Dünyaya universal töhfə: Azərbaycan tolerantlığı

Məlum olduğu kimi YUNESKO-ya üzv dövlətlər 1995-ci il noyabrın 16-da tolerantlıq prinsipləri haqqında Bəyannamə qəbul edib.

BMT Baş Assambleyasının 1996-cı il qərarına əsasən quruma üzv ölkələrə hər il noyabrın 16-da Beynəlxalq tolerantlıq günü kimi qeyd etmək və bununla bağlı təhsil müəssisələrində, eləcə də geniş ictimaiyyət arasında müvafiq tədbirlər keçirmək tövsiyə olunub. Məhz bu tövsiyəni nəzərə alaraq Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yarandığı təqribən 2 il ərzində bu istiqamətdə layihələr və tədbirlər həyata keçirmişdir.

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin tolerantlıq və multikulturalizm sahəsindəki fəaliyyətləri ilk öncə Ulu Öndər Heydər Əliyevin model olaraq bizə qoyub getdiyi düşüncələrə əsaslanır. Ulu Öndər çıxışlarının birində belə demişdir: “Biz Azərbaycan deyəndə onun sərvətini, onun gözəl təbiətini nəzərdə tuturuq. Lakin bütün bunlarla yanaşı, respublikanın ən başlıca sərvəti əsrlərdən bəri bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan, müxtəlif millətlərdən olan, müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır. Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirsə, bir o qədər də zəngin olar...”

Təsadüfi deyil ki, yaxın günlərdə cənab Prezident İlham Əliyev AMEA-nın 70 illik yubileyi ilə əlaqədar çıxışında tolerantlıq və multikulturalizm məsələlərinə toxunmuş və bu tendensiyanın dövlət siyasəti və ictimai sifariş olduğunu qeyd etmişdir. Məhz bu tendensiya sayəsində Azərbaycanda dini-mədəni müxtəliflik mühiti dövlət qayğısı ilə qorunur.

Heç şübhəsiz ki, mədəniyyətlərarası dialoqda böyük peşəkarlıq və ciddi təşkilatçılıqla reallaşdırılan layihə və proqramlar, xüsusilə də, mədəniyyət diplomatiyası sahəsindəki uğurlar Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, Azərbaycanın birinci xanımı, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili və ictimai-siyasi xadim Mehriban xanım Əliyevanın müstəsna və möhtəşəm xidmətləri sayəsindədir. Məhz hörmətli Mehriban xanım Əliyeva 2011-ci ildə Bakıda keçirilən mədəniyyətlərarası dialoq forumunda dini dəyərlər, tolerantlıq və dinin siyasiləşdirilməsi mövzularına toxunaraq, müxtəlif ekstremist qüvvələr və şüarlar altında gündəmə gətirilən dini siyasətin təhlükəli olduğunu vurğulamışdır. Belə hərəkətlər, belə hallar dialoqa, normal münasibətlərə zidd olan hərəkətlərdir və yalnız yeni qarşıdurmalar üçün zəmin yaradır.

Bu gün Azərbaycan dünyada təkcə enerji resursları ilə zəngin bir ölkə kimi deyil, həm də bəşəriyyətin humanizm prinsiplərinə sadiq, tolerant və multikultural ölkə kimi tanınmaqdadır. Tolerantlıq Azərbaycanda əsrlərdən bəri formalaşan, lakin buna baxmayaraq bədii, psixoloji-mənəvi müstəvidən kənara çıxmayan dəyərlər toplusu kimi mövcud idi. Bu gün isə reallıq odur ki, tolerantlıq və multikulturalizm ölkəmizdə alternativi olmayan həyat tərzinə çevrilmişdir.

Məhz Azərbaycandakı tolerant mühit hazırda Avropada baş verən anti- semitizm, irqçilik, ksenofobiya və islamofobiya münaqişələrinə qarşı alternativ dinc yaşama yollarını göstərir. Bu uğuru bir çox ciddi avropalı siyasətçilər və ictimai xadimlər də haqlılıqla ifadə edirlər.

