Həmrəylik şairi olan dost barədə düşüncələrim

Fərq yalnız zamandadır. İllər bir-birini əvəzləyib. Hətta dövran da kökündən dəyişib. Yaş da o yaş deyil. Ancaq heç dəyişilməyib. 32 il öncə necəydisə, eləcə də qalıb. O zaman 25 yaşındaydıq. Moskvadaydıq.

Təhsil alırdıq. İndi mən Bakıdayam. Əliş Əvəz isə həyatını təhsil aldığımız şəhərə bağlayıb.

1985-ci ildə ali təhsilimizi başa vurub Vətənə döndük. Mən Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyində – Azərinformda (indiki AzərTAc) fəaliyyətə başladım. Həmin dönəmdə bir çox hadisələr yaşandı. Olanlardan söz açmaq istəmirəm. Elə Əliş də baş verənləri xatırlamağa həvəsli deyil. Hər şeyi qismət, tale və bəxtə bağlayır. Bəli, bəxt, qismət və tale bizi dost etdi. Deyirlər, hər adamın bir ya iki dostu olur...

Bəli, Əlişin Azərbaycanda qərar tapmayacağı qətiləşdi. Yenidən Moskvaya qayıtdı. Rusiyanın nüfuzlu kütləvi informasiya vasitələrində çalışdı, populyarlaşdı, yetkin qələm sahibinə çevrildi. Söz sənəti dünyasında Rusiyada yaşayan soydaşlarımızın böyük əksəriyyətinə nəsib olmayan uğurlara imza atdı. Ən əsası isə nəhəng ölkənin ziyalı mühitində yer aldı. Hazırda Rusiyanın yazıçılar, jurnalistlər birliklərinin, həmçinin Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyasının üzvüdür. Rusiya Yazıçılar Birliyinin “Mayakovski ordeni” ilə təltif edilib. Azərbaycan və Rusiya xalqları arasında dostluq münasibətlərinin inkişafındakı xidmətləri yüksək səviyyədə dəyərləndirilib. Rusiyanın Kosmonavtlar Federasiyası səma fatehləri haqqındakı məqalələrinə görə onu dünya şöhrətli həmyerlimizin adını daşıyan “Kərim Kərimov ordeni”nə layiq görüb. Kosmonavtikadan söz düşmüşkən, söhbətimin bu yerində bir haşiyə çıxım ki, uşaqlığımda kosmonavt olmaq istəmişəm. Tələbə yataqxanasında bunu dostuma söyləyəndə niyəsə xeyli gülmüşdü. “Nə olar, kosmonavtlardan yazarıq” demişdi. Jurnalist kimi Monqolustanın ilk kosmonavtı Juqderdemidiyn Qurraqça ilə müsahibə götürəndə də həmin gülüşünü xatırlamışdım. Görünür, dostluğumuzun çığırını elə romantika açıb.

Ancaq Əlişin fərqi ondadır ki, o, Rusiyanın ənginliklərini həm fəzada seyr edib, həm də yorulmaz səyahətçi dözümü göstərib. Beləcə Tundranı, Tayqanı, Sibir meşələrini dolaşıb, Şimalın buz bağlamış təbiəti, flora və faunası, əzmkar insanlarının psixologiyası ilə yaxından tanış olub. Əvvəl ümumittifaq, sonra ümumrusiya miqyaslı “Neftyannik” elmi jurnalının baş redaktor müavininin, “Rossiyskaya federasiya” qəzetinin xüsusi müxbirinin bu həyat dolanbacında ayağına daş da dəyib, ancaq ufuldamayıb, yolundan dönməyib.

Əliş Əvəz Rusiya azərbaycanlıları arasında həmrəylik bağlarının möhkəmləndirilməsinə misilsiz töhfələr verib.

Moskvada 2000-ci ildən bəri yaranan Azərbaycandilli mətbu nəşrlərin – “Azərbaycanın səsi”, “Azərbaycan diasporu”, “Asudə vaxt”, “Azərros” qəzetlərinin ərsəyə gəlməsində fəal iştirak edib. “Azərbaycanın səsi” və “Azərros”un baş redaktoru, 2002-ci ildən fəaliyyət göstərən “Daiaspora inform” qəzetinin təsisçisi və baş redaktorudur.

Səyyah-jurnalist gördüklərini, türk oylaqlarının aborigen sakinlərilə söhbətlərini təhlil süzgəcindən keçirərkən türkçülüyün, turançılığın əzəmətini canlandırıb. Həyat və yaradıcılığının əhəmiyyətli hissəsini buna yönəldib, fikirlərini sanballı məqalələrlə yanaşı, nəsrə də köçürüb.

Əliş Əvəz dünyası üçün jurnalistika, publisistika ilə yanaşı, poeziya da xarakterikdir. Gözəl şairdir.

