Həyatını ciddiyə almayanları həyat qoldan qola atar

Sitatlar, misallar sadəcə təsəllidir!

Oxşar hadisə başına gəlməyincə insanların verdiyi qərarlar ağılsız, atdığı addımlar məntiqsiz görünür hərdən. Azmı olub dost-tanışla, qohum-qonşuyla kiminsə taleyini eninə boyuna müzakirə etdiyimiz? Həyat qozqıran deyil, xüsusi olaraq qoz sındırmaq, fındıq sındırmaq, gilas tumu çıxartmaq yerləri olsun. Onun öz “sındıran”ı var. Çəkisindən, mənsəbindən, rəngindən asılı olmayaraq gəlmiş getmiş, gələcək-gedəcək hər kəsi “sındıran”ından keçirəcək mütləq. O “sındıran” ayağının, yumruğunun altıdırmı, ovuclarının içidirmi, dişinin arasıdırmı – bunu kim görüb, kim bilir? Mən bilmirəm! Bircə onu bilirəm ki o “sındıranı” sındıran, korlayan, fəaliyyətini ləngidən tapılmadı.

Bu yazını yazmaq üçün bəlkə kitablardan, filmlərdən hadisələr danışa, misallar gətirə bilərdim. Amma bütün ağrıların ən ağrıdanı insanın özüylə böyrək daşı kimi, öd daşı kimi içində daşıdıqlarıdı. Başqasının ağrıları oturduğun maşının qəfil çökəyə düşməsindən sonra böyrəyinin daşının tərpənməsi və nəfəsini kəsən bir sancının doğulmasıdı. İçində o “daş” varkən xeyli sancıların doğulacaq. Bələyib ovutmağa başlamamış, kiritməyə imkan tapmamış başqa bir çökəyə düşər oturduğun, getdiyin maşınlar. Yol uzunkən, nə çox çökək...

“Nənəm”in əlyazması:

Hamının bir əziz-ərköyün vaxtları olur. O fəsilləri gəzən Ramazan ayı kimidir. Bir gün mütləq gəlməlidi, kiminin qismətinə baharda çıxa, kiminin qismətinə qışda. Təxminən yeddi-səkkiz il bundan qabaq dünya bambaşqa rəngdə idi. Demirəm, allı-güllüydü, amma daha şən idi. Uşaqlıq yaddaşımda xeyli zədələr var-bilirdim müharibə nədir, şəhid kimə deyilir. Bilirdim qaçqınlar haradan gəlib. Bilirdim balaca “raf”larda qara bayraq asıb, içində qışqıran adamlar nə deyir, çağırdıqları adamları hara aparırdılar. Bilirdim, səhər saat altıda növbədə durmaq nə deməkdi, çörək talonlarını, ət talonlarını görmüşdüm hələ böyüməmişdən xeyli öncə. Bilirdim, bunlar kədərli şeylərdi, amma mən bunları sadəcə müşahidə edirdim. Kədəri də evdəkilərin, qonşuların, yaşıdlarım olan sinif yoldaşlarımın, müəllimlərimin üzlərindən, çatılmış qaşlarından öyrənmişdim. Bir sabah avtobus dayanacağından, “Bu gün Bakıda qırğın olub, dərsə getməyin, bala” deyən qadının bizi avtobus dayanacağından geri qaytarmağını xatırlayıram. Yadımdadı, o çətin günlərdə anamın əynimizə gəlməyən paltarları yığıb qaçqın düşmüş uşaqlar üçün yuyub ütüləməyi, keçən ilki çantalarımızın, ayaqqabılarımızın sökük yerini tikməyi. Bilirdim bunların hamısını. Yəni müharibədə, mühasirədə təsadüfən sağ qalmış adamlar kimiydim, o çətin günlərdə beş –üç çətinlik görməyən uşaqlardan idim. Mən gördüklərimin lap yanında, lap içində olsam da, həm də bunu uşaqlar üçün olmayan bir film hesab edəcək, qəfil kiminsə gəlib kanalı çevirəcəyinə inana biləcək qədər uzaq idim, qayğısız idim. O qədər qayğısız ki, boy verib məktəbdə hamıdan hündür oldum, hətta oğlanlardan da. Yaşıdlarımın çoxu boy atmadı. Mənimsə ən böyük dərdim niyə bu qədər hündür olmağım idi. Bütün bunlar sanki lap çoxdan olub. O qədər çoxdan ki, indi elə bil nənəmin əl yazmasını tapıb nəvələrimə oxuyuram.