Azərbaycan bütün zamanlara örnək ola biləcək əsl tolerantlıq nümunəsidir. Bu, təkcə, ölkədə yaşayan milli və etnik azlıq nümayəndələrinin deyil, həm də beynəlxalq aləmin səmimi etiraflarıdır. Dünyada sivilizasiyalararası dialoqla ciddi problemlərin yaşanması, bu fonda konfliktlərin artması tendensiyasının müşayiət olunması, xüsusilə də islamafobiya kimi təhlükəli meyllərin bir sıra dövlətlərin və digər subyektlərin siyasətində özünə geniş yer alması reallığında Azərbaycanın mədəniyyətlərarası dialoq məkanına çevrilməsi faktı qlobal əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Bu məsələlərin həlli istiqamətində Azərbaycanın təcrübəsi digər ölkələr üçün örnək ola bilər.

Azərbaycan tolerantlığı xarici qonaqların gözü ilə...

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin nizamnaməyə müvafiq olaraq əsas məqsədi tolerantlığın və mədəni, dini, linqvistik müxtəlifliyin qorunmasını təmin etmək, habelə Azərbaycanı dünyada multikulturalizm mərkəzi kimi tanıtmaq və mövcud multikultural modelləri tədqiq və təşviq etməkdir.

Yuxarıda qeyd olunan arqumentlərin əyani nəticəsini biz Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin son iki il ərzində, yəni yarandığı gündən etibarən tolerantlıq və multikulturalizm sahəsində apardığı fəaliyyətlərdə, o cümlədən, xarici qonaqların ölkəmizdəki tolernat və multikultural mühiti təsvir edən ifadələrində görmək mümkündür. Bu qısa yazı çərçivəsində əcnəbi qonaqlara və xarici KİV-ə istinad etdiyimiz məlumatlar məhz Azərbaycanın tolerantlıq modeli haqqında bizə kifayət qədər fikirlər verəcəkdir.

Bu yaxınlarda ABŞ-ın məşhur “Time” jurnalında nəşr olunan məqalədə Sinay məbədinin böyük ravvini Devid Volp cari ilin noyabr ayında konqreqasiyanın 50 üzvündən ibarət nümayəndə heyətinin Azərbaycana səfərindən aldığı təəssüratlarını bölüşür. D.Volp qeyd edir ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində sinaqoqların çoxuna günün istənilən vaxtında getmək mümkün deyil. Ravvin yazır: “Hətta mənim təmsil etdiyim Los-Anceles sinaqoqunda da binanın mühafizə işçiləri sinaqoqa gələn maşınların yük yerlərini yoxlayırlar. Lakin bir müsəlman ölkəsində yəhudilər təhlükəsizlik məqsədilə hər hansı yoxlamadan keçmədən rahatca sinaqoqa daxil ola bilərlər. Bu ölkə - Azərbaycandır. Müəllif yazır ki, məhz bu səbəbdən Azərbaycan dünyanın qalan ölkələrindən yaxşı mənada fərqlənir.

Ravvin bir həftə əvvəl Qüds şəhərində görüşdüyü bir İsrail diplomatının sözlərini nəql edir: “Mən İsveçdə başımda kipa ilə gəzməyə ehtiyat edirəm, amma Azərbaycanda yox. Azərbaycanda heç kəs buna görə sənə problem yaratmayacaq”. Mən bunu təsdiq edə bilərəm. Bakı küçələrində bir həftəyə yaxın kipa ilə gəzdim, nəzakət və mehribanlıqdan başqa bir qarşılıq görmədim. Bu, dünyada çox az rastlanan qeyri-adi bir nailiyyətdir. Azərbaycan başqa dini ənənələrin intişarını ehtiva edən iftixarlı və qədim tarixə malik bir ölkədir. Əhalisinin 90 faizini sünnilərlə şiə əksəriyyətli müsəlmanların təşkil etməsinə baxmayaraq, burada yəhudilər özlərini rahat və hörmətli vətəndaşlar kimi hiss edirlər. Bunu digər dini azlıqlar haqqında da demək olar”.

Yenə noyabr ayında italiyalı jurnalist Ciuliano Bifolkinin “Opinione Pubblica” qəzetində Azərbaycan haqqında məqaləsi Azərbaycanda mövcud olan tolerant və multikultural mühit haqqında Avropa vətəndaşına ciddi mesajlar verməkdədir.

