Ünsiyyət körpülərinin memarı...
BÖYÜK ALİMİMİZ YAŞAR QARAYEVİ BİR DAHA EHTİRAMLA XATIRLARKƏN...
KİVDF
Layihəsi
Oxunub: 0 dəfə
Facebook Twitter
MySpace Google a - A +
27.11.15 16:36
Ünsiyyət
körpülərinin memarı... <b style="color:red"></b>
Professor
Yaşar Qarayevi Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun
aspiranturasına daxil olandan sonra şəxsən
tanımağa başlamışdım.
Elmi rəhbərim Əziz Mirəhmədov institutun
direktoru, o isə direktor müavini idi. Sakit, səssiz
yerişi, davranışı, danışığı ilə
sanki nəzərə çarpmaq istəməsə də,
daxilində güclü bir təlatümün
potensiyasını gizlətdiyi hiss edilirdi. Yaşar
müəllim inzibatçılığa yad, ancaq
yaradıcılığa təşnə bir adam
idi. Daim özünə yaşca yaxın olan
alim həmkarları ilə yaradıcılıq söhbətləri
edər, belə anlarda sanki direktor müavini olduğunu unudur,
bütün rəsmiyyət sədlərini səmimiyyət
körpüsü əvəz edərdi.
Mən aspiranturaya daxil olandan hələ Şamaxıda
ikən Sov.İKP üzvlüyünə namizəd qəbul
edilmişdim.
Qaydaya görə bir il sonra üzvlüyə
qəbul edilməli idim. Həmin bir ilin 8 ayı
Şamaxıda keçdiyi üçün 4 ay sonra, yəni
1982-ci ilin may ayında sənədlərim institut partiya komitəsi
tərəfindən hazırlanmağa başladı. Mənə
verilən "Xasiyyətnamə"də belə bir cümlə
var idi: "O, institut rəhbərliyi tərəfindən verilən
bütün tapşırıqları məsuliyyətlə
yerinə yetirir". Əziz müəllim həmin
cümləni oxuyanda soruşdu ki, biz sənə indiyəcən
hansı ictimai tapşırığı vermişik. Mən qeyri-müəyyən tərzdə
mızıldandım. O isə xasiyyətnaməyə
imza atmazdan qabaq mənə bir dəftərxana jurnalı, bir
yığın da müxtəlif adda və qalınlıqda
referativ jurnal verib dedi ki, sənin ictimai işin bu jurnalları
institut və şöbə rəhbərliyinə siyahı ilə
verib, bir ay sonra geri yığmaq olsun.
Beləliklə, mən həmin "ictimai" işimlə
bağlı şöbə müdirləri, direktor və
direktor müavini -Yaşar Qarayev ilə hər ay
görüşüb onları narahat edirdim. Ancaq siyahı
ilə verdiyim referativ jurnalların çoxu geri
qayıtmır, itirdi. Ən çox da
Yaşar müəllimə verilən jurnallar. O, hər dəfə
kabinetində, özgün bir tərzdə boynunu büküb
referativ jurnalları hətta kitabların vərəqləri
arasında axtarıb tapmayandan, bir neçə gün möhlət
alandan sonra yanına gələn yoldaşların onları
götürüb qaytarmadıqlarını "boynuna
alar", mən də ona "minnət qoyardım" ki, onda
bunu Əziz müəllimə bildirməyək... Beləliklə,
bizim aramızda bir "sirr ortaqlığı", güvəncli
ünsiyyət yarandı...
Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası "Elm" qəzeti əvvəlcə
Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun orqanı kimi təsis edilmişdi. Mənim bildiyimə görə, bu ideyanın müəllifi
də, qəzetin yaradılmasının əsas səbəbkarı
da Yaşar müəllim idi. O, Ədəbiyyat
İnstitutunun əməkdaşlarının əliqələmli
olduğunu və ona görə də həmin institutun mətbu
orqanı, bir "tribuna" nəşr etdirməsinin vacibliyi
fikrini özgün qızğınlıqla təbliğ və
müdafiə edirdi...