Şerlərindəki ahəng insanı türk dünyasına kökləyir. Əlbəttə, bu köklənişdə başlıca motiv Vətəndir, Azərbaycandır. “Karvan, qatar, Boz Qurd və mən” şeirində “uuu... çağıran sənmisən, Boz Qurd?!” misrasını da məhz həmrəylik, ulu yola qayıdış nəğməsi kimi qələmə alıb. Poeziyasına xüsusi rəng qatan isə Cənub mövzusudur. “Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik himni”nin müəllifi olan şair uzun müddət “21 Azər” jurnalının Moskva təmsilçisi kimi də aktiv fəaliyyət göstərib.

Odlar Yurdu övladıyıq,

Od oğluyuq, od qızıyıq!

Azərbaycan bayrağının

Biz ayıyıq, ulduzuyuq!

Təbrizimin gözündə nəm,

Bakımızın üzündə qəm...

Çarə tapaq, birləşək biz,

Birdir Ana Vətənimiz!

Əlişi hər dəfə Moskvaya yola salarkən Vətən havasını necə içinə çəkdiyinin şahidi olmuşam. Zarafatla “növbəti gəlişimədək bəs edər” deyib. Əlbəttə bu sətirləri də söyləməyi unutmayıb:

Keçib zaman, ötüb dövran.

Daha qayğı çəkən olmaz.

O yollar ki, mən keçmişəm,

Bir də ordan ötən olmaz.

Ana yurdun boyu gözəl,

Dağı gözəl, çayı gözəl.

Tanrı verib payı gözəl,

Vallah ona yetən olmaz!

Qərib oldum bu yığvala,

Davam çoxdur o cığalla.

Ha əzizlə, ha sığalla,

Qürbət dönüb Vətən olmaz!

(“Qürbət dönüb Vətən olmaz” şeiri)

Əliş Əvəz poeziyasında qürbət mövzusu qırmızı xətt kimi keçsə də, xarakterinə bələd olduğumdan burada pessimizm, yorğunluq axtarmaq istəmirəm. Hərçənd “Qəlb şairi Məmməd İsmayıla” müraciətindəki

Bilirəm, ustad,

Qərib gəlmişik

Dünyaya gələndə...

Səninki oralar –

Dilli-ağızlı şirin qürbət,

Mənimki buralar –

Dilsiz-ağızsız dərin qürbət

misraları fərqli ovqat yaradır. Təbii, onun tanınmış şairdən “bir həzin misranı ver, baş qoyub dincəlsin yoğrun ürəyim” ricasının arxasından sənət aləminə çağırış, həmrəylik hayqırtısı da boylanır.

Yaxşı yadımdadır, bir dəfə vurğulamışdı ki, insan Vətənindən nə qədər uzaqda olursa, ona daha sidq ürəklə bağlanır. Şairin qəlbi onun silahıdır. Vətənin qədri bilinsin deyə dolmağa və boşalmağa daim hazırdır. Çünki bu yurdun varlığı özünün dediyi kimi, ərənlərin ruhundan yoğrulub, körpə balaların qığıltısında doğrulub. Əliş ulu Zərdüştün başı üstə məşəl tutduğu, dünyəvi dinlərin kəsişdiyi təməli möhkəm Azərbaycan üçün sözlə yalnız Vətən nəqşəsini çəkmir, onlarca xalqın mehribancasına yaşadığı ölkəmizi bəşəri örnək olaraq səciyyələndirir. “Vətən sevilməyəndə” şeirində “baxaq, görək kimik biz” sualına cavab axtarır. Başı bəlalı o taylı-bu taylı Azərbaycanın üzləşdiyi müsibətlərin, itkilərin köklərinə nəzər salır:

Yarımız müğənni,

Yarımız molla,

Yarımız şair.

Nəğmə oxuyuruq,

Dua eyləyirik,

Şeir yazırıq

Vətənə dair.

Bəs hanı vətəndaş –

Vətənə qurban gedəsi baş?!

Ötən gəlişində “Xudafərin körpüsü”nü, “Zəngəzur”u, “Çənlibeldə qalan atlılar”ı, “Oynama, “Kərəmi” havasına”nı, Nəvai yurdunun həqiqət carçısı, tələbəlik dostu, tanınmış özbək şairi və jurnalisti Kərim Bəhriyevə həsr etdiyi “Qaranlıqlar keçənəcən”i oxumuşdu. Şeirlərində arzu, istək, duyğu və yanğıyla fəlsəfənin vəhdəti yetkin söz sahibi ilə üzbəüz dayandığımı təsdiqləyirdi. Eyni vəhdət şair dostumun müxtəlif mövzulu şeirləri üçün də xarakterikdir. Məsələn, “Mobil telefonları yaradanlara” şeirində bu kəşf müəlliflərinə hörmətlə yanaşan şair insan təxəyyülünün sonsuzluğuna istinad edərək tamamilə düzgün nəticəyə gəlir:

Elə telefon yaradın ki,

Eşidək ürəklərin

İçini

Bəlkə bu yolla qəhr edək

Nifrəti, kini.

