ORDA, “ŞİMAL” QRES-də...

Altmışıncı illərin ikinci yarısı. Mən, cavan ailə sahibi, gənc rus arvadımla (mənim Smolensk əsilli, Samara - o zaman Kuybışev ellərində doğulmuş Moskva məhəbbətim) Bakı-Mərdəkan avtobusuna otururuq və hövsələ ilə Şüvəlana qədər yırğalana-yırğalana gedirik və sonra “Şimal” QRES-əcən təpik döyürük. Əli Qafarov, Vova Kalinin, Valeri İvçenko, nasir ərindən fərqli olaraq şeir yazan arvadıyla bizimlədir. Burada QRES-in yanında qayalıq adacıq, laqunda, bizim qoruq zonamız, ətraf akvatoriya - dəniz ovçularımızın yerləridir.

İvçenko adətən sualtı yarğanlarda dolaşan berşin ustasıdı. Qafarov və Kalinin yırtıcı Qara dəniz balığı olan, kim tərəfindənsə Xəzərə gətirilən və indi nərə körpələri ilə bəslənən kefal ovlayırlar. Last geymiş ovçular, maskada, nəfəsalma borusu ilə suya girirlər və uzun səyahətə yollanırlar, borular suyun səthində periskoplar kimi dik durur. Bu, bir saatdan tez başa gələn iş deyil. Biz hövsələ ilə onları adada qənimətləriylə gözləyirik, Penelopa Odisseyi gözlədiyi kimi.

Laqundan keçib adaya çıxmağa bizə Əli kömək etmişdi (biz ona Alik deyirdik). O bizim yükümüzü alır, başı üzərinə qaldırıb, ciyərlərinə hava yığır, suyun altında adayadək gedir, nəfəs dərmək üçün iki-üç dəfə tullanırdı. O, bir parça torpağacan yükümüzü (quru!) çatdırırdı.

Alik idmançı sayaq, cəld idi, yüzmetrəni 11 saniyəyə qaçırdı. Əgər xatırlasaq ki, nə vaxtsa respublika rekordu 10,8 saniyə olub (Xandadaş Mədətov), bu yüksək sürət idi. Futbol üzrə SSRİ yığmasının üzvü Slava Metreveli, müqayisə üçün 100 metri elə həmin on bir saniyəyə qaçırdı. Bax belə sprinterimiz var idi!

Cənub günəşi istisini bolluca, hətta çox səxavətlə yayırdı. Dəniz yosun, yodlu sərinlik qoxuyurdu və dənizin bu sərin nəfəsi yayın bürküsüylə ziddiyyət təşkil edir, qızmış qaya daşlarının istisini azaldırdı.

... “Periskoplar” hardasa uzaqda idi. Sonra qayıtmaları. Qəniməti bölüşürdük - məftilə keçirilmiş berşlər, kefallar. Az-maz evə aparırdıq. Lakin əsas - dənizi hiss etmək, qüdrətli, sakit, sirli və tükənməz təbiətlə təmasdı.

Qədim tikililərlə, ətrafdakı türbələrdəki qəbir yazıları ilə kölgələnmiş azadlıq, ilkin sərbəstlik hissi. İnsanlara möcüzəli şəkildə şəfa verən, onlara ümid aşılayan əfsanəvi Ətağanın özü burda uyuyur. İvçenkonun köhnə Şüvəlan qəbiristanlığı haqda hekayəsi vardı. İndi ora zəvvarların ziyarət etdiyi ibadətgahdır. Məşhur mesenat və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin son sığınacağı yaxınlıqdadır. Bakılılar indiyənəcən şollar suyu içir və bunun üçün Hacının nəcib təşəbbüsünə və vəsaitinə minnətdardırlar.

...Mən Əli Qafarovla bizim hələ “Şimal” QRES-inə gəzintilərimizdən əvvəl tanış idim. Vladimir Kalininlə “Bakınskiy raboçiy”də görüşüb tanış olmuşuq, İvçenko cütlüyü ilə ümumi yaxınlarımız sayəsində görüşürdük.

Alik Azərbaycan Dövlət Universitetində oxumuş, sonra Moskvaya, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutuna keçmişdir, ardıyca Xruşov qeylü-qalı başlamış və hansısa ideoloji yanlışlıqlara görəsə Alik digər “fərqli düşünən”lərlə birlikdə gəlib KOMİ-yə düşmüşdü. Ordan şeirlə məktublar yazırdı. Və biz onun Bakı filfakından kurs yoldaşı Kamil Rəhimovla Qasım İsmayılov küçəsində (indiki - Zərgərpalan) rayon milis bölməsinin yanında kirayə yarızirzəmidə bunları oxuyurduq.

Təəssüf ki, şeirləri yadıma sala bilmirəm. Onların ahəngi, əlbəttə, qəmli idi. Sonra xəbər tutduq ki, Alik Sibirə, İrkuts ellərinə yollanıb, yəqin, Sovet ideologiyası keşikçilərinin korladıqları qeyri-loyal bioqrafiyasını düzəltmək üçün.

Orda o evləndi, sonra ailəsi dağıldı.

Bu müddətdə mən, universitet məzunu yenidən, Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda oxumaq qərarına gəldim. Orada mən bir-iki dəfə, o zaman artıq Sibirdən qayıdıb Ssenarist və Rejissorların Ali Kurslarına, Aleksey Kaplerin emalatxanasına daxil olmuş Aliklə görüşə bildim. Biz, yadımdadı, bir dəfə Arbatda “Praqa” restoranında oturduq.