Qəzet
nəşrə başladı və institutda mənim növbəti
ictimai işim həmin qəzetin "ictimai müxbiri" kimi
institutun həyatı və digər mədəni-mənəvi,
elmi-ədəbi məsələlərlə bağlı
müxbir yazıları, həmçinin elmi məqalələr
göndərməklə əməkdaşlıq etmək
(sonralar həm də "Ədəbiyyatşünas" divar
qəzetinin redaktor müavini) oldu. "Elm" qəzetində
Yaşar Qarayevin tövsiyəsi və xahişi ilə iki
müsahibəm və iri həcmli bir müxbir məqaləm
çap edilmişdir. Onlardan biri - Y.Qarayevlə
apardığım müsahibə "Yenidənqurma psixoloji
hazırlıq tələb edir" ("Elm" qəz. 2
aprel 1986), digəri - İsrafil Abbasovla apardığım
müsahibə isə "Folklor arxivi..." ("Elm"
qəz. 11 noyabr 1986) adlanır. "Böyük
vəzifələr qarşısında" ("Elm" qəz,
15 aprel 1989) adlı müxbir yazısı isə dövrlə
bağlı Ədəbiyyat İnstitutunun qarşısında
duran həlli vacib məsələlərin müzakirəsi
keçirilən Elmi Şurada olan məruzə (Y.Qarayev) və
çıxarışlara həsr edilmişdi.
Adlarından
da göründüyü kimi, birinci müsahibə o zaman
SSRİ-də bütün ictimai və siyasi düşüncəni
məşğul edən yenidənqurma siyasətinin izahına
və bizim həmin siyasi oyunlarda iştirakımızın
psixoloji və taktiki dərkinə, onun burulğanından xilas
olmağın, səmərəli istifadənin yollarına və
üsullarına, digəri isə Ədəbiyyat
İnstitutunda folklorun toplanması və çeşidlənməsi
işinin canlandırılaraq, Milli folklor arxivimin
yaradılması işinin zəruriliyi məsələsinə
həsr edilmişdir. Qeyd edim ki, həmin
ideyanın nəticəsi olaraq institutumuzda xüsusi canlanma əmələ
gəldi, işlər görüldü və folklor bölməsi
yaradıldı. AMEA-nın hazırkı
Folklor İnstitutu da həmin bölmənin əsasında yenə
Yaşar Qarayevin təşəbbüskarlığı və
dəstəyi ilə təşkil edildi. Folklor bölməsinin
(hazırkı institutunun inzibati binasının alınıb
Akademiyaya - instituta verilməsi yolunda da Yaşar müəllim az əziyyət çəkmədi. Sonra isə
yenə Ədəbiyyat İnstitutunun "Ozan" nəşriyyatının
yaradılması fikrini ortaya atıb həmin fikrin
reallaşmasına nail oldu. Bu dövrlərdə
Yaşar Qarayev artıq institutun direktoru idi.
Ədəbiyyat
İnstitutunun əyani həm aspirantı, həm də
doktorantı kimi namizədlik və doktorluq
dissertasiyalarımı vaxtından əvvəl tamamlasam da,
birincinin müdafiəsi iki, ikinci müdafiəsi isə
dörd il təxirə salındı. Bununla əlaqədar Yaşar müəllimlə
aramızda son dərəcə diplomatik bir gərginlik
yaranmışdı. Ancaq...
1984-cü ildə tamamladığım
"M.Ə.Sabirin elmi tərcümeyi-halı" mövzusunda
namizədlik dissertasiyam şöbədə müzakirə
edilib müdafiəyə buraxılandan bir neçə ay sonra
elmi rəhbərim Əziz Mirəhmədov institutun
direktorluğundan çıxarıldı. Yaşar
müəllim həm institut direktorunun, həm də institutda fəaliyyət
göstərən dissertasiya Müdafiə Şurası sədrinin
- Əziz Mirəhmədovun müavini idi. Direktorluqdan
çıxarılandan sonra Əziz müəllim
dissertasiyaların müdafiəsində iştirak etmirdi.