Müharibələri,

Bəşəri əzab verən

Nələri, nələri...

Budur, Əliş zəng edir. Bərdədə – boya-başa çatdığı Piyadalar kəndindədir. Söhbətinə yumorla başlayır.

Deyir, ata ocağındakı güzgüyə baxanda saçları ağarmış şairi görüb. Bir vaxtlar orada dünyanın gərdişindən bixəbər uşağı seyr etdiyini də söyləyir. “Dünyanın o üzündən gəlmişəm” şeirindəki bir parçanı da dilə gətirir.

Sonra Bərdədə yerli ictimaiyyətlə görüşünün keçiriləcəyini bildirir. Çox güman, zəngi də həmin görüşə dəvətdir. Daha sonra soruşduğu da çox maraqlıdır: “Mən orda nə danışım?”

Deyirəm, Əliş, dünyanın hansı üzündən gəldiyindən, gördüklərindən, yaşadıqlarından, yaratdıqlarından, qələmə aldıqlarından danış. Şübhəsiz söyləyəcəkləri çoxdur və bu çoxluqda itib-batmaq üçün yolum Bərdəyədir.

Əflatun AMAŞOV,

Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri

Dünyanın o üzündən gəlmişəm

( “İlahiyyələr” silsiləsindən)

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

Astar dediyimiz üzündən.

Uşaq vaxtı “pul-pul” oynadığım

Gümüşü sovet pullarının

Oraq-çəkicli üzü idi

Dünyanın o üzü.

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

Yaşıl yarpaq kimi.

Dünyanın o üzü

Çürüyüb torpağın qatlarında qalmış

Xəzəllərim idi...

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

Torpaq kimi.

Dünyanın o üzü ya işıq,

Ya da qaranlıq

Deyə biləcəyimiz

Qara rəngin

N həddi idi...

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

İnsan kimi.

Orada dinşədim sonsuzluğun səsini

Quran ayəsindən –

“Əllahus-saməd” – Allah əbədiyyətdir!

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

Ruh kimi.

Dünyanın o üzü

Allahın yanı idi.

Dünyanın o üzündən gəlmişəm

...və görmüşəm ki,

Dünyanın o üzü

Dünyanın bu üzüdü...

Dünyanın o üzündən gəlmişəm –

Astar dediyimiz üzündən.

Torpağa hopan su kimi,

Ağacdan düşən alma kimi

Qayıdıb gedəcəm...

Kökü kəsilmiş kötük

Kökü kəsilmiş kötük,

Bir zaman budaqların olub,

Yaşıl-yaşıl yarpaqların olub...

Kökü kəsilmiş kötük,

Meşəndən ayrılıb itə-itə

Gəldin düşdün bu qürbətə.

Gözəl pöhrələrin olub,

Onlar indi harda qalıb?

Xəbərin varmı yarıdımı?

Yarıdımı, qurudumu?

Kökü kəsilmiş kötük,

Qürbət səni ya çürüdüb yeyəcək,

Ya da yandırıb kül eləyəcək.

Qürbət Vətən olmaz

Keçib zaman, ötüb dövran,

Daha qarğı çətən olmaz.

O yollar ki, mən keçmişəm,

Bir də ordan ötən olmaz.

Ana yurdun boyu gözəl,

Dağı gözəl, çayı gözəl.

Tanrı verib payı gözəl,

Vallah, ona yetən olmaz!

Qərib oldum bu yığvalla,

Davam çoxdur o cığalla.

Ha əzizlə,ha sığalla,

Qürbət dönüb Vətən olmaz!

Qəlb şairi Məmməd İsmayıla

Salam, Məmməd İsmayıl!

Yaman üzgünəm,

Bir həzin misranı ver

Baş qoyub dincəlsin

Yorğun ürəyim –

Məsum mələyim.

Bilirəm, ustad,

Qərib gəlmişik

Dünyaya gələndə

Sən də, mən də.

Bu səbəbdən qürbətdəyik.

Səninki oralar –

Dilli-ağızlı şirin qürbət,

Mənimki buralar –

Dilsiz-mehrsiz dərin qürbət.

Yeyir bizi

Yavaş-yavaş,

Sərin-sərin

Qürbət.

Karvan, qatar, Boz Qurd və mən

Dedim: əylən karvan, dayan ey sarvan,

Dolanıb dünyanı ötmüş kimiyəm!