Alikin Sibir səyahətləri “Literaturnaya Rossiya”da çap olunmuş hekayələrdə əksini tapdı. Onların birində söhbət ovdan, tayqa genişliklərindən, tündməcaz Sibir çaylarından gedirdi. Hekayənin adını unutmuşam, baş qəhrəman isə yadımdadır, onun soyadı Mezentsov idi.

Düşünürəm ki, bütün bu illər Alikin daxilində gərgin iş gedib, o kino “xəstəliyi”nə tutulub, ssenarilər, nəsr yazırdı. “Sovestki Pisatel”də “Flaminqo - çəhrayı quş” kitabını dərc etdirməyə imkan tapmışdı. Amma məncə “imkan tapmışdı” o söz deyil, Alik bu məcmuəni görmədi, o həyatdan daha tez getdi...

Bir dəfə İmran Qasımov danışırdı ki, flaminqo ölərkən tükünün çəhrayı rəngi itir, lələk dönüb olur ağ, qansız.

Mən kədərlə düşünürəm ki, Əli Qafarov istədiyi zirvəyə yüksəlmədi, öz nəğməsini bitirmədi.

Əfsus Bakıda, öz Odisseyasından qayıdan zaman, görünür, həyatı yoluna düşməmişdi, biz təkəm-seyrək, yolüstü, təsadüfdən-təsadüfə görüşərdik. Onun, deyəsən başqa tanışları, başqa gündəlik qayğıları var idi. Həyatdan getməsi indiyədək qəlbimi sarsıdır. Bu həyatsevər, mehriban, yüksək dərəcədə tolerant insanın işıqlı simasıyla uyuşmayan ağlasığmaz, anlaşılmayan, müəmmalı ölümdür. Mən bu acı itkiyə “Literaturnıy Azerbaydjan”ın səhifələrində çıxmış şeir ilə cavab vermişəm.

Suların üstə yük dolu çanta...

Unudulmaz dostum Əli Qafarovun işıqlı xatirəsinə

Belində ağır yük, uzaq Sibirdə

Büdrəyib düşəndə çayın cənginə,

Çırpına-çırpına çıxmışdın üzə,

Əcəllə rastlaşıb onda üz-üzə,

Onunla üzləşdin doğma şəhərdə,

Bacara bilmədin əcəllə bir də...

Sən çox cəsur idin, təpərli idin,

On bir saniyəyə yüzü keçirdin,

Dağları, dərəni, düzü keçirdin...

Bakıda “neft-pambıq” şüarı altda

Estafet yarışı hay-küy salanda,

Alqış qazanırdın geniş meydanda.

Yadıma salıram ülfətimizi,

Moskva , “Praqa”da məhrəm məclisi.

Üç idik. Üçüncü - gözəl rus qızı,

Cavanlıq həvəsi, sözün qısası...

ADU-dan “VQİK”ə keçməyin nəhsdi...

Nagahan küləklər yolunu kəsdi...

Komi çöllərindən gəldi sorağın.

Sevən ürəyini üzdü fərağın.

Tarix fakültəsin bitirən dilbər

Bakıdan yurduna getdi, müxtəsər...

Balıq ovçuluğu haçandan bəri

Olmuşdu dostların şirin şakəri.

Ovlaq - dəniz idi, məkan - Şüvəlan

Mən də qoşulurdum şux dəstənizə.

Yayda yollanardıq birgə dənizə.

Bizi ruhlandıran dəniz havası,

Çoşan dalğaların dilavər nazı,

Xəzərlə qoxuyan sərsəri yellər,

İnsan və təbiət adlanan hünər,

“Qoca və dəniz”li mərd Heminquey

Xəyalda canlanar, səslənərdi hey...

O günlər, o nağıl arxada qaldı,

Sahilə çırpınan dalğada qaldı.

Suların qoynunda yalqız görünən

Bizə məskən olan bir ada qaldı...

Biz həmin adaya hey can atardıq

Körfəzi keçərkən ürkək baxardıq,

Şələ-küləmizi çiyninə alıb,

Ucaya qaldırıb suya dalardın,

Quruya çatdırıb yerə qoyardın...

Lap bu gün də mənə elə gəlir ki,

Suların altında yük daşıyırsan,

Zamanla yanaşı addımlayırsan,

Açılan sabahı qarşılayırsan...

10-11 yanvar 1983-cü il

P.S. Bir dəfə altmışıncı illərin yay günü mən təsadüfən Aliklə Bakıda küçədə rastlaşdım və o, təbəssümlə “Şimal” QRES-inə növbəti həmləsi zamanı laqunda, gözünə azıb gəlmiş nərə dəydiyindən danışdı: o, güclü iri balıqla sualtı görüşün və mübarizənin izlərini - əlindəki çapıq və kəsik yerlərini göstərdi. Nərə var qüvvəsilə müqavimət göstərmiş, həyatı uğrunda çarpışmış və Aliki əməlli-başlı kəsik-kəsik etmişdi. İndi qeyri-iradi onunla elə o cür sərt, insafsızcasına rəftar etmiş Əli Qafarovun taleyi barədə düşünürsən.

Siyavuş Məmmədzadə

525-ci qəzet.- 2015.- 24 oktyabr.- S.25