Ona görə müdafiələrə sədrliyi
də Yaşar müəllim edirdi. O, institut
direktorluğu təsdiq edilənədək mənim namizədlik
dissertasiyamın müdafiəsini təxirə saldı. Görünür, elmi rəhbərimin, keçmiş
direktorun yuxarı dairələrdəki əleyhdarlarının
ona, Əziz müəllimin aspirantına dissertasiya müdafiəsində
"yaşıl işıq yandırdığına görə"
qəzəblənə biləcəklərindən
ehtiyatlanırdı.
M.Ə.Sabirin
anadan olmasının 125 illiyinə (1987-ci il)
hazırlıq vaxtlarında Yaşar müəllim mənə
dedi ki, Alxan, Respublika "Bilik" Cəmiyyətinin sədri
ilə (Qeysər Xəlilovla) da, məsul katiblə də
danışmışam. Dissertasiyan əsasında
M.Ə.Sabir haqda dörd çap vərəqi həcmində
kitab yazıb təcili "Bilik" cəmiyyətinin məsul
katibinə ver, yubileyə qədər çap edəcəklər.
Həmin kitabı 92 makina səhifəsi həcmində
yazıb təqdim etsəm də, onun çapı cürbəcür
bəhanələrlə baş tutmadı və 2001-ci ildə
öz xərcimlə "Nurlan" nəşriyyatında
"Mirzə Ələkbər Sabir (qısa-tərcümeyi
hal)" adı ilə nəşr etdirdim.
Doktorluq dissertasiyam üzərində işləyirdim. Bir gün (1990-cı ilin
noyabrında) institutun Elmi katibi Arif Səfiyev mənə dedi
ki, instituta bir əyani doktorant yeri verilib. Yaşar
müəllimlə biz o yerə səni məsləhət
görürük, nə deyirsən? Sonra o, izah etdi ki, üç
il (təhsil müddəti) ərzində sən
plan işi əvəzinə ancaq doktorluq dissertasiyan üzərində
işləyəcək və ayda 300 manat təqaüd
alacaqsan. Mən razılıq verib bildirdim ki,
hazırda aylıq əmək haqqım 270 manatdır. Qaydaya görə doktorantlığa qədərki
maaşımdan artıq təqaüd ala bilmərəm. Onda maaşım əvvəlcə heç olmasa 300
manata qalxsın ki, doktoranturada bir o qədər təqaüd
ala bilim. Arif müəllim Yaşar müəllimlə
danışacağını bildirdi; bir neçə gündən
sonra direktorun 1990-cı ilin 30 noyabr tarixli əmrinə əsasən
1 dekabr 1990-cı ildən aparıcı elmi işçi vəzifəsinə
keçirildim. Nəticədə aylıq əmək
haqqım 300 manat oldu. Beləliklə, 1991-1993-cü illərdə
mən əyani doktorant kimi 300 manat təqaüd ala bildim...
Doktorluq dissertasiyamı tamamladım. Onun ilkin formal
müzakirəsi 8 dekabr 1993-cü ildə oldu. "Şamaxı ədəbi mühiti (XIX əsrin
ortalarından mart 1918-ci ilə qədər)" adlanan bu
dissertasiya Azərbaycanda ədəbiyyatın regional aspektdə
tədqiqinə həsr edilmiş ilk elmi əsər olduğu
üçün onun ətrafında gedən mübahisələr
münaqişə həddinə çatmışdı, hətta
bəziləri məni həmin dissertasiya ilə ölkəni
regionlara parçalamaq üstə ittiham etmişdi. Bu
ittiham da AAK-nın o zamankı sədri
akademik Azad Mirzəcanzadəyə
çatdırılmışdı. Beləliklə, müdafiəyə
buraxılandan sonra düz 8 ay Müdafiə Şurasının
o zamankı elmi katibinin seyfində, 3 ildən artıq AAK-da
saxlandıqdan sonra (Bu müddət ərzində sənədlərini
mənim sənədlərimin nümunəsi əsasında
hazırlayıb AAK-ya göndərən M. Qasımlı, F.