Həyat qozqıran kimi sındırıb atır, içini bir yana, çölünü bir yana!

O qız isə mənim rəfiqəm idi, on beş yaşında anasını itirmişdi, sonra bacısını. Evin bütün qayğısı üzərindəydi. Yalnız analarda gördüyümüz cəldliklə evə girərkən birinci mətbəxə qaçardı, qaz sobasının gözlərinin dördünü də yandırardı. Birində çayı qoyardı, birində kompot üçün su dolu qazanı. Başqa qazana tez yağ atıb səhərdən soyub qoyduğu soğanı əlinin içində doğrayıb qovurardı. Mən heyrətə gəlirdim, bəlkə qırx dəqiqəyə bir süfrə yemək hazır olurdu. Yolda üç-dörd zənbillə qəfil qarşıma çıxırdı. Bir də görürdüm əlində uzun bir boru bazar yolundan piyada gəlir. Dəhşətə gəlirdim:

– Ay qız, neynirsən bunu?

– Hamama lazımdı, qaqaş deyib dəyişməsək partlayacaq.

– Özü gedib alardı da.

– İşdədi axı. Həm də ona baha deyərlər, qiymət sala bilmir.

Qiymət salmaq deyəndə ki, iki metr borunun qiyməti nə olardı ki, endirimi də nə ola? Uzağı on qəpik, iyirmi qəpik. Evində yediyi qabı aparıb mətbəxə qoymayan, duz qabının, salfetin yerini bilməyən qız necə heyrətlənə bilirdisə, bax eləcə gözlərim böyüyürdü. Bilirdim ki, fədakardı, əziyyətə qatlaşandı, bunu dəyərləndirirdim. Amma anlamırdım onun keçirdiyi hissləri, nə düşünə biləcəkləri haqda təsəvvürüm yox idi. Evlərinə gedəndə keçib mətbəxində bir stəkanını yumaq, qazanının birini qarışdırmaq, başı bir işə qarışanda bayırda yağışa düşən paltarlarını yığmaq üçün pəncərəsini açıb zivəsinə əl atmaq ağlımın ucundan da keçmirdi. O isə heç vaxt şikayət eləməzdi. Bir gün ticarət mərkəzinin yaxınlığında görüşməli idik. Mən, o qız və başqa rəfiqələr. Onu görəndə bir-birimizə baxıb gülüşmüşdük-əlində süpürgə var idi:

– Evdə süpürgə yoxdu, sonra almaq yadımdan çıxacaq.

– Gedəndə alardın da.

– Gələndə yolumun üstünə çıxdı, ucuzdu da. Bir də kim idi ora qayıdan. Buralarda bahadı.

– İndi ticarət mərkəzini süpürgəynən gəzəcəyik?

Həyatın başı səs götürmür, bundandı hamını susdurmaq istəyir. Dil-dil ötənləri, hazırcavabları da, hamını, hamını susdurmağa, səsini kəsməyə, başını qatmağa kitabçasının bir qırağında, qatladığı vərəqlərin bir küncündə mütləq sualları var- düşünmək üçün, axtarmaq üşün, tapmamaq üçün, danışmamaq üçün... Qayıdıb əlindəki süpürgəyə baxdı qız. Hiss elətdirmək istəməsə də, gördük xətrinə dəyir. Başladıq süpürgəni dartışdırmağa:

– Hə, burda nə var ki, ver mənə götürərəm,- deyib guya həqiqətən bunun çox normal hal olduğunu ona göstərmək istədim. Sonra qızlardan biri süpürgəni mənim əlimdən aldı, sonra başqası onun əlindən. Beləcə üç-beş dəqiqə süpürgəni dartışdırmağa başladıq. Qız:

– Eee, verin bura süpürgəmi, qırarsız- yarızarafat deyib, onu əlimizdən aldı və biz bir ona, bir süpürgəyə və bir də bizə qəribə-qəribə göz qoyan adamlara baxıb atmaca ataraq, çatana, yetənə sataşaraq dükanları gəzdik. Qız isə gülsə də sıxıldığını gizlədə bilmirdi.

