Qarabağ qoxulu poeziya

Ağdamın, "Külli-Qarabağın" al-əlvan libasa büründüyü, Qədirin "Sona Bülbüllər"inin, Novruzlu İsgəndərin "Ağdam Qarabağın toy otağısan" mahnısının el-el, oymaq-oymaq pərvazlandığı bir bahar çağında, daha dəqiq desək 44 il əvvəl lirik şeirlərilə o dövrün qəzetlərində, almanaxlarında görünən, tanınmış ziyalı Qanboy Əliyev orta məktəbdə oxumağıma baxmayaraq məni də bir bazar günü rayon qəzetinin redaksiyasında keçirilən ədəbiyyat dərnəyinə dəvət etdi. Buraya qonşu rayonların poeziya həvəskarları, qələm əhli də təşrif gətirirdi və bəzən ədəbi polemikalar, ən nümunəvi şeirlərin qiraətlə oxunuşu, dünya klassiklərinə istinadlar... bir vaxtlar Şuşada fəaliyyət göstərən "Məclisi-üns"ü xatırladırdı...

Ağdamda yaşayıb-yaradan, şeirləri toplularda, qəzetlərdə çap olunan ziyalılardan Fikrət Lənbəranlı, Xudu Sadiq, Rafiq Əli, Həsən Qəhrəman, Fəxrəddin Sofulu, Yusif Əhməd və başqaları tez-tez ədəbi məclisin qonağı olduğunu, bədii ədəbiyyatın mövcud durumu, gerçək hədəfləri, çağdaş ədəbi proses haqqında fikir və qənaətlərini bölüşdüyünü, gənc yazarları dinləyib onlara dəyərli tövsiyələr verdiklərini, dəstək göstərdiklərini mənə bildirmişdilər. Növbəti ədəbi məclisin dəvətlisi isə Abbas Səhhət, Nəriman Nərimanov ənənələrinin ləyaqətli davamçısı, istedadlı şair-həkim Ramiz Mövsüm oğlu Əliyev idi. O, ilk görüşdən yaddaşımda bəstəboy, qara, qıvrımsaçlı, şux, səliqəli qiyafədə, aydın, mükəmməl nitqə malik, ciddi, dəqiq, səmimi insan təsiri bağışlayan nurlu bir sima kimi qaldı. Onun ilk şeirlər toplusu olan "Fidan" kitabı məclis üzvlərinə, eləcə də mənə müəllifindən öncə yaxşı tanış idi. Şairin poeziyaya, sözə yüksək tələbkarlıqla yanaşdığını onun ilk kitabının ön səhifəsində yer alan bu misralardan da görmək olur:

Boş yerə söz qoşub çağlamaqdansa,

Heç yazma, el səni qınamaz, könül.

Mənasız on kitab bağlamaqdansa,

Mənalı bircə bənd şeir yaz, könül!

Bu misralarda o dövr üçün xarakterik olan nəsihətçilik ruhu yoxdur. Burada şairin özünə, öz könlünə müraciəti, diləyi, istəyi, arzusu yer alıb. Kəmiyyətə, həcmə daha böyük dəyər verildiyi (bu tendensiya özünü qonorarda da qabarıq büruzə verirdi-A.R.) bir zamanda sanbalın, mənanın ən ciddi tələb kimi önə çəkilməsi bütün dövrlərdə böyük sənətkarları həmişə düşündürmüş, ötən illərə boylanıb bu gün tam əminliklə demək olar ki, şair öz məramına yarıməsrlik yaradıcılığı boyu sadiq qalmışdır.

Bahar ovqatlı poeziya məclisində Ramiz Mövsüm çağdaş Azərbaycan şeiri haqqında düşüncələrini bölüşdü.