Gözəlov və X. Allahyarov doktorluq dissertasiyalarını
müdafiə edib, təsdiqlərini almışdılar.) onun
müdafiəsinə yenə Yaşar Qarayevin böyük
köməyi ilə icazə verildi...
Mənə dedilər ki, doktorluq dissertasiyanın
avtoreferatının əlyazma (makina) nüsxəsinin birini və
mövzuya dair çap etdirdiyim monoqrafiyamı
("Şamaxıda maarif və maarifçilik (XIX əsrin
ortalarında mart 1918-ci ilə qədər ki ədəbi
mühit".
Bakı, Maarif, 1997) monoqrafiyamın bir nüsxəsini
avtoqrafla Yaşar müəllimə çoxdan vermişdim.
Görünür, yenə itiribmiş.) Y.Qarayevə çatdırım.
Həmin
materialları verəndən bir müddət sonra Yaşar
müəllim mənə dedi ki, gör Rusiyada ədəbi
mühitə həsr edilmiş dissertasiya mövzusu tapa bilərsənmi.
Azad müəllim Rusiya faktoruna çox
üstünlük verir. M. F. Axundov
kitabxanasının kataloqları arasında 1994-cü ildə
həmin problemə həsr edilmiş dörd doktorluq
dissertasiyasının avtoreferatını tapdım və
onların üz qabıqlarını
çıxartdırıb Yaşar müəllimə verdim.
Bir həftə keçməmiş - 1998-ci il mayın
sonlarında Elmi katib Arif Səfiyev mənə
dissertasiyamın müdafiəyə buraxılması haqda
xoş xəbər çatdırıb əlavə etdi ki,
Yaşar müəllim sənin (yəni mənim)
dissertasiyanın mövzusu və özü (yəni məziyyətləri)
barədə Rəyasət Heyətinin iclasında 45 dəqiqəyə
yaxın məruzə edərək bütün şübhələri
dağıtmış. Azad müəllimi bu
cür mövzuların işlənməsinə inandıra
bilmişdir.
Mən,
bu xeyirxahlığına görə, Yaşar müəllimə
təşəkkür edəndə o, sadəcə
gülümsünüb: - Təbrik edirəm! - dedi.
Mənim
dissertasiyamın mövzusu üzərindəki tilsimi Yaşar
müəllim sındırandan və müdafiəmdən
sonra, Lənkəran ədəbi mühiti, Borçalı ədəbi
mühiti, Ordubad ədəbi mühiti, Təbriz ədəbi
mühiti , İrəvan ədəbi mühiti, Kəlbəcər
ədəbi mühiti mövzularında namizədlik və
doktorluq dissertasiyaları müdafiə edilərək, bu sahədə
bir məktəb yaranmışdır.
1989-cu il
sentyabrın əvvəllərində institutun gənc və
az-çox fəal alimlərini öz kabinetinə toplayıb
onlarla ədəbiyyatşünaslıq elmimizin
qarşısında duran mühüm və aktual elmi problemlərin
işlənməsinin vacibliyi haqqında məşvərət
keçirdən Yaşar Qarayev bildirdi ki, təqdim edilən
mövzuların işlənməsi plandankənar olduğuna
görə hər kəsə müqavilə əsasında əlavə
əməkhaqqı veriləcək.