Yadımda deyil o gündən bir aymı keçdi, bir ilmi keçdi, yoxsa daha çox, bilmirəm, mən anamı itirdim. Və o gün məni hamıdan bərk qucaqlayan o qız oldu. Və o gün mən hamıdan bərk o qızı qucaqladım. O günü xatırlayanda dumana düşənlərin görə biləcəyi qədər şeylər gəlir gözümün önünə. Amma dəqiq yadımdadır, həmin gün o hadisə kino lenti kimi beynimdə necə irəli geri gedirsə, sonralar əlində süpürgə marketləri gəzən qız ağlımdan çıxmadı ki çıxmadı.

Həyatını ciddiyə almayanları həyat məşuqə kimi qoldan qola atar

Saçlarımı xeyli qısaltmışam. Qısa saçlarla davranmağı bilmirəm deyə, yazıqların başına gündə bir oyun açıram. Nə yaxşı ki onları boyamağa alışqan deyiləm, həqiqətən onlar da yazıq olardı, mən də. Beləliklə, saçlarımı kimyəvi üsulla bir neçə aylıq burduracaqdım, həmin o qızla (bu başqa qızdı) tanış olacağım salonda. Usta saçlarımı səbrlə bir neçə yerə ayıraraq qəribə qoxusu olan dərman çəkib biqudiyə yığırdı. Narahat adam olasan, hövsələsiz adam olasan və saatlarla gözləyəsən ki, bu dəm-dəsgah bitsin. Həmişə fikirləşirdim ki, nəyə görə bu salonlarda işləyən qadınlara yaxşı baxmırlar? Axı burada da dodaqları selikon, qaşları tatuaj, saçları şit sarıya boyanmayan, əyninə ölçüsündən az qala iki dəfə balaca şalvar-koftanı güclə keçirtməyən, bir gözü əlinin altındakı müştərisində, o biri gözü pəncərədən gəlib-gedən maşınların içinə boylanmayan qadınlar da var. Var! Mən buna inanıram! Usta saçımda baş aça bilmədiyim prosedurları edəndə, mən də bekarçılıqdan gələnə, gedənə, gələnin, gedənin geyiminə, oturuşuna, rəngli makiyajına, zarafatına, bu zarafatlara gülə biləcək həvəsinə ölkəyə yeni gəmiş turist kimi göz qoyurdum. Mən də yaman “söhbətcil”əm axı. Amma birdən necə oldusa, kimdənsə, necəsə bir mövzu düşdü ortalığa. Və tanış qadının “ərim evdən bayıra qoymur, heç dükana da düşə bimirəm” sözlərini xatırlayıb, dedim ki, təsəvvür edə bilmirəm, cəmiyyətdə hələ də bu cür yaşayan insanlar var. Bayaq dediyim kimi, qaşları tatuajsız, dodağı selikonsuz, əynində elə öz ölçüsündə paltar geyinmiş, gözlərində eynək, çox ciddi, səliqəli, əxlaqlı görünən bir xanım: “Sİz yəqin subaysınız, bilmirsiniz, ailədə məcbur olursan hər şeyə. Evin kişisinin dediyi ya olmalıdı, ya da qırğın düşməlidir”. Balaca mübahisə başladı, dedim, əlbəttə, ailənin öz qanunları var və xüsusi bir düsturu yoxdur hamı onu əzbərləsin. Amma bəlkə onu hazırlamaq olar. Bir halda ki, insan gözəl həkim, savadlı müəllim ola bilər və bir gün həmin o həkim də müəllim də terrorist, qatil, əyyaşa çevrilə bilərsə, demək insan beyni doğrudan da kənardan idarə oluna biləcək qurğudu. Və bir halda ki, insan beyninə müəyyən təsirdən sonra istənilən nəticəni almaq mümkündür, demək ailədə baş verən anlaşılmazlıqlarda qadınlar da günahkardır. Bu isə o deməkdir ki, məhbəs həyatını yaşamaq istəyən qadınlar, bunu elə həm də özləri belə istəyir. Gənc xanım başını buladı.

