“Sim-sim.az”: Azərbaycan multikulturalizminə açılan daha bir qapı

Multikulturalizm həyat tərzimizdir

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzində Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun (AYF) “sim-sim.az” mədəniyyət portalının təqdimatı olub. Təqdimat mərasimi dəyərli fikirlər və maraqlı müzakirələrlə yadda qalıb.

Mərasimdə AYF-nin aparat rəhbəri Qismət Rüstəmov fondun fəaliyyəti haqqında söz açıb: “Fondun yaradılmasında əsas məqsəd yaradıcı şəxslərə, diqqətdən kənarda qalan elm və mədəniyyət xadimlərinə dəstək göstərməkdir. Fondun fəaliyyətə başlayan “sim-sim.az” saytında multikulturalizm ideyasına töhfə vermiş elm və incəsənət xadimlərinin fəaliyyəti işıqlandırılacaq. Portal gündəlik köşə, araşdırma, esse, poeziya və nəsr nümunələri, eyni zamanda kino, teatr, musiqi, rəssamlıq, memarlıq və incəsənətin digər sahələrinə aid maraqlı materiallar təqdim edəcək. Portalda Azərbaycanda və xaricdə nəşr olunan kitablar haqqında resenziyalar, tanınmış incəsənət xadimləri ilə müsahibələr, müzakirələr və debatlar, dünya mədəniyyət irsi ilə bağlı tərcümə materialları dərc olunacaq”.

AYF-nun mətbuat xidmətinin rəhbəri Ömər Xəyyam saytda yer alan rubrika və bölmələrdən bəhs edib: “Portalın “Poeziya”, “Proza”, “Esseistika”, “Art”, “Afişa”, “Söhbət”, “Zaman maşını” rubrikaları fəaliyyət göstərəcək”.

Təqdimat mərasimində Azərbaycanın millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri Kamal Abdullayev çıxış edərək ölkədə son zamanlar tolerantlıq, multikulturalist ideyaların həyatın bütün sahələrində özünü göstərdiyini vurğulayıb: “Multikulturalizm ölkə başçısının ideoloji hədəflərindən biridir və biz bu hədəflərə doğru getməliyik. Bu istiqamətdə çox ciddi işlər görülür. Biz saytın fəaliyyəti ilə multikulturalizm sahəsində olan boşluğu doldurmaq niyyətindəyik. Fəaliyyətə başlayan sim-sim.az saytı faktiki olaraq öz dərin mahiyyətində renessans ideyalarını canlandırmağı nəzərdə tutur. Renessans ilk növbədə qayıdış deməkdi. Ədəbiyyatdan, rəssamlıqdan uzaq düşmüş insanlar var. Biz həmin insanlara diqqət və qayğı göstərəcək, onları bir daha öz işlərinə qaytaracağıq. Mükafatlar, müsabiqələr təşkil etmək niyyətindəyik. Mən vəzifəmlə əlaqədar Azərbaycanın bölgələrində olarkən xeyli bekar gənc gördüm. Biz bu gənclərə də sahib çıxmalıyıq. Bu gənclərin maariflənməsi üçün bölgələrdə mərkəzlər yaratmağı nəzərdə tuturuq. Həmin gənclər mərkəzlərdə təhsil alacaq və onları marağını artırmaq üçün müəyyən sertifikatlar, hətta təqaüdlər də veriləcək. Qoy, universitetə qəbul ola bilməyən gənclər, burada özlərini universitetdəki kimi hiss etsinlər. Yəni, öz bacarıqlarını kəşf etsinlər”.

K. Abdullayev çıxışında multikulturalizmlə bağlı 3 kitab hazırlandığını bildirib: “Bu kitablar Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzində hazırlanır. Bu, çox ciddi bir layihədir. Biz həmişə çıxışlarımızda vurğulayırıq ki, multikulturalizm xalqımıza tarixən xas olan dəyərdir. Bu özünü nədə göstərir? Nizami, Füzuli, Nəsimi kimi klassik şairlərimizin, eləcə də XX əsrin söz nəhənglərinin yaradıcılığında bu tarixi dəyərimiz öz əksini tapıb. Nizaminin multikultural ənənələri yaşadan şair olması barədə danışılanda ilk növbədə onun Afaqla evlənməyi yadıma düşür. Şair ona cariyə kimi göndərilən dini, məzhəbi, milliyyəti fərqli bir qadını sevir və onunla evlənir. Bu böyük insan canında olan multikulturalizmi bu şəkildə ifadə edib. Deməli, hələ XII əsrdə Azərbaycanda belə düşünürlərmiş, başqasını özündən ayırmamaq ənənəsi varmış. Multikulturalizmlə bağlı ilk kitabın adı belə olacaq: “Azərbaycan multikulturalizmi ədəbi-bədii qaynaqlarda”.