Oxunan yeni şeirlərə münasibətini bildirdi. O vaxtdan uzun illər keçməsinə baxmayaraq duyğusallıqla xatırlayıram ki, bu sətirlərin müəllifinin üç bəndlik nəzmini böyük sevgi ilə dərnəkdə təhlil etdi və orta məktəb şagirdinin mətbuatda ilk çıxışı olan həmin yazı Ramiz Mövsümün məsləhəti ilə Ağdam rayon qəzetinin növbəti sayında işıq üzü gördü. İmzamı mətbuat səhifəsində ilk dəfə görəndə keçirdiyim sevincin miqyasını həyəcansız təsəvvür etmək çətindir və o xoş anlara görə Ramiz Mövsümə minnətdaram.

Onun sonralar özünü görə bilməsəm də, "Azərbaycan", "Ulduz" jurnallarında, "Azərbaycan gəncləri", "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetlərində nəşr olunan şeirlərini izlədim, həyatı və fəaliyyəti ilə yaxından tanış oldum.

Ramiz Mövsüm oğlu Əliyev 75 il əvvəl, 1940-cı il mart ayının 27-də Ağdam şəhərində dünyaya göz açıb. Burada orta məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirib. İlk şeiri 17 yaşında Ağdamın "Lenin yolu" qəzetində dərc olunub. Sonra böyük arzularının arxasınca Bakı şəhərinə gəlib. Bir müddət Bakı Neftayırma zavodunda operator vəzifəsində (1957-1960) çalışıb. Həyatın ağrı-acılarına təkbaşına sinə gərib, klassiklərin əsərlərini, xarici ədəbiyyatı mütəmadi mütaliə edir, yaradıcılıqla məşğul olurdu. Yaxın dostları, qohumları elə hesab edirdi ki, Ramiz ali təhsil üzrə ixtisas seçimində tərəddüdsüz Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə sənədlərini verəcək. Belə düşüncələr üçün yetərincə əsaslar da var idi. Lakin o fərqli peşə sahəsini seçdi. Çarəsiz insanlara dəstək olmaq, xəstələrə yüksək peşəkarlıqla xidmət etmək, xalqının sağlamlığı keşiyində şərəflə dayanmaq yolunu tutdu. N.Nərimanov adına Tibb İnstitutunun Müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olaraq burada cərrahlıq peşəsinin sirlərinə dərindən yiyələndi (1961-1967), təhsilini uğurla başa vuraraq Ağdam, Şabran və Bakı şəhərlərində həkimlik fəaliyyətini böyük sevgi, məhəbbətlə davam etdirdi.

O, eyni zamanda bədii yaradıcılıqla da ciddi məşğul idi. "Yazıçı", "Gənclik" nəşriyyatlarında "Fidan" (1968), "Ömrümün gündüzündə" (1978), "Anam, atam" (1981), "Günay" (1983), "Balaca Elşadın dostları" (1989) kitabları işıq üzü gördü. Lirik və satirik şeirləri, poemaları, pyesləri, təmsilləri, tapmacaları, uşaqlar üçün poetik nümunələri dövri mətbuatda mütəmadi çap olunur. Ramiz Mövsüm 1984-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. "Qızıl açarın nağılı" pyesi 2014-cü ildə Salyan Kukla Teatrında uğurla tamaşaya qoyulmuşdur... "Məhəbbət abidəsi" kitabı hazırda nəşr prosesindədir...

Qarabağ kökənli istedadlı şairimiz Şahmar Əkbərzadə "Sevgi borc verilməz" (1982) şeirlər kitabına avtoqrafında yazırdı: "İstiqanlılığı, canıyananlılığı ilə ürəyimi müstəmləkəsinə çevirən şair qardaşım Ramiz Mövsümün önündə baş əyən, ən çətin anlarda "Nə yaxşı ki, bu dünyada Ramiz var" - deyən müəllifdən kiçik nişanə. 7.XII.82".