Onun daha iki kəlmə danışmasından sonra ailəsindən ayrıldığını kim olsa bilərdi. Amma sualı belə qoydum:

– Siz ailəlisiniz?

Cavab sualdan əvvəlki qənaətimlə üst-üstə düşdü. Demək bir də oğlu varmış dörd-beş yaşlarında. Bir az danışdıq, mövzuya ürəklə qoşulmuşdu, amma xeyli mühafizəkar davranırdı. Mən onu ailəsi ilə barışması üçün uzun uzadı dilə tutdum. Müəllimi, həkimi, hakimi və sairi qeyri-səmimi olan bu ölkədə bir boşanmış qadını başına gələcək bəlalardan agah etmək üçün eşitdiyim hadisələri danışıb, onu inandırmağa çalışdım. Həm də dedim bilsin, sitatlar, misallar sadəcə təsəllidir! Dedim, baxma adamların “azadlıq, azadlıq” deyib bağırmalarına, biz onu heç vaxt həzm edə bilməyəcəyik.

– Niyə?

– Qadın azadlığını daha çox kim təbliğ edir? Söz adamları! Barı onlar bunu düzgün təbliğ edirmi? Böyük əksəriyyəti, yox! Bu cəmiyyətə yaşamaq, qurtulmaq dərsi keçən, azad olmaq, xilas olmaq istəyən cəmiyyətin bütün təbəqələrindəki haqsızlığa qarşı çıxışlar edən jurnalistlər, yazarlar bu ölkənin daha qeyri-səmimi hesab edilən nümayəndələri deyilmi? Onların böyük əksəriyyəti, yazdıqları kimi düşünmür, danışdıqları kimi yaşamırlar. Onların ən səmimiləri isə susurlar niyəsə.

O, sualını təkrarladı: Niyə?

– Biz azadlığın qapısının aralanmasını özümüzün keçə biləcəyimiz qədər istəyirik. Kim bunun əksini deyir, inanma. Özünü müasir filan adlandıran bu adamlar, baxma ki yazılarında qız, qadın demirlər, hamını dişinə vurub, bir qəpiklik edirlər. Həyatda elə əyalət kişisindən çox da fərqli deyil baxışları. Onlara qadınların “azadlığı” əlləri çatana qədər lazımdır. Sonra bunu içki məclislərində məhəllə gədələri kimi dedi-qoduya çevirərək, “filankəsi də alan tapıldı” deyib, bir-birlərinin əlinə vuraraq lağ edəcəkləri bayağı mövzudan savayı bir şey deyil o adamların “azad qadın”, “kompleksiz qadın” anlayışları. Bu cəmiyyətdən çox şey gözləməyə dəyməz. Dünyanın bütün kişiləri dostun ola, yenə kimsə səni övladının atası qədər qoruya bilməz.

Bir az söhbətləşdik. O biri qadınlar:

– Bu gün deyəsən kişiylə barışası olacaqsan haa, deyib gülüşdülər. Qadınların üzünə baxdım, ağlamaq tutdu məni. Onların heç birinin ərinin olmaması hər hallarından bəlli idi. Bir də hər hallarından bəlli olan bu idi: bəlkə kimisinin əri ölmüşdü, bəlkə kimisinin əri lap çoxdan ayrılmışdı, bəlkə də evlənmişdi artıq. Yəni müxtəlif səbəbdən geri dönüşləri, barışmaqları mümkünsüz idi. Və bu gənc xanıma, geri qayıda biləcəyi, yenidən ailəsi olacağı ehtimal edilən bu qadına həsədlə baxdıqları, onun yerinə bir az sevindikləri, onu bir az qısqandıqları yaşaran gözlərini diqqətimdən yayındırmaqlarından bəlli idi.