Məqalədə bildirilir ki, Orta Şərqdə və Afrikanın şimalında baş verən münaqişələr, onların doğurduğu yeni miqrant axınları fonunda aydın olur ki, multikulturalizm cəmiyyətimizdə həlledici rol oynayacaq. Təəssüf ki, İtaliya, göründüyü kimi, həm dövlət olaraq, həm də sosial baxımdan baş verən bu dəyişikliklərə cavab verməyə hazır deyil. Göstərilən problemi həll etmək üçün İtaliya multikulturalizmin uzun müddət ərzində cəmiyyətin özəlliklərindən biri olduğu ölkələrin, məsələn, Azərbaycanın təcrübəsinə müraciət etməlidir.

İsrailli beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Arye Qut ABŞ-ın məşhur “The Hill” qəzetində nəşr olunan yazısında bildirir ki, Azərbaycan Respublikasında əhalinin əksəriyyətini müsəlmanlar təşkil etməsinə baxmayaraq, Azərbaycan həm də müxtəlif dinlərin, müxtəlif etnik qrupların nümayəndələri üçün vətəndir: “Milli azlıqlara hörmət və tolerantlıq ən qədim zamanlardan, böyük İpək Yolu dövründən günümüzə qədər bu ölkənin inkişafının əsasını təşkil edib. Respublika dövlət müstəqilliyini bərpa edəndən sonra Azərbaycan hökumətində yüksək vəzifələr tutan milli azlıqların nümayəndələrinin və qadınların sayı xeyli artıb.

Tolerantlıq və dialoq

Müasir dünyada başqasını anlama, qarşılıqlı hörmət və ehtiram bəsləmə, yəni qısacası tolerantlıq ciddi siyasi və humanitar məsələlərdən hesab olunur. Bu baxımdan Azərbaycan tolerantlıq mövzusunda da model olma prespektivini göstərməkdədir. Məhz ölkəmizdə mövcud olan dinlər, təriqətlər və məzhəblərin müxtəlifliyi bunu təsdiq edir.

Bu gün Avropanın bir çox ölkələrində milli və dini zəmində münaqişələr baş verməkdədir. Xüsusilə Avropada İslam dininə və onun daşıyıcılarına qarşı arzuolunmaz münasibət - islamofobiya müşahidə olunmaqdadır. Avropada yaşayan mühacirlərə də orada heç də xoş münasibət bəslənilmir, onlar ya ən ağır işlərə cəlb olunur, ya da deportasiya edilirlər. Azərbaycanda isə əcnəbilərə münasibət tamamilə fərqlidir. Bu gün Bakının küçələrində, eləcə də regionlarda çinlilər, pakistanlılar və Azərbaycana pənah gətirmiş digər millətlərin nümayəndələri çox rahat şəkildə ticarətlə məşğul olur. Təbii, onlar Azərbaycan dövlətinin qanun-qaydalarına tabe olmalıdır. Ancaq onlara istər vətəndaşlar, istərsə də rəsmi strukturlar tərəfindən dini və milli bağlılıqlarına görə hər hansı bir mənfi münasibət göstərilmir. Əksinə, onlara və onların problemlərinə həssaslıqla yanaşılır.

Yeri gəlmişkən Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi Himayəçilik şurasının üzvü Leyla xanım Əliyevanın “Rossiyskaya qazeta”da dərc olunmuş məqaləsində Azərbaycandakı tolerantlıqdan yüksək analitik tərzdə bəhs olunması da əhəmiyyət kəsb edir. Leyla xanım Əliyeva məqalədə mövzunu belə təsvir və təhlil edir: “Bakıda müsəlman məscidinin, pravoslav kilsəsinin, katolik kostyolunun, yəhudi sinaqoqunun eyni küçədə yerləşməsi tolerantlıq ab-havasının nəticəsidir”.

Bu baxımdan tolerantlıq və multikulturalizm kontekstində Azərbaycan modelinə müvafiq olaraq Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi ilboyu iki nəhəng layihəni həyata keçirir. Bunlardan ilki ölkə daxilində və xaricdə “Azərbaycan multikulturalizmi” və “Multikulturalizmə giriş” fənlərinin tədrisi, ikincisi isə “Yay” və “Qış” məktəbləri layihələridir. Bu iki layihə birbaşa Azərbaycanda keçmişdən indiyə qədər mövcud olmuş və hətta gələcəkdə də mövcud olacaq tolerantlıq və multikulturalizm mühiti və tendensiyasının qlobal arenaya təqdiminə xidmət edir.

Azad MƏMMƏDOV

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin İcraçı direktoru

525-ci qəzet.- 2015.- 14 noyabr.- S.11