Aparın məni də o uzaqlara,

Yorulub son yolda yatmış kimiyəm.

Dayanmadı karvan, ötdü də getdi...

Dedim: dayan qatar, əylə sürücü,

Yolun qırağında yatmış kimiyəm!

Aparın məni də o uzaqlara,

Onsuz da dünyada itmiş kimiyəm.

Ötdü qatar, gözdən itdi də getdi...

Uuu...çağıran sənmisən Boz Qurd?!

Görürəm aranı kəsib uçurum...

Ula, ula, bütün səsinlə ula,

Dəli nərə çəkim, ayağa durum!

Qaranlıqlar keçənəcən

Tələbəlik dostum, tanınmış özbək şairi və jurnalisti Kərim Bəhriyevə həsr edirəm

Tanrım, mənə bir ömür ver

Dərdlərimi çəkənəcən.

Zəhər içib mömin ölən

Şirin şərbət içənəcən.

Gedər qışlar, gələr yazlar,

Qərib könlüm yenə sızlar.

Sarvan ağlar, nəri bozlar,

Haçanacan, haçanacan?!

Haqq böyük, şər kiçiləndi,

Bəxtim boya biçiləndi.

Qaradan ağ seçiləndi,

Ağı bozdan seçənəcən.

Yoxuşları ötəsiyəm,

Ölsəm yenə bitəsiyəm.

Haqq yoluyla gedəsiyəm

Dünyadan şər köçənəcən.

Dərd mənimdi, çəkim gedim,

Köhnə bürcün söküm gedim.

Göyə ulduz əkim gedim

Qaranlıqlar keçənəcən.

Oynama “Kərəmi” havasına!

Kərəm Lələsiylə dara düşüb,

Oynama “Kərəmi” havasına!

Ərzurum gədiyində qara düşüb,

Gözləyirəm bəlkə hava sına.

Oynama “Kərəmi” havasına!

Əslinin fəryadı təsir etmir,

Tilsim Qara keşiş hiyləsidir.

Qərinələr ötür, sona yetmir,

Anam Qarabağın naləsidir!

Oynama tarixin qovğasına,

Oynama “Kərəmi” havasına!

Dağılmış oymaqlar azmı bizə?!

Düşmən başa qaxar, hədyan söylər.

Beləcə oynasaq dərdimizə,

Allah nəslimizə qəzəb eylər,

Perik quşlar dönməz yuvasına,

Oynama “Kərəmi” havasına!

Bu oyunda iblis haqqı danır,

Sən isə coşursan, qaynayırsan!

Gözün görə-görə adam yanır,

Yanında qol açıb oynayırsan!

Oynama Kərəmin cəfasına!

Oynama “Kərəmi” havasına!

Yağı tələ qurub dörd bir yanda,

Belə oynamaqla sən yatırsan!

“Kərəmi” üstündə oynayanda

Qədimi düşmənlə əl tutursan,

Bir əsgər ol haqqın davasına,

Oynama “Kərəmi” havasına!

Eşit, “yandı Kərəm” deyir o saz,

İnləyir, ağlayır yana-yana.

Haraya çağırır bu səs, avaz,

Lənət onu ilkin oynayana!

Nifrin edir çərxin vəfasına,

Oynama “Kərəmi” havasına!

Mobil telefon yaradanlara

Ey mobil telefon

Yaradanlar,

Sizə ehtiramım var.

Kəşfinizlə siz

Çox işləri

Asan etdiniz.

Bir həqiqət

Olsa da bu,

Fəqət sonsuzdur

Təxəyyülün hüdudu.

Hədsizdir

Qəlbimdə arzular,

İnsan daim “quş kimi

Uçmaq arzular!”

Elə telefon yaradın ki,

Eşidək ürəklərin

İçini.

Bəlkə bu yolla

Qəhr edək

Nifrəti, kini,

Müharibələri,

Bəşərə əzab verən

Nələri, nələri...

Elə telefon yaradın ki,

Danışaq ulduzla, ayla,

Neçə-neçə

Gizli dünyayla,

Uzaq-uzaq planetlərlə,

Axşamla, səhərlə,

Keçmişlə, gələcəklə,

Olmuşla, olacaqla.

Hər varlıq ki,

Aləmdə tutub qərar,

Hamısının dili var.

Hamısı

Bir-birindən

Kömək umar.

Elə telefon yaradın ki,

Danışaq torpaqla, daşla,

Axan su ilə,

Yağan yağışla.

Elə telefon yaradın ki,

Danışsın ölülərlə dirilər,

Bu yolla

Qayıdar gedənlər,

Tapılar itənlər,

Ölənlər dirilər.

Əflatun Amaşov

525-ci qəzet.- 2015.- 31 yanvar.- S.20.