzləşirik:

Saxlatman qapıda, yol verin gəlsin,

Mənə həsrət-həsrət baxan dərdimi.

Yesir taleyimdən üstün tuturam,

O ağa dərdimi, o xan dərdimi.

Ələmdarın sevgisi həm də çox orijinaldır. Şair sevgisində sədaqət göstərməyən qıza nə qədər qızgın və ironiyalıdırsa, əsl sevgiyə layiqlərə o qədər incədir, zərifdir və hətta bu sevgi yolunda ölümə də hazırdır:

Fürsət ver, sənə bir şeir

Yazım - özümü öldürüm.

Saçlarından bir tel göndər -

Asım, özümü öldürüm.

Yaxud:

Səni ağlayan gözü

Silmərəm...

arxayın ol.

Dərdindən ölməyincə -

Ölmərəm, arxayın ol!

Ələmdarın sevgi şeirlərinin hamısı vüsala yetməyən bir məhəbbət rəmzidir. Və bu şeirləri oxuduqca, Ələmdarın poeziya dünyasına bələd olduqca, belə bir qənaətə gəlirsən: Ələmdar doğma yurddan, sevdiyi torpaqlardan, sevgi rəmzi, sədaqət simvolu bildiyi dağlardan ayrı qaldıqca, onun sevgi şeirləri də torpaq dərdi kimi od tutub yanacaq. Bu sevgi yalnız doğma yurd-yuvaya qayıdış çağında vüsala qovuşacaq... Amma bu şeirlər bir qənaət də doğurur: Çağdaş Azərbaycan poeziyasında Ələmdar Cabbarlı ünvanlı mükəmməl bir şair yetişib. Milli poetik ənənələrin layiqli davamçısı, öz sözü, öz üslubu ilə ustad ədiblərimizin də qiymətləndirdiyi Ələmdar Cabbarlı, milli iftixarımız olan Cəfər Cabbarlının layiqli davamçısı: Cabbarlı Ələmdar!

Cahangir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet.- 2015.- 14 noyabr.- S27