Digər 2 kitabda isə Azərbaycan multikulturalizminin elmi-fəlsəfi və siyasi qaynaqlarda öz əksini necə tapmasından bəhs ediləcək. Bu istiqamətdə görülən işləri həm də təqdimatını keçirdiyimiz saytın fəaliyyətində də müşahidə edəcəksiniz”.

lll

Portal görkəmli yazıçı Kamal Abdullanın “Sim-sim, qapını aç...” essesi ilə açılır: “...Qapı isə yüz yerə açıla bilər. Bu gün bizim hər birimizə maraqlı görünən yüz bir yerə. Buyurub keçin içəri. Azərbaycandan dünyaya qədəm qoya bilsəniz nə qədər maraqlıdır. Yavaş-yavaş dünyadan da Azərbaycana qədəm qoymaq maraqlı olmağa başlayır.

...Mənəviyyatımızın, ruhumuzun canında bir qayıdış ideyası yaşamaqdadır. Ədəbiyyatımız, sənətimiz, mədəniyyətimiz daim harasa qayıtdığını zənn edir. Belə düşünən zaman çox zaman yerində sayır. Amma bəzən də qayıtmağa nail olur. Hara qayıdır? Nəyə qayıdır? Renessans qayəsi qarşıda duran qapıların birinci ünvanıdır. Açılan qapılar bizi ilkin hisslərimizin mənşəyinə, doğma evə, məhləyə, məktəbə, uşaqlığa, ana qucağına, ata sığalına, əzizliyini qoruyub saxlamış neçə-neçə məkana və məqama qaytarır. Bəzimizi qələmə, bəzimizi fırçaya, klaviaturaya qaytarır...”

Portalda ayrıca “Multikulturalizm” bölməsi öz əksini tapıb. Hazırda bu bölmədə Murad Köhnəqalanın “Qafqazda almanlar” və Cəlil Cavanşirin “Qafqaz Albaniyasının varisləri-Udilər” yazıları yerləşdirilib və gələcəkdə mütəmadi olaraq multikulturalizmlə bağlı yeni məqalə və araşdırmaların yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Adıçəkilən birinci yazıda müəllif vaxtilə Göygöl rayonunda məskunlaşan almanlar barəsində söhbət açıb: “Tarixdən də məlumdur ki, almanların Rusiyadan Azərbaycana ilk kütləvi köçü 1819-cu ilə təsadüf edir. Köçürülən alman ailələri əsasən ölkəmizin qərb bölgəsində yerləşdirilmişdi. Gəncə, Şəmkir, Göygöl, Daşkəsən, Tovuz, Gədəbəy rayonlarında yaşadıqları müddət ərzində almanlar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmışlar.

İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması ərəfəsində Azərbaycandakı alman ailələri Stalinin əmri ilə Qazaxıstana sürgün edilmişdir. Almanlar Azərbaycanda məskunlaşdıqları bu 120 il ərzində sənətkarlığın müxtəlif sahələri, tikinti-quruculuq işləri ilə məşğul olmuş, yeni texnologiyaların tətbiqi vasitəsilə kənd təsərrüfatının dirçəlişinə təkan vermişlər.

Bundan başqa, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı əsir düşən alman vətəndaşları SSRİ-nin müxtəlif ərazilərinə, o cümlədən, Azərbaycana sürgün edilmiş, respublikamızın bir neçə rayonunda sürgün həyatı yaşamışlar. Alman əsirlərin yaratdığı memarlıq, incəsənət nümunələri hələ də bu bölgələrdə qalmaqdadır.

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin dəstəyi ilə Azərbaycandakı alman koloniyaları, alman əsilli vətəndaşlar və onların törəmələri, o cümlədən, almanların respublikamızda iki əsrə yaxın yaşayışını və fəaliyyətini araşdırmaq qərarına gəldik. Bunun üçün ilk olaraq, almanların 1918-ci ildə Azərbaycanın Göygöl rayonunda məskunlaşdığı Helenendorf koloniyasını ziyarətə getdik. Beləliklə biz Göygöl - Helenendorf (keçmiş Xanlar) rayonundayıq və niyyətimiz bu kiçik alman şəhərciyinin bütün aşkar və gizli həyatını araşdırmaqdır”. Müəllif səfər təəssüratında qeyd edir: “Əsasını almanların qoyduğu Göygöl (Helenendorf) rayonuna yaxınlaşan kimi bizim üçün xarakterik olmayan tikililərin arasına, yeni bir aləmə düşdük. Qırmızı daşla döşənmiş küçələr, uca çinarlarla müşayiət olunan bu küçələrin sağ-solunda isə alman arxitekturası nümunələri olan taxta evlər düzülüb. Taxta eyvanları oyma sənəti ilə işlənmiş bu evlərin hər biri ayrı-ayrılıqda bir muzey təsiri bağışlayır. Küçələr sakit və sərindir. Bu alman şəhərciyi əzəmətli olduğu qədər də nəcibdir...”