Bəs siz?

Usta saçımla bağlı birinci mərhələni bitirdi. Keçib divanda əyləşdim. Fikirləşdim ki, yəqin mövzu bitdi. Mən dediyimi dedim, gerisini özü bilər.

“Fokus” jurnalını çantamdan çıxardıb yenicə açmışdım ki, həmin xanım gəlib yanımda özünə yer elədi:

– Siz nə yaxşı danışırsınız. Bilirsiniz, mən burada heç kimlə həyatım haqqında danışmıram. Bilirsiniz, onun ailəsi məni yola vermədi. Mən qayıda bilmərəm. Qaynanam deyəcək, gördün mən gəlmədim arxanca, özün gəldin, tula kimi.

Danışırdı... Bu dəfə keçirdiyim hisslər qarışdı birdən. Bilmirəm, haramdasa, ciyərimin içindənmi, böyrəyimin üstündəmi, sinəmin altındamı elə bil su dolu qazan qaynıyır, o danışdıqca, su kimi, buxar kimi sözlərim yoxa çıxırdı, göyə çəkilirdi. Oturduğum divana, kiçik masadakı jurnalların arasına, güzgülərə, divarlara, hələ bayaqkı söhbətdən sonra bu tip salonlara xas olmayan sükutla çalışan qadınların selikon dodaqlarına, tatuaj qaşlarına, uzun boyalı dırnaqlarına hopdu sözlərim.

Gördüm ki, söz tapa bilmirəm daha. Amma mən o tanımadığım qadının ailəsinə qayıtmasını çox istəyirdim. Qalxıb, qazan feninin yanındakı kresloda oturdum. O isə başıma dolanırdı:

– Çay gətirim?

– Yox, çox sağ olun!

– Bəlkə kofe?

– Yox, vallah, narahat olmayın.

Sonra qəfil:

– Bəlkə sizin bir tanışınız ola, ailə qurmaq istəyə. Allaha da xoş olar...

Duruxdum, gülümsəyib başımı fenin içinə saldım. Arada yenə gəlib nəsə soruşurdu, əlimlə işarə elədim ki, eşitmirəm. Bilmirəm, nəsə daha danışmaq istəmədim onunla. Və danışmadım da, çıxanda isə guya hara isə tələsirmişəm kimi paltomu geyindim. Qapıdan çıxanda nömrəmi istədi. Dedi, arada danışmaq üçün zəng edəcək. “Yox” deyə bilmədim.

Bilimirəm, bəlkə əlaqəsi yoxdu, nəsə neçə gündür rəfiqəmin süpürgə əhvalatı ilə bu qızın mənə verdiyi suallar beynimdən çıxmır:

“Qaynatam mənə “... burdan” dedi, mətbəxə keçib ağlaya-ağlaya qabları yudum. Mənə çox pis təsir elədi. Sizin xətrinizə dəyməzdi?”

“Mən ona necə qayıdım, axı ona xəyanət eləmişəm. Siz xəyanət eləsəniz, qayıdardınız?”

“Onlar alan qızılları satıb kursda dərs dediyim tələbəmlə Rusiyaya getdim. Bir il orada qaldıq. Əslində o istədi boşanmağımı. O, deyirdi məni sevir. Sonra başqası ilə evləndi. Bəs indi qayıdanda qızılları soruşsalar? Sizdən soruşsalar nə deyərdiniz?”

“Onunla boşanandan sonra başqası çıxdı. Mən onu sevirdim, elə bilirdim evlənəcəyik. Heç olmasa bu dəfə xoşbəxt olacam. O isə sən demə məni əxlaqsız gözündə görürmüş. Bilirsiz, mən ailəmdən, ərimdən görmədiyim sevgini, qayğını ondan gördüm. Siz sevgisiz qalsanız belə addım atardınız? Bəs siz xəyanət edərdiniz?”

“...Bəs siz?! “...Bəs siz?” “...Bəs siz?”

Feyziyyə

525-ci qəzet.- 2015.- 24 yanvar.- S.20.