Şahmar Əkbərzadənin səmimiyyətlə söylədiyi düşüncələri şairin şəxsiyyəti, insanlara isti münasibəti haqqında aydın təsəvvür yaradır. Fikrimcə Ş.Əkbərzadənin verdiyi bu yüksək dəyərə istinad təsadüfi deyildir. Ramiz Mövsüm necə deyərlər - bir əlində skalpel, bir əlində qələm xalqının cismani sağlamlığı və mənəvi saflığı yolunda yarım əsrdən çoxdur ki, ləyaqətlə xidmət edir. O poetik sözü, cəsarətli, xeyirxah əməli ilə xəstə düşüncələrə, naxoş bədən üzvlərinə şəfa, həyat eşqi bəxş etməyi bacarır... Fərqli zamanlarda və məqamlarda skalpellə qələmin kəsərinin, ovxarının ən yüksək səviyyədə olması iddiasına təşəbbüs göstərmək səmimiyyətdən uzaq olardı... bir-birini əvəzləməsi ehtimalı şübhəsizdir. Bəzən də paralelizm görüntüsü yaradan fərqli sənət sahələri eyni qəlbin döyüntüsündən nəşət taparaq saf, səmimi duyğular məcrasında bir məqsədə xidmət göstərir, birincinin xilaskarlığını ikinci tərənnüm edir. Ramiz Mövsüm "Bıçaq və nəğmə" şeirində sənətindən qaynaqlanan təbii yaşantılarının poetik mənzərəsini böyük ustalıqla yarada bilmişdir:

Nəbzi saymaq çətin!... Ürəyin üstə,

Gedir cərrahiyyə əməliyyatı.

Yatıbdır, heç nəyi duymayır xəstə;

Sənin əlindədir onun həyatı.

Bıçağın nəğməkar qanına batır,

Sən ki, əzəl gündən nəğməyə yarsan.

Hər teldə, damarda bir nəğmə yatır...

Gözlə, nəğmələri yaralayarsan!

Düşünürəm ki, bu misralar şairin səmimi, poetik duyğuları ilə süslənmiş avtoportretidir. Burada, cərrah bıçağı ilə əməliyyat edən də, ürəyi nəğmələrlə dolu əməliyyat olunan da müəllifdir. Şair Ramiz nəğmə ilə çırpınan qəlbini cərrah Ramizə tapşırır. Ona "Sən ki, əzəl gündən nəğməyə yarsan" - deyərək öyür, cərrahı sayıqlığa, həssaslığa, qətiyyətə dəvət edir. Cərrah Ramiz əməliyyatları şair duyğusu, sevgisi və həssaslığı ilə həyata keçirir. Şeirin diktə etdiyi qayə, hədəfə aldığı örnək odur ki, hər bir cərrah bıçağı, skalpeli, lanseti əlinə alarkən pasientin yerində özünü görməyi, duymağı, hiss etməyi bacarmalıdır. Bu duyğusallıq poeziyanın tibb elminə aşıladığı yeni mənəvi keyfiyyət, fərqli baxışdır.

Ümumi müşahidələrə əsaslanaraq bir məqamı da vurğulamağa dəyər. Ramiz həkimin şəfa verdiyi xəstələrinin sayı birmənalı olaraq şair Ramiz Mövsümün şeirlərinin sayından bəlkə də on dəfə, yüz dəfə çoxdur. Amma onun şeirlərinin ömrü, şəfa bəxş etdiyi insanların ömründən qat-qat uzun olacağı da zərrə qədər şübhə doğurmur. Çünki şeir oxunduqca yaşayır, yaşadıqca oxunur. Nə gizlədək, Ramiz Mövsümün poeziyasından Ağdam ətiri, Qarabağ qoxusu gəlir - desəm yəqin ki, mübaliğəyə yol vermiş olmaram. Ona görə yox ki, Ramiz ağdamlıdır, qarabağlıdır. Ona görə ki, vətənimizin bu unikal bölgəsi onun poeziyasında böyük sevgi, incə, zərif duyğularla tərənnüm olunur, vəsf edilir. Şeirlərinin hər misrasında şairin vətənpərvərliyi, yurd, ocaq yerinə sarsılmaz məhəbbəti döyünməkdədir.