“Qafqaz Albaniyasının varisləri-udilər” araşdırmasında Qəbələnin Nic qəsəbəsində məskunlaşan eyniadlı xalq haqqında maraqlı faktlar qələmə alınıb. Yazıda “Orayin” Udi Mədəniyyət Mərkəzindən söz açılıb, udilərin dili, dini, inancı, folkloru, Alban-udi kilsəsi barəsində fikirlər yer alıb: “Yolumuz, dillərə dastan Nic qəsəbəsinədir... Əhalisinin böyük qismi alban yadigarı, alban varisi udilərdən ibarət olan Nic, ölkəmizin ən tanınmış yaşayış məskənlərindən biridir. Özlərini Qafqaz Albaniyasının varisləri hesab edən udilər öz dillərini, mədəniyyətlərini, adət-ənənələrini qoruyub saxlamağı bacarıblar. Nicə gəlişimizin məqsədi udilərin həyat tərzi, mədəniyyəti, məişəti ilə yaxından tanış olmaqdır.

Qəsəbənin mərkəzində qarşımıza çıxan ilk udi ilə səmimi şəkildə salamlaşıb hal-əhval tuturuq, udilərin ağsaqqalını soruşuruq. Bizə “Orayin” Udi Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbəri Oleq Danakari ilə görüşməyi məsləhət görürlər. Bu arada onu da deyim ki, Orayin udi dilində “bulaq” deməkdir. Oleq Danakarini tapmaq o qədər də çətin olmur. Qəhrəmanımız çayxanada oturub udi ziyalıları ilə söhbətləşir. Onlar haqqında yazı hazırlayacağımı biləndə Oleq Danakari bizi həvəslə “Orayin” Udi Mədəniyyət Mərkəzinin ofisinə dəvət edir.

Mərkəzin ofisi yenicə təmirdən çıxıb və səliqə-səhmanı qaydasındadır. Mərkəzin rəhbərinə gəlişimin qayəsi və məqsədi haqqında ətraflı məlumat verdikdən sonra, o həvəslə söhbətə girişir: “Bildiyiniz kimi, Nic Qəbələnin ən böyük yaşayış məskənlərindən biridir. Əhalisinin böyük qismi, təxminən 4500 nəfəri udilərdir. Biz öz dilimizdə - udi dilində danışırıq. Nicin 12 məhəlləsindən 10-u udi məhəlləsidir. Qəsəbədəki beş məktəbdən üçü udilərə məxsusdur. Udilərin həm dini icması, həm də Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Nic ərazisində yerləşən Alban-Udin məbədi dünya udilərinin mərkəzi hesab olunur. Dünyada təxminən 10 000 nəfər udi yaşayır ki, bunun da böyük qismi Azərbaycanda məskunlaşıb. Nicdən başqa, Oğuz rayonunda da təxminən 72 nəfər udi yaşayır. Oğuzda yaşayan udilərin bir qismi 1920-22-ci illərdə Gürcüstanın Kvarelli rayonunun Zinobiani kəndinə köçüb və orada yaşayır. Oğuzda yaşayan udilərin əksəriyyəti xaricə köçdüyü üçün, qalanların çoxusu yaşlı insanlardır. Bizim Mədəniyyət Mərkəzi udilərin mənəvi sərvətlərini, dilini, dinini qoruyub saxlamaq, gələcək nəsillərə ötürmək üçün həvəslə fəaliyyət göstərir. Udi dili Qafqaz dilləri ailəsinin Pax-Dağıstan qrupuna aiddir. Biz danışıqda 52 səsdən istifadə edirik. Bizim yazılı ədəbiyyatımız ötən əsrin əvvəllərində meydana gəlməyə başlayıb. Biz mərkəzimiz vasitəsi ilə udi ziyalılarını, yazıçı və alimləri gənclərə tanıdır, təbliğ edirik”.o30

lll

Deyilənlərə, görünənlərə və yazılanlara sözardı: İnanırıq ki, ictimaiyyətə yeni təqdim olunan “sim-sim.az” portalı ədəbi-mədəni sferaya dəyərli töhfələr bəxş edəcək zəngin bir internet resursu olmaqla bərabər, həm də görkəmli yazıçı Kamal Abdullanın təbirincə desək, çoxəsrlik dəyərimiz olan Azərbaycan multikulturalizminə daha bir qapı açacaq.

S.MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2015.- 12 sentyabr.- S.14.