Şəhriyar şeirinə yeni baxış
XX əsr Azərbaycan poeziyasında milli ruhu və düşüncəni
ifadə etmək qüdrəti baxımından
yalnız Səməd
Vurğunla müqayisə
edilə biləcək
dahi Şəhriyarın
yaradıcılığı, onun ana dilimizin
qənirsiz gözəlliyini,
misilsiz şəhd-şəkərini,
məhrəm melodiyasını
təcəssüm etdirən
şeirləri onilliklərdir
ki, tədqiqatçıların
diqqət mərkəzindədir.
Onun zəngin
bədii irsi, ədəbi-tarixi missiyası
haqqında çox deyilmiş, çox yazılmışdır. Bununla belə, Şəhriyarın
çoxşaxəli yaradıcılığı
ilə bağlı çözülməmiş məsələlər,
söylənməmiş fikirlər,
toxunulmamış mətləblər
də az
deyil. Və nə yaxşı ki, böyük ustadın bənzərsiz poeziyasının hələ
açılmamış qatlarını,
toxunulmamış problemlərini
orijinal bir tərzdə incələməyi
bacaran, hər cəhdində bu misilsiz xəzinədən
əl dəyməmiş
dürr və gövhərlər çıxaran
yeni nəsil ədəbiyyatşünaslarımız var - istedadlı, bacarıqlı, fəhmkar,
modern təfəkkürlü şərqşünas-alim, nəzəriyyəçi,
tənqidçi və
tərcüməçi Məsiağa
Məhəmmədi kimi!..
Onun oxuculara təqdim olunan kitabına daxil edilmiş və müxtəlif illərdə
qələmə alınmış
məqalələrini birləşdirən
bir cəhət var: Şəhriyar şeirinə, onun ədəbi şəxsiyyətinə
yeni baxış. Fikrimi əsaslandırmaq üçün kitabdakı
yazılar barədə
müəyyən məqamları
qeyd etməyi lazım bilirəm...
“Şəhriyar və
zəmanəmiz” adlı
məqalədə müəllif
Şəhriyarın fəlsəfi
dünyaduyumunun əsas
aspektlərini, çağdaş
dövrün mahiyyəti
və səciyyəsi
ilə bağlı özünəməxsus görüşlərini
açıqlayır. Bununla bağlı
iki anlayışa (təməddün və siyasət) xüsusi yer ayıran tədqiqatçı Şəhriyarın
dünyagörüşünü tamamilə yeni bir rakursdan təqdim
edir. Eyni zamanda şairin
yaradıcılığında millilik, milli dərdlərin ifadəsi qlobal kontekstdə nəzərdən keçirilir,
milliliklə ümumbəşəriliyin
vəhdəti spesifik yöndən işıqlandırılır.
Əslində biz burada
ədəbi təhlillə
yanaşı, fəlsəfi
və sosioloji analizlə də qarşılaşırıq...
Müəllifin “Şəhriyar və XX əsr İran ədəbi mühiti” başlıqlı geniş
həcmli araşdırması
xüsusi diqqətəlayiqdir. Burada Şəhriyar
yaradıcılığı XX yüzillikdə İran ədəbiyyatının inkişaf
xüsusiyyətləri kontekstində
nəzərdən keçirilir
və bildiyim qədəri, bizim ədəbiyyatşünaslıqda, ümumən şərqşünaslıqda
ilk belə tədqiqatdır.
Şəhriyarın poeziyasını
ənənə və
novatorluq problemi baxımından, böyük
İran şairi Nima Yuşicin yaradıcılığı ilə
əlaqəli şəkildə
araşdıran müəllif
bu qənaətə gəlir ki, Şəhriyar XX əsr İran şeirində əlahiddə bir yer tutur və
bunu şərtləndirən
beş fundamental səbəbi
açıqlayır. Mənim
fikrimcə, Belinskini oxumadan Puşkini olduğu təkin başa düşmək mümkün olmadığı
kimi, Məsiağanın
bu məqaləsini oxumadan Şəhriyarın
da kim
olmasını dəyərincə
başa düşmək
mümkün deyildir...
Şəhriyarın dillər əzbəri olan “Azərbaycan” şeiri haqqında məqalə isə həmin şeir ətrafında mübahisə
və spekulyasiyalara nöqtə qoyan sanballı və əzmkar alim sözüdür. Təsadüfi deyil ki, həmin məqalə mətbuatda dərc olunan kimi böyük
rezonans doğurmuş,
internet-mediada, sosial şəbəkələrdə qızğın diskussiyalara
yol açmışdı.
Məqaləyə təkcə Azərbaycandan
deyil, İran və Türkiyədən
də təqdiredici reaksiyalar olmuşdu. Qeyd edim ki,
bu məqalədə müəllif özünü
həm də püxtə bir mətnşünas kimi göstərmişdir...
Məsiağa Məhəmmədi klassik və müasir farsdilli ədəbiyyatı
araşdırmaqla yanaşı,
həm də onun tərcüməsi, təbliği və tənqidi ilə məşğuldur və bu sahədə onun fəaliyyəti elmi-ədəbi ictimaiyyətə
yaxşı tanışdır. Burada da həmin fəaliyyətin
müəyyən nəticələri
öz əksini tapmışdır: kitabda
onun “Heydərbabaya salam” poemasının fars dilinə
İranda çap olunmuş tərcüməsi
haqqında rəyi, eləcə də Şəhriyarın iri həcmli bir şeirinin farscadan dilimizə tərcüməsi
yer almışdır.
Böyük Mövlanaya həsr
edilmiş bu şeir (mən onu tam cəsarətlə,
poema adlandırardım)
Şəhriyarın bədii
təxəyyülünün qüdrətini və özünəməxsusluğunu göstərmək baxımından
çox maraqlıdır.
Məsiağa bədii mətnlərə
öz akademik yanaşmasına uyğun olaraq, həmin şeiri filoloji tərcümə edib.
Bildiyim qədəri, onun tərcüməsi əsasında
bu şeirin iki müxtəlif poetik tərcüməsi də meydana çıxıb və dövri mətbuatda işıq üzü görüb.
Mən Məsiağa Məhəmmədinin
elmi-ədəbi yaradıcılığına
kifayət qədər
bələd bir adam kimi
deyə bilərəm
ki, o, daim öyrənilməmiş, yaxud
az öyrənilmiş
mövzulara üz tutur, bütün hallarda araşdırma predmetinə özünəməxsus
və fərqli yanaşmasını ortaya
qoyur. Oxuculara təqdim olunan
kitab da bu baxımdan istisna deyil. Məhz bu cəhətinə
görə inanıram
ki, həcmcə kiçik, lakin sanbalca böyük olan bu kitab
Şəhriyar tədqiqatçıları
üçün mötəbər
qaynaq rolunu oynayacaq, oxucuların dahi şairi daha yaxşı tanımasına, onun poetik dünyasının incəliklərini daha dərindən dərk etməsinə vəsilə
olacaq, dəyərincə
xidmət göstərəcək...
Qurban BAYRAMOV
tənqidçi-ədəbiyyatşünas
525-ci qəzet.- 2015.- 28 noyabr.- S21