"Ağdam düşüncələri"ndə yenə də Qarqar çayı coşub-daşır... Musiqi beşiyi olan bu torpağın üstünə üfüq qızıl tağ kimi əyilir... Taxtapuşları yağış damlaları dilləndirir. Burada oxuyanlar qədərsizdir, amma Qədirin "Sona bülbüllər"i qənirsizdir...

Beləliklə düşüncələrin məna və rəng çalarları Ağdamın nəğməyə və gül-çiçəyə qərq olmuş bir bahar gününün qövsi-quzehini yaradır. "Bakı - Ağdam qatarı"nda isə şair düşüncələrinin qatarında Qarabağın bu dilbər guşəsinə yol gedirik, meyvəli bağları, nurlu insanları göz önündə canlanır. Şeir 45 il bundan əvvəl yazılsa da, Ağdamla bağlı şair öncəgörməsinin həzin bir nigarançılığı sezilməkdədir. Və yaxud bir başqa şeirində Ramiz Mövsüm rəssam həssaslığı ilə əlinə fırça alaraq "Ağdamın axşamları"nın polifonik mənzərəsini belə yaradır:

Alova, oda düşür,

Topa-topa buludlar.

Göylərə səda düşür

Durnalar qatar-qatar

Uçur üfüqə sarı...

Min səsli-soraqlıdır

Ağdamın axşamları.

Romantik pafosun xəyalları qanadlandıran yığcam və düşündürücü bu təbii lövhəsinin indiki zamanda birmənalı qarşılanması müşkül məsələdir.

Uşaqlıq və gənclik illəri Qarqar çayının zümzüməsi altında keçən şair eyniadlı şeirində çox gileylidir.

"Süsənlər, sünbüllər suyuna sallanmır" - deyə poetik mənzərə yaradan Ramiz Mövsümün alliterasiyalı düşüncəsinin alt qatında narahatlıq, ürək çırpıntısından əlavə üzə bozaran ictimai motivi görməməzliyə vurmaq da mümkünsüzdür.

Göy ləpən döyərdi o yalın qaşını,

Haçandır görmürük yazını, qışını,

Hörgüyə hörürlər qara çay daşını,

Bəs niyə gurlayıb salmırsan hay-haray, Qarqarçay!

Bu şeir 36 il əvvəl yazılsa da günümüzün, çağdaş zəmanəmizin ictimai ovqatını özündə yaşadır. Şair intuisiyasına güvənərək Qarqarçaya müraciətlə Qarabağdakı qarətlərin, qətli-amların, qəddarlıqların sanki anonsunu verir, suyu kəsilən, daşı daşınan insanları sayıqlığa, əzmkarlığa səsləyir.

Ramiz Mövsümün "Qarabağda payız", "Ağdam düşüncələri", "Poladlıya gedən yol", "Bərdədə bir qız yaşayır", "Xarı-bülbül" və b. şeirlərindən sözün həqiqi mənasında tamarzı qaldığımız Qarabağ qoxusu gəlir...

...Şairlə onun yubiley günündə üz-üzə əyləşib saatlarla söhbət edirik. Vaxtın necə sürətlə gəlib-keçdiyindən xəbərimiz olmur. Qarabağlı, Ağdamlı xatirələri vərəqləyirik... Ramiz Mövsüm danışdıqca baxışlarının dərinliyində kök salmış kədər diqqətimdən yayınmır. 75 yaşın gətirdiyi fəzilətlər yurd-ocaq itkilərinin ağrı-acılarına məlhəm ola bilmir. Xəyalımdan ani bir fikir keçir: Şuşanın Cıdır düzündən dərdiyim bir dəstə Xarıbülbülü mötəbər yubileyi münasibətilə çoxsaylı poeziyasevərlər adından şairə bağışlaya biləydim... Ramiz Mövsümün baxışlarından o qüssəni-kədəri silmək üçün Xarıbülbüldən də böyük mükafat təsəvvür edə bilmirəm. Bu günün xəyalı, sabahın gerçəkliyidir...

Asif Rüstəmli

525-ci qəzet.- 2015.- 9 oktybar.- S.7.