Mən "Cümhuriyyət dövrü Azərbaycan
Ədəbiyyatı" mövzusunu götürdüm və
şərtə görə əlavə əmək haqqı
almaqla, onu ilin sonunadək təhvil verdim. 1990-cı ilin
fevral ayından başlayaraq dövri mətbuatda Cümhuriyyət
dövrü Ədəbiyyatımıza dair elmi və
elmi-kütləvi məqalələrim çap edilməyə
başladı.
23-24 may 1990-cı ildə Yaşar Qarayevin təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə Elmlər Akademiyasında Tarix İnstitutu və Yazıçılar İttifaqı ilə birgə "Azərbaycan Demokratik Respublikası: tarix, ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni həyat" mövzusunda geniş Elmi sessiya keçirildi. Elmi Sessiyanın səhər iclası mayın 23-də səhər saat 10-da Akademiyanın dairəvi salonunda Y. Qarayevin məzmunlu və vətənpərvər ruhlu giriş sözü ilə açıldı. Həmin iclasdakı məruzəçilərdən biri mən idim. Məruzəm belə adlanırdı". "Demokratik Respublika dövründə ədəbi prosesin əsas istiqamətləri". Bu Elmi sessiyanın materiallarının icmalına "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti bütöv bir səhifə (22 iyun 1990) ayırmış, materialları isə V. Quliyev hazırlamışdı. Ancaq nədənsə həm 1992-ci ildə həmin elmi sessiyanın materiallarını əks etdirən, həm də cümhuriyyətin 80 illiyinə həsr edilən məqalələr məcmuələrinin çapı zamanı mənim həmin toplulara daxil edilən elmi məqalələrim - "Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə ədəbi fikrin əsas istiqamətləri" və "Türkiyəli şairlər Azərbaycan Cümhuriyyətində" - son anda (çap prosesində) xəbərim olmadan kənara qoyulmuşdu...
2001-ci il idi. Akademiyanın Rəyasət Heyətinin binasında o zaman bölmənin akademik katibi işləyən akademik Bəkir Nəbiyevin kabinetində Yaşar Qarayevlə Arif Səfiyev nə barədə isə söhbət edirdilər. Mən icazə ilə içəri daxil olub təklif etdim ki, qarşıdan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 85 illiyi gəlir. Cümhuriyyət dövrü ədəbiyyatımızın tədqiqinə həsr etdiyim "Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə Ədəbiyyat" adlı monoqrafiyamın 2003-cü ildə "Elm" nəşriyyatında çapına kömək edin; biriniz redaktor olun, digəriniz isə ön söz yazın. Hər üçü fikrimi bəyəndi və Bəkir müəllimlə Yaşar müəllim bu işə xeyir-dua verdilər.
Səhəri gün Yaşar müəllimin kabinetinə gedib ondan soruşanda ki, monoqrafiyama hansınız redaktor olmaq və hansınız ön söz yazmaq istəyirsiniz? Cavabı belə oldu: Qoy Bəkir müəllim elmi redaktor olsun, mən isə ön söz yazaram.
Monoqrafiyamı Yaşar Qarayevə verdim. O, vədinə əməl edərək qələmə aldığı "Cümhuriyyət Ədəbiyyat..." adlı ön sözümdə mənim bu istiqamətdəki elmi-nəzəri və mətnşünaslıq, toplama fəaliyyətimə və əməyimə bəzilərində qısqanclıq hissi doğuran yüksək qiymət verdi. Monoqrafiyam 2003-cü ildə "Elm" nəşriyyatında akademik Bəkir Nəbiyevin elmi redaktorluğu və Yaşar Qarayevin "Cümhuriyyət Ədəbiyyatı..." adlı ön sözü ilə çapdan çıxdı. Lakin 2002-ci ildə vəfat edən Yaşar müəllimə bu monoqrafiyamı görmək nəsib olmadı.
Qəbri
nurlu olsun!
Alxan
BAYRAMOĞLU
Filologiya
elmləri doktoru, professor
28-29 yanvar 2012
525-ci qəzet.- 2015.- 27 noyabr.- S.6