Natəvan Dəmirçioğlu yaradıcılığı və Azərbaycançılıq ideyası

Natəvan Dəmirçioğlu imzası hələ tələbəlikdən mənə tanış idi. Odlar Yurdu Universitetinin böyük akt zalında keçirilən Beynəlxalq konfransların birində bu qiyabi tanışlığın əyaniyə çevrildiyi o unudulmaz gün qəlbimdə hələ illər sonra da xoş bir təəssürat kimi yaşayacaq.

Sonra onu həm də AzTV-nın Beynəlxalq Radiosunda şöbə müdiri, BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin müəllimi və eyni zamanda ailəsinə, övladlarına son dərəcə qayğıkeş, işgüzar bir ana kimi də daha yaxından tanıdım. Onun, əsl Azərbaycan qadınına xas olan xanımlığı, səmimiyyət təcəlla edən saf çöhrəsi bir daha onu deməyə əsas verdi ki, Natəvan Dəmirçioğlu bizim milli-mental təfəkkürümüzün axtarıb tapmaq istədiyi bütün ali məziyyətlərə sahib olan bir şəxsiyyətdir.

Yazıçının "Birinci kitab" (povest və hekayələr ) adlı əsərlər toplusundan cəmi bir neçə günə böyük həvəslə oxuduğum bir-birindən orijinal "Səbət", "Yetim", " Üç nöqtə", "Avey əfsanəsi" kimi maraqlı əsərlərində müəllifin dili axıcı, zəngin və rəngarəngdir. Şübhəsiz ki, bu əsərlər barədə kitabın girişində ön söz yazmış AMEA-nın müxbir üzvü, professsor Nizami Cəfərovdan sonra söz söyləmək xeyli çətin və məsuliyyətlidir. Lakin bir qələm əhli olaraq düşündüklərimi yazmağı özümə borc bilirəm. Natəvan Dəmirçioğlunun yaradıcılığını hərtərəfli özündə birləşdirən bircə söz var: AZƏRBAYCANÇILIQ. Böyük hərflərlə yazılan və əsərlərin ruhunu, mayasını təşkil edən bu kəlmə müəllifin yaradıcılığından qırmızı xətlə keçərək vətənpərvərlik, xalqına, millətinə, vətəninə sadiqlik kimi ali keyfiyyətləri özündə ehtiva edir.

"Səbət"də müəllif səbət sözünün bir neçə mənasını açıqlayır, dilimizin zənginliyinə işarə edir. Səbət əsərdə həm ruzi, bolluq-bərəkət rəmzi kimi qavranılır, eyni zamanda özünü lovğa aparanın "göydən səbətlə düşmək" kimi məcazı ilə təzadlaşdırılır. Müəllif adi məişət əşyası olan səbəti əsərdə elə simvolizə edir ki, səbət insanın yaşam tərzinin göstəricisinə çevrilir. İnsanın həyatında səbət- yəni dolanışıq hansı mahiyyəti kəsb edir? Eyni zamanda insanın mənəvi dünyası, onun maddiyyatı ilə bir arada ən müxtəlif aspektlərdən təqdim olunur. Əsərdə Səbət həm də geniş anlamda Yer kürəsini simvollaşdırır. Əsərin personajları - kişi -"İşgüzar adam", qadın -"Gözəlim" ümumiləşdirilmiş obrazlardır.

Əsərdə bolluca folklor nümunələri, bayatılar, el deyimləri, inanclar, sınamalar yer alıb. Görünür, xalqımızın əsrlərdən bəri qoruyub saxladığı şifahi söz boğçası milli-məfkurəli müəllifi daha çox cəlb edib və bu əsərlərin məna tutumuna bir qədər əlvanlıq qatıb. Daha bir diqqətçəkən məqam odur ki, müəllif yeri gəldikcə gah obrazlar vasitəsilə, gah da təhkiyənin dili ilə oxucuya həm də tərbiyəvi, əxlaqi-didaktik lövhələr təqdim edərək bəzi vacib psixoloji məsələləri işıqlandırır. "...Lovğalanma, dostundan artıq görünməyə çalışma, düşmənə yanıq vermə, üzünə təriflənməkdən qorx, inamlara inam gətir. Deyir üzərlik köməkdir, bil ki, köməkdir. Başına duz fırlayıb suya atmaq qoruyur, bil ki, qoruyur. Bir də özündən xoşun gələndə "şeytana lənət de"...

Göründüyü kimi müəllif insan xatakteri ilə təbiət hadisələri arasındakı oxşar və fərqli cəhətləri əks etdirərək, maraqlı məqamların bədii paralellərini təqdim edir.

"Yetim" povestinə, hələlik, Natəvan Dəmirçioğlunun şah əsəri hesab etmək olar. Bədii tutumu, məna dərinliyi, obraz yeniliyi ilə diqqət çəkən əsər, süjet baxımından da olduqca maraqlıdır. Əsərdə obrazların təsviri ilə əhvalatların gedişi müəyyən bir harmoniya, ahəngdarlıq təşkil edir. Natəvan Dəmirçioğlunun dininə, dilinə, tanrısına qəlbən bağlılıq kimi keyfiyyətləri, təmiz, saf türkçülük ruhu və soykökünə, milliliyinə sadiqlik hissi "Yetim"də də özünü qabarıq büruzə verir. "Yetim" əsərində müəllifi düşündürən ən böyük faciə isə insanın Allahdan yetim qalmasıdır.

Ayıqdüşüncəli, həssas müəllif məhz "Yetim" əsərində olduqca bəşəri bir mövzuya toxunmaqla, bütün dövrlər üçün aktual olan ümumbəşəri məsələ qaldırıb: Şərin, şeytanın qarşısında yenilməmək, daxili gücünə və Tanrısına tapınmaq. "Özündən yetim qoyma məni!" nidası ilə təkrarən Tanrısına xitab edən müəllif bütün oxucularını, bütün gəncliyi bu çağırışa qoşulmağa səsləyib. Müəllifin nida dolu, hiss-həyəcan dolu bu çağırışında təbiiliklə yanaşı həm də gərgin bir ciddilik vəhdət təşkil edir. Əlbəttə, simvolik məna daşıyan "Yetim" əsəri həm də ikiqatlı, ikiplanlı təqdim olunur. Üst qatda dediyim kimi adi bir yetimdən bəhs olunsa da, ikinci qatda "Allahdan yetim qalmağın" xofu müəllifi dinc buraxmır. Müəllif əsərdə yenə də humanizm prinsiplərinə söykənərək gah müdrik bir insan kimi çıxış edir, öyüd-nəsihət verir, yol göstərir, gah təbillikdən, sadəlikdən danışır, gah da təcrübələrini oxucu ilə bölüşür: "Molla Feyzullah eşitdirmişdi ki, subay qocalan adamın günah yükündən onun ətrafındakılara, qohumlara da pay düşür. Subayları evləndirin. Ata-babalarımızın dərdini çəkməyin. Ən böyük kefi onlar görüblər. Ətrafla heç bir əlaqəsi, ünsiyyəti olmayan qadın, yığılmış enerji, xərclənməmiş emosiya deməkdi. Bizim ata-babalarımız bax, buna sahib olublar".

Müasirliklə milliliyin qovuşağında yaranan "Yetim" əsəri dil zənginliyi, təsvir və ifadə bolluğu ilə də diqqəti çəkir: "Qarını büküb beş yaşlı uşağın qucağına vermək olardı". (metonimiya) "Səni görüm ölmüyəsən, quruyub-quruyub quşca ətinə dönəsən", "Kəlağayı doqqazın eşik tərəfində, mafənin üstündə yellənirdi...Neçə yas görmüşdü bu baş örtüyü. Yiyəsinin ağladığı qədər duzlu göz yaşları udmuşdu ucları". "Dərd odur ki, bir millət Allahdan yetim qala"və s. Povestdə müəllif "Qəlp mal yiyəsinindir", "Allah səni göylər kimi dirəksiz saxlasın", "El içində, öl içində", “Erməni qan gördü!", "Müsəlmanın sonrakı ağlı", "İslanmışın yağışdan nə qorxusu" və sair bu kimi el deyimlərindən də yerli-yerində istifadə edib. Ara sözlər, dialekt və şivələr də əsərin bədii tutumuna əsla xələl gətirmir, əksinə onu bir az da rəngarəng və oxunaqlı edir.

Müasirləşmək, avropalaşmaq, sərbəst yaşamaq azadlıq anlamı kimi yozulsa da Natəvan Dəmirçioğlu əsla belə düşünmür. Görünür, avropalaşmaq sindromunun gənclər arasında bu qədər geniş yayılmasının daha hansı faciələrə yol açacağı müəllifi narahat edir. "Yetim "əsəri sanki bu boşluğu doldurmağa xidmət edir.

Sevindirici haldır ki, Natəvanın "Yetim" əsəri həm də qonşu, qardaş Türkiyədə də böyük maraqla qarşılanıb və kitab şəklində nəşr edilib.

Turançılıq, tanrıçılıq, totemist görüşlər, mifoloji düşüncə tərzi Natəvan Dəmirçioğlunun əsərlərinin əsas qayəsidir.

Qazaxda məşhur Avey dağının yaranması ilə bağlı yarı tarixi, yarı əfsanəvi rəvayətlər "Avey əfsanəsi" əsərinin süjetini təşkil edir. "Kəlağayı"nı isə müəllif Azərbaycan qadınlarının abır-həya, ismət, xanımlıq rəmzi kimi dəyərləndirib.

Natəvan Dəmirçioğluya uğurlar arzulayaraq bundan sonra da onun daha böyük layihələrə imza atacağına, seviləcəyinə və oxunacağına inanırıq.

Leyla FƏRHADQIZI

Doktorant

525-ci qəzet.- 2015.- 14 oktyabr